EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA

Atamanchuk v. Rosja
4493/11

WYROK ETPCz z dnia 11-02-2020 r.
skład trybunału:

Izba

przedmiot:

Granice wolności słowa w zawodzie dziennikarza

wzorce kontroli:

Art. 6 EKPCz
„1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.

2. Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą.

3. Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do:
a) niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia;
b) posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony;
c) bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony – do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości;
d) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia;
e) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie”

 

Art. 10 EKPCz
„1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych.

2. Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej”

 

Art. 17 EKPCz
„Żadne z postanowień niniejszej konwencji nie może być interpretowane jako przyznanie
jakiemukolwiek państwu, grupie lub osobie prawa do podjęcia działań lub dokonania aktu zmierzającego do zniweczenia praw i wolności wymienionych w niniejszej konwencji albo ich ograniczenia w większym stopniu, niż to przewiduje konwencja”

rozstrzygnięcie:

  • Brak naruszenia art. 6 EKPCz [6:1]

 

  • Brak naruszenia art. 10 EKPCz [6:1]

 

  • Umorzenie postępowania w sprawie naruszenia art. 17 EKPCz [jednomyślnie]

stan faktyczny:

Skarżący był członkiem Demokratycznej Partii Rosji. Był założycielem lokalnej gazety, a także autorem artykułów publikowanych w innych gazetach.

 

01.03.2008 r. ukazał się artykuł Skarżącego zatytułowany „dlaczego nie będę głosował w nadchodzących wyborach” (Why I will not vote in these elections). Jako jedną z przyczyn Skarżący wskazuje bierność państwa wobec przemocy ze strony mniejszości etnicznych. Autor komentuje: „prezydent Rosji wręcza medal Bohatera Federacji Rosji przemytnikowi niewolników”, a także „wtedy zaczną mordować, gwałcić i zniewalać, tak jak zrobili to w Czeczenii”.

 

Wobec Skarżącego wszczęto postępowanie przygotowawcze. Podejrzewano go o wzniecanie nienawiści na tle etnicznym. W tym celu zlecono biegłym (psychologowi i lingwiście) wydanie opinii. Analiza artykułu nie wykazała wypełnienia znamion zarzucanego Skarżącemu czynu, ponieważ nie zawierała fraz wzywających do przemocy.

 

Pomimo tego Skarżący został oskarżony o wzniecanie nienawiści na tle etnicznym. Podczas postępowania sądowego inny biegły wydał opinię, w której stwierdza, że artykuł Skarżącego wypełnia znamiona zarzucanego mu czynu. 29.01.2010 r. zlecono wydanie opinii innej parze biegłych (psychologa i lingwisty). Stwierdzili oni, że tekst, chociaż nastawiony jest negatywnie do mniejszości etnicznych, to jednak nie wypełnia znamion wzywania do przemocy.

 

Sąd pierwszej instancji skazał Skarżącego na karę grzywny w wysokości 200000 rubli i orzekł zastosowanie środka karnego w postaci zakazu wykonywania zawodu dziennikarza przez okres 2 lat.

 

W apelacji Skarżący podnosił, że nie mógł przesłuchać biegłego, który wydał negatywną dla oskarżonego opinię. Sąd odwoławczy utrzymał w mocy wyrok sądu pierwszej instancji.

główne tezy:
  • Zapewnienie porządku publicznego jest wartością, która usprawiedliwia ograniczenie wolności słowa. Państwo musi jednak wykazać związek przyczynowy między konkretną wypowiedzią a naruszeniem porządku publicznego. Państwo musi również udowodnić, że zamiarem autora wypowiedzi było spowodowanie naruszenia porządku publicznego. (§ 43)

 

  • Zastosowanie wulgarnego języka samo w sobie nie stanowi naruszenia art. 10 EKPCz, jeżeli stanowi jedynie środek stylistyczny wypowiedzi. (§ 47)

 

  • Wypowiedzi stereotypizujące dotyczące całości pewnej grupy muszą być badane szczególnie dokładnie. (§ 51)

 

  • Wzniecanie nienawiści nie musi polegać wyłącznie na wzywaniu do stosowania przemocy. Same obelgi kierowane w stronę grupy są wystarczającą podstawą dla interwencji państwa, ponieważ stanowią atak na godność innego człowieka. (§ 52)
odszkodowanie:

koszty postępowania:

powiązane sprawy:

Constantinides v. Grecja (76438/12)

Lewit v. Austria (4782/18)

Balsytė‑Lideikienė v. Litwa (72596/01)

akty normatywne:
słowa kluczowe:

Wolność słowa; mowa nienawiści; art. 10 EKPCz; art. 6 EKPCz; Atamanchuk v. Rosja

autor omówienia:

Michał Macidłowski