Izba

Nałożenie kary w postępowaniu wykroczeniowym i karnym za przemoc domową

Art. 6 EKPCz

„1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.

…

3. Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do:

…

b) posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony;

c) bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony – do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości…”

Art. 4 Protokołu nr 7 do EKPCz

„1. Nikt nie może być ponownie sądzony lub ukarany w postępowaniu przed sądem tego samego państwa za przestępstwo, za które został uprzednio skazany prawomocnym wyrokiem lub uniewinniony zgodnie z ustawą i zasadami postępowania karnego tego państwa.

2. Postanowienia poprzedniego ustępu nie stoją na przeszkodzie wznowieniu postępowania zgodnie z ustawą i zasadami postępowania karnego danego państwa, jeśli zaistnieją nowe lub nowo ujawnione fakty lub jeśli w poprzednim postępowaniu dopuszczono się rażącego uchybienia, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy.

3. Żadne z postanowień niniejszego artykułu nie może być uchylone na podstawie artykułu 15 konwencji.”

W 2007 r. Skarżący został skazany na karę dwóch lat pozbawienia wolności w zawieszeniu na pięć lat za znęcanie się nad małoletnimi dziećmi od marca 2002 r. do lutego 2005 r.

6 października 2006 r., 2 lutego 2007 r., 3 kwietnia 2007 r., 16 stycznia 2008 r. oraz 17 listopada 2008 r. Skarżący był karany w procedurze wykroczeniowej za stosowanie przemocy domowej. Ostatnia sprawa dotyczyła stosowania przez Skarżącego w dniu 3 listopada 2008 r. gróźb karalnych, przekleństw i bicia swojej żony. Ostatni wyrok sądu zarządził wykonanie zawieszonych kar z wcześniejszych wyroków oraz połączył je (Skarżący w wyniku ostatniego wyroku miał do odbycia 112 dni aresztu).

4 listopada 2008 r. żona Skarżącego złożyła zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa znęcania się. 26 stycznia 2009 r. Skarżący został oskarżony o przestępstwo znęcania się (w stosunku do swojej żony i trójki dzieci) oraz zaniedbania dziecka; akt oskarżenia obejmował okres od lutego 2005 r. do listopada 2008 r. W toku postępowania przed sądem I instancji Skarżący miał nieskrępowaną możliwość przedstawiania argumentów, korzystania z pomocy adwokata oraz przeglądania akt. Skarżący został uznany winnym wszystkich stawianych mu zarzutów; kary zostały połączone z odwieszonym wyrokiem z 2007 r. i Skarżący został skazany na pięć lat bezwzględnego pozbawienia wolności. Sąd ocenił, że Skarżący od lutego 2005 r. do listopada 2008 r. znęcał się nad rodziną, a kulminacją były wydarzenia z 3 listopada 2008 r.

Skarżący złożył apelację od wyroku I instancji. W toku postępowania międzyinstancyjnego Skarżący wypowiedział pełnomocnictwo obrońcy z wyboru oraz miał zastrzeżenia co do jakości pracy wyznaczonego później obrońcy z urzędu. Mimo rozmów z prawnikami, Skarżący nie zdecydował się na innego obrońcę. W dniu 12 lutego 2010 r. Skarżący został zawiadomiony o terminie rozprawy apelacyjnej zaplanowanej na 16 lutego 2010 r. Listem odebranym przez sąd 15 lutego 2010 r. Skarżący wniósł o przesunięcie terminu rozprawy o tydzień oraz sprowadzenie z aresztu na rozprawę, twierdząc, że chciałby przedstawić sądowi motywy działań swojej żony, która fałszywie miała go oskarżyć o przemoc domową. Sąd jednak odbył rozprawę zgodnie z planem, uznając, że obecność oskarżonego nie jest konieczna, i utrzymał w mocy wyrok skazujący, zmniejszając jedynie karę. Próba wzruszenia wyroku II instancji poprzez kasację i skargę konstytucyjną okazała się nieskuteczna.

Zarzut braku odpowiedniego czasu na przygotowanie obrony:

• Prawa obrony wymienione w art. 6 ust. 3 EKPCz nie są wartościami autotelicznymi, lecz służą zapewnieniu sprawiedliwości postępowania. (§ 80) Właściwy czas na przygotowanie obrony należy oceniać przez pryzmat złożoności sprawy, natury oraz fazy postępowania (§ 82) Państwo-strona nie może także odpowiadać za wszystkie niedociągnięcia w świadczeniu pomocy prawnej przez adwokatów. (§ 83)

• Sąd umożliwił Skarżącemu w toku postępowania drugoinstancyjnego kontakt z adwokatami, jednak Skarżący nie zdecydował się na zatrudnienie któregokolwiek z nich. W toku postępowania pierwszoinstancyjnego Skarżący był efektywnie reprezentowany przez obrońcę z wyboru. Także w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji możliwość przygotowania obrony nie była w jakikolwiek sposób ograniczona, a Skarżący wówczas przedstawił szeroko swoje stanowisko. W tym kontekście 4 dni na przygotowanie swojej obrony w postępowaniu apelacyjnym nie jest terminem zbyt krótkim. (§ 84–91)

Zarzut braku obecności na rozprawie apelacyjnej:

• W podobnych sprawach chorwackich Trybunał stwierdzał naruszenie art. 6 EKPCz. W toku postępowania apelacyjnego w Chorwacji bowiem rozpoznaje się zagadnienia zarówno faktyczne i prawne, a świetle wniosku Skarżącego złożenie przezeń osobistych wyjaśnień przed sądem apelacyjnym było konieczne. (§ 94–96)

Zarzut kumulacji postępowań represyjnych:

