EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA

Antonov v. Bułgaria
58364/10

WYROK ETPCz z dnia 28-05-2020 r.
skład trybunału:

Izba

przedmiot:

Zwłoka w zwrocie nadpłaty podatku z powodu inicjowania przez organ podatkowy nieuzasadnionych postępowań sądowych

wzorce kontroli:

art. 1 Protokołu nr 1 do EKPCz
„Każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego.
Powyższe postanowienia nie będą jednak w żaden sposób naruszać prawa państwa do stosowania takich ustaw, jakie uzna za konieczne do uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zabezpieczenia uiszczania podatków bądź innych należności lub kar pieniężnych”

 

art. 13 EKPCz
„Każdy, czyje prawa i wolności zawarte w niniejszej konwencji zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego także wówczas, gdy naruszenia dokonały osoby wykonujące swoje funkcje urzędowe”

rozstrzygnięcie:

  • naruszenie art. 1 Protokołu nr 1 [jednomyślnie]

 

  • niewłaściwy wzorzec kontroli – art. 13 w zw. z art. 1 Protokołu nr 1 (brak odrębnego zagadnienia prawnego)

stan faktyczny:

W latach 2000-2001 Skarżący, pełnomocnik organizacji zrzeszającej rolników indywidualnych, został poddany kontroli skarbowej w zakresie płatności podatku dochodowego za okres od stycznia do grudnia 1998 r. i oraz podatku VAT za okres od lutego do sierpnia 1999 r. Urząd skarbowy w m. Silistra wydał 2 marca 2001 r. decyzję zobowiązującą Skarżącego do zapłaty 55 013,43 lewów bułgarskich (BGN) z tytułu niedopłaty podatku VAT i podatku dochodowego. 16 grudnia 2002 r. Najwyższy Sąd Administracyjny odmówił wszczęcia postępowania odwoławczego z powodu przekroczenia terminu złożenia skargi do sądu. 11 kwietnia 2003 r. Skarżący w piśmie do Regionalnego Urzędu Skarbowego w Warnie wniósł o przeprowadzenie ponownej kontroli podatkowej za wskazany okres z powodu nieprawidłowości poprzedniej kontroli i jej niezgodności z zasadami postępowania podatkowego. 18 kwietnia 2003 r. dyrektor urzędu odmówił, co Skarżący zaskarżył do sądu. 10 stycznia 2004 r. Sąd Okręgowy w Warnie zobowiązał organy skarbowe do przeprowadzenia ponownej kontroli skarbowej, o którą wnioskował Skarżący, ponieważ poprzednie czynności skarbowe polegały na kontroli Skarżącego jako osoby fizycznej, ale obciążały go za działalność zrzeszenia rolniczego, które reprezentował.

 

Ponowna kontrola zakończyła się wydaniem decyzji zobowiązującej Skarżącego do zapłaty 40 729,81 BGN z tytułu niedopłaty podatku VAT i podatku dochodowego wraz z odsetkami. 28 sierpnia 2006 r. decyzję tę uchylił Sąd Administracyjny w Warnie, a orzeczenie sądu podtrzymał Najwyższy Sąd Administracyjny 29 października 2007 r. Stwierdzono, że obowiązek zapłaty był niezgodny z prawem, ponieważ obciążał Skarżącego za podlegającą opodatkowaniu działalność zrzeszenia rolniczego.

 

W nieustalonych dniach w 2002 r. i 2004 r. wszczęto kilka postępowań egzekucyjnych przeciwko Skarżącemu na mocy decyzji organu podatkowego z 2001 r. i 2004 r., które stanowiły samodzielny tytuł wykonawczy od chwili wydania. W latach 2003-2008 wskutek zlicytowania ruchomości Skarżącego organy podatkowe uzyskały 42 386,71 BGN. W 2007 r. Skarżący złożył dwa wnioski o zwrot nadpłaconego podatku. Urząd skarbowy wydał dwie decyzje o odmowie zwrotu podatku (27 listopada 2007 r. i 13 grudnia 2007 r.) i stwierdził, że decyzja podatkowa z 2001 r. pozostała w mocy. Decyzje te zostały uchylone przez Najwyższy Sąd Administracyjny odpowiednio 28 listopada 2008 r. i 15 grudnia 2008 r. Sąd przekazał sprawy podatkowe Skarżącego do ponownego rozpatrzenia przez organ podatkowy, zobowiązując go do zwrotu nadpłaconego przez Skarżącego podatku.

 

W 2009 r. urząd skarbowy dążył do wszczęcia trzech postępowań: o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia Najwyższego Sądu Administracyjnego z 28 listopada 2008 r., o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczeni Najwyższego Sądu Administracyjnego z 15 grudnia 2008 r. oraz o wznowienie postępowania w sprawie Skarżącego przed tym sądem. 13 stycznia 2009 r. Najwyższy Sąd Administracyjny oddalił skargę o wznowienie postępowania. Skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia Najwyższego Sądu Administracyjnego z 28 listopada 2008 r. rozpoznał Sąd Rejonowy w Warnie, skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia Najwyższego Sądu Administracyjnego z 15 grudnia 2008 r. – ten sąd. Postępowanie przed Sądem Rejonowym w Warnie było kilkukrotnie zawieszane, ze względu na niedokonanie opłaty od wniesienia pozwu przez organ podatkowy, a następnie z uwagi na brak podstaw do stwierdzenia nieważności postępowanie to zostało umorzone 14 marca 2012 r. Postępowanie przed Najwyższym Sądem Administracyjnym zostało umorzone 23 marca 2009 r., a skarga urzędu skarbowego oddalona.

 

W marcu 2009 r. Skarżący wszczął przed Sądem Administracyjnym w m. Silistra postępowanie o zapłatę odszkodowania na podstawie prawa przewidującego odpowiedzialność za szkody wyrządzone niezgodnym z prawem działaniem władzy publicznej. Sąd Administracyjny w m. Silistra podzielił postępowanie w tej sprawie na cztery i oddalił wszystkie cztery powództwa w orzeczeniach z różnych dni w okresie od czerwca do listopada 2010 r. Zdaniem Sądu postępowania tego rodzaju w sprawie Skarżącego były niedopuszczalne, ze względu na specjalną procedurę zwrotu nadpłaconych podatków mającej oparcie w prawie podatkowym, która miała charakter wyłączny.

 

Skarżący wzywał organ podatkowy kilkukrotnie między sierpniem 2010 r. a majem 2012 r. do zwrotu nadpłaconych podatków, pobranych nienależnie na podstawie decyzji z 2001 r. i 2004 r. 30 maja 2012 r. organ podatkowy wydał decyzję w sprawie zwrotu nienależnie pobranego podatku. Decyzja przyznawała zwrot w kwocie 42 286,71 BGN. Zwrot ten został dokonany w dwóch ratach, wypłaconych 7 i 8 czerwca 2012 r., zaś 2 lipca 2012 r. dokonano zwrotu 40 460,92 BGN tytułem odsetek naliczonych w okresie od 3 maja 2001 r. do 8 czerwca 2012 r.

główne tezy:
  • Wierzytelność stanowi mienie w rozumieniu art. 1 Protokołu nr 1, jeżeli da się wystarczająco uprawdopodobnić, że jest egzekwowalna (§ 56).

 

  • Zobowiązania finansowe wynikające z kompetencji do nakładania i pobierania podatków mogą naruszać prawa gwarantowane w art. 1 Protokołu nr 1, jeśli warunki zwrotu nadpłaty nakładają nadmierne obciążenia na osobę fizyczną lub prawną albo naruszają w sposób zasadniczy bezpieczeństwo finansowe tych osób (§ 60).

 

  • Jakkolwiek nie ma wątpliwości, że władze publiczne powinny posiadać stosowną dyskrecjonalność w wykonywaniu w sposób zgodny z prawem swoich kompetencji w zakresie polityki fiskalnej, wielokrotne i nieuzasadnione inicjowanie postępowań sądowych nie mieści się w tym zakresie, tym bardziej jeśli w konkretnej sprawie żadna z czynności procesowych nie okaże się skuteczna (§ 61).

 

  • Nieuzasadniona zwłoka w wykonaniu prawomocnego orzeczenia sądu i zwrotu nienależnie pobranego podatku obciąża organy państwa i pogrąża sprawiedliwe wyważenie między interesem prawnym ogółu a interesem prawnym jednostki (§ 64).
odszkodowanie:

3500 EUR

koszty postępowania:

1930 EUR

powiązane sprawy:

Yuriy Nikolayevich Ivanov v. Ukraina (40450/04)

Buffalo S.r.l. w likwidacji v. Włochy (38746/97)

Eko-Elda AVEE v. Grecja (10162/02)

Greece Intersplav v. Ukraina (803/02)

Stran Greek Refineries i Stratis Andreadis v. Grecja (13427/87)

akty normatywne:
słowa kluczowe:

Podatek; egzekucja; nadpłata; świadczenie nienależne; zwrot podatku; wierzytelność; mienie; wierzytelność jako mienie; art. 1 Protokołu nr 1 do EKPCz

autor omówienia:

Maciej Gorazdowski