• Nie ulega wątpliwości, że zarówno postępowanie wykroczeniowe, jak i karne, wchodzą w zakres art. 4 Protokołu nr 7 do EKPCz. (§ 105–106)

• Ochrona art. 4 Protokołu nr 7 do EKPCz aktualizuje się, gdy postępowania dotyczą tego samego stanu faktycznego (w wymiarze przestrzennym i czasowym), tj. jeżeli fakty są identyczne lub zasadniczo te same. (§ 107) Skoro postępowanie karne dotyczyło znęcania się od lutego 2005 r. do listopada 2008 r., to niewątpliwie obejmowało wszystkie zachowania Skarżącego w tym okresie, w tym także te wcześniej ukarane w postępowaniu wykroczeniowym. W szczególności dotyczy to wydarzeń z 3 listopada 2008 r., które zostały ukarane aresztem przez sąd grodzki, a następnie sąd karny uważał je za kulminację procesu znęcania się. (§ 108–110) W konsekwencji należało uznać, że postępowania karne i wykroczeniowe dotyczą tego samego stanu faktycznego na potrzeby art. 4 Protokołu nr 7 do EKPCz. (§ 112)

• W orzecznictwie ETPCz uznaje się, że duplikacja postępowań represyjnych nie narusza art. 4 Protokołu nr 7 do EKPCz, jeżeli istnieje wystarczający związek materialny i czasowy między obydwoma postępowaniami. Przy ocenie związku materialnego należy wziąć pod uwagę to, czy obydwu postępowaniom in abstracto i in concreto służą odmienne, lecz komplementarne cele, czy duplikacja postępowań jest przewidywalna w teorii i praktyce, czy unikano w miarę możliwości ponownego zbierania i oceny dowodów oraz czy istniał mechanizm redukujący dolegliwość skumulowanych sankcji. (§ 113)

• Obowiązkiem pozytywnym państwa na gruncie art. 3 i 8 EKPCz jest zapobieganie przemocy domowej. W tym celu konieczne jest ustanowienie efektywnych, proporcjonalnych i odstraszających sankcji, ale państwa-strony mają pewien zakres swobody co do sposobu regulacji karnej w tym zakresie. (§ 114–116)

• Chorwackie prawo przewidywało walkę z przemocą domową dwutorowo: incydenty były karane w procedurze wykroczeniowej, natomiast długotrwałe znęcanie – w procedurze karnej. W konsekwencji należy uznać, że postępowania wykroczeniowe i karne realizowały odmienne, lecz komplementarne cele. (§ 117–118) Niewątpliwie duplikacja postępowań była przewidywalna w teorii i praktyce. (§ 119) W postępowaniu karnym szeroko wykorzystano dowody z postępowań wykroczeniowych, więc unikano ponownego zbierania dowodów. (§ 120) Sąd wziął pod uwagę wcześniejsze ukarania w procedurze wykroczeniowej i w związku z tym odpowiednio obniżył karę, w celu zapewnienia proporcjonalności zsumowanych sankcji. (§ 121) Istniał także wystarczający związek czasowy między ostatnim postępowaniem wykroczeniowym i postępowaniem karnym, bowiem obydwa rozpoczęły się w mniej więcej tym samym momencie. (§ 122)

Kodeks karny (Chorwacji)

– Art. 213 ust. 1

„Rodzic, rodzic adopcyjny, opiekun lub inna osoba, która rażąco zaniedbuje obowiązek opieki nad małoletnim, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5.”

[A parent, adoptive parent, guardian or other individual who grossly neglects his or her duties to care for or raise a child or minor shall be punished by imprisonment for six months to five years.]

– Art. 215a

„Kto przemocą, złym traktowaniem lub rażąco pogardliwym zachowaniem upokarza członka swojej rodziny, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5”.

[A family member who, through violence, ill-treatment or particularly contemptuous behaviour, places another family member in a humiliating position shall be sentenced to imprisonment for a term of between six months and five years.]

Ustawa o zwalczaniu przemocy domowej (Chorwacji)

– Art. 4

Przemocą domową jest:

– używanie przemocy fizycznej lub psychicznej przeciwko integralności cielesnej;

– wywoływanie fizycznego lub psychicznego bólu;

– wywoływanie strachu lub poczucia zastraszenia, lub poniżanie godności osoby;

– naruszenie nietykalności cielesnej, niezależnie od tego, czy skutkuje uszkodzeniem ciała;

– obrażanie, wyzywanie lub inne formy złośliwego niepokojenia;

– molestowanie seksualne;

– stalking i inne formy złośliwego niepokojenia;

– izolacja osoby lub też ograniczanie wolności przemieszczania się lub komunikacji z innymi osobami;

– niszczenie lub usiłowanie niszczenia rzeczy.”

[Domestic violence is:

– every application of physical or psychological force against a person’s integrity;

– all conduct by a family member capable of causing fear of physical or psychological pain;

– causing [a person to] feel scared or personally threatened, or [causing] injury to a person’s dignity;

– physical assault, irrespective of whether it results in bodily injury;

– verbal assaults, insults, swearing, name-calling or other forms of serious harassment;

– sexual harassment;

– stalking and all other forms of harassment;

– unlawfully isolating [a person] or restricting a person’s freedom of movement or communication with third parties;

– damaging or destroying assets or attempting to do this.]

– Art. 18 ust. 1

„Kto dopuszcza się przemocy domowej w rozumieniu art. 4 podlega karze grzywny od 1000 do 10000 kun lub do 60 dni aresztu.”

[A family member who commits [an act of] domestic violence under section 4 of this Act shall be fined between 1,000 and 10,000 Croatian kunas (HRK) for a minor offence or punished by imprisonment for up to 60 days.]

ne bis in idem; zbieg postępowań represyjnych; podwójne karanie; wykroczenie; przemoc domowa

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-211592