EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA

Ghoumid i Inni v. Francja
52273/16 i in.

WYROK ETPCz z dnia 25-06-2020 r.
skład trybunału:

Izba

przedmiot:

Pozbawienie obywatelstwa jako potencjalne naruszenie art. 8 EKPCz i art. 4 Protokołu nr 7 do EKPCz

wzorce kontroli:

Art. 8 EKPCz
„1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.
2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób”

 

Art. 4 Protokołu nr 7 do EKPCz
„1. Nikt nie może być ponownie sądzony lub ukarany w postępowaniu przed sądem tego samego państwa za przestępstwo, za które został uprzednio skazany prawomocnym wyrokiem lub uniewinniony zgodnie z ustawą i zasadami postępowania karnego tego państwa.
2. Postanowienia poprzedniego ustępu nie stoją na przeszkodzie wznowieniu postępowania zgodnie z ustawą i zasadami postępowania karnego danego państwa, jeśli zaistnieją nowe lub nowo ujawnione fakty lub jeśli w poprzednim postępowaniu dopuszczono się rażącego uchybienia, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy.
3. Żadne z postanowień niniejszego artykułu nie może być uchylone na podstawie artykułu 15 konwencji”

rozstrzygnięcie:

  • Brak naruszenia art. 8 EKPCz [jednomyślnie]

 

  • Umorzenie postępowania w zakresie stwierdzenia naruszenia art. 4 Protokołu nr 7 ze względu na brak jurysdykcji ratione materiae [jednomyślnie]

stan faktyczny:

Skarżący są osobami narodowości marokańskiej i tureckiej, urodzonymi w latach 1974–1977, którzy nabyli obywatelstwo francuskie w latach 1991–2001. W 2007 r. wszyscy Skarżący zostali skazani przez sąd w Paryżu na kary od sześciu do ośmiu lat pozbawienia wolności za udział (w latach 1995–2004) w zorganizowanej grupie przestępczej mającej na celu dokonanie zamachu terrorystycznego.

 

W kwietniu 2015 r. Minister Spraw Wewnętrznych wszczął postępowanie mające na celu pozbawienie Skarżących obywatelstwa francuskiego. Po uzyskaniu opinii Rady Stanu, 7 października 2015 r. Rada Ministrów wydała dekret pozbawiający Skarżących obywatelstwa francuskiego. Skarżący wnieśli o wstrzymanie decyzji, ale wniosek ten został oddalony; zaskarżenie dekretu Ministra do Rady Stanu także było bezskuteczne.

główne tezy:

Zarzucane naruszenie art. 4 Protokołu nr 7 do EKPCz:

 

  • Art. 4 Protokołu nr 7 ma zastosowanie jedynie wówczas, gdy zostaną spełnione tzw. kryteria Engel. Trybunał wówczas bada, czy sprawa ma charakter karny w rozumieniu prawa krajowego (pierwsze kryterium), czy natura stosowanego środka jest represyjna (drugie kryterium) i surowość tego środka (trzecie kryterium). Drugie i trzecie kryterium nie mają charakteru kumulatywnego, a wypełnienie tylko jednego z nich aktualizuje zastosowanie art. 4 Protokołu nr 7, choć w przypadku wątpliwości można też przyjąć podejście kumulatywne (§ 68).

 

  • Skoro środek nie jest umieszczony w kodeksie karnym, a w kodeksie cywilnym i jest uznawany w orzecznictwie za „administracyjny” nie można mówić o spełnieniu pierwszego kryterium Engel (§ 70).

 

  • Pozbawienie obywatelstwa – jako sankcja za złamanie więzi między obywatelem a państwem – nie ma charakteru represyjnego (drugie kryterium Engel nie ma zastosowania). Sankcja pozbawienia obywatelstwa – mimo że surowa – nie wiąże się jednak automatycznie z wydaleniem, a trzeba ją także zrelatywizować do przesłanek jej stosowania (tj. popełnienia przestępstwa o charakterze terrorystycznym). W konsekwencji więc surowość tego środka nie jest tak daleko posunięta, aby aktualizować trzecie kryterium Engel, co powoduje, że w realiach sprawy pozbawienie obywatelstwa leży poza zakresem zastosowania art. 4 Protokołu nr 7 (§ 71–74).

 

 

Zarzucane naruszenie art. 8 EKPCz:

 

  • Skoro pozbawienie obywatelstwa nie wiąże się automatycznie z deportacją (a w istocie Skarżący uzyskali po pozbawieniu obywatelstwa pozwolenia na pobyt we Francji, co umożliwia im przebywanie z rodziną), nie stanowi ono ingerencji w życie rodzinne chronione przez art. 8 EKPCz (§ 42).

 

  • Skoro narodowość (obywatelstwo) stanowią element tożsamości jednostki, pozbawienie obywatelstwa może stanowić ingerencję w życie prywatne chronione przez art. 8 EKPCz. W takich przypadkach Trybunał musi zbadać, czy decyzja o pozbawieniu obywatelstwa była legalna, niearbitralna, proporcjonalna i możliwa do zaskarżenia w ramach odpowiednio gwarancyjnej procedury sądowej (§ 43–44).

 

  • Sam upływ czasu między skazaniem za akt terrorystyczny a pozbawieniem w związku z tym obywatelstwa (w realiach sprawy ośmioletni) nie uzasadnia tezy o arbitralności procedury utraty obywatelstwa. W przypadku walki z terroryzmem państwa-strony mogą sięgnąć do legalnych środków, które wcześniej pozostawały nieużywane, lecz w obliczu zaogniającej się sytuacji stają się konieczne (§ 45, 50).

 

  • W realiach sprawy, Skarżący zostali wprawdzie pozbawieni obywatelstwa po 11 latach od popełnienia przestępstw określonych jako akt terrorystyczny, a w momencie ich popełniania ustawa przewidywała termin tylko 10 lat na pozbawienie obywatelstwa, jednakże późniejsze przedłużenie tego terminu do lat 15 sprawia, że istnieje ważna podstawa prawna dla pozbawienia obywatelstwa (§ 46).

 

  • W realiach sprawy istniały istotne gwarancje proceduralne. Skarżący mieli możliwość wypowiedzenia się w toku postępowania jurysdykcyjnego, dekret wymagał uzasadnienia faktycznego i prawnego oraz zaopiniowania przez Radę Stanu. Istniała także sądowa droga odwoławcza, w ramach której Rada Stanu dokonała wnikliwej kontroli proporcjonalności pozbawienia obywatelstwa (§ 47).

 

  • Pozbawienie obywatelstwa per se nie ma charakteru nieproporcjonalnego, zwłaszcza w przypadku terrorystów, którzy posiadają także obywatelstwo innego państwa. Ponadto za proporcjonalnością pozbawienia obywatelstwa przemawia fakt, że nie wiąże się ono automatycznie z wydaleniem z terytorium Francji (§ 50).
odszkodowanie:

koszty postępowania:

powiązane sprawy:

Ramadan v. Malta (76136/12)

K2 v. Zjednoczone Królestwo (42387/13)

Othman (Abu Qatada) v. Zjednoczone Królestwo (8139/03)

akty normatywne:

Kodeks Cywilny (Republiki Francuskiej)
-Art. 25
„Osoba, która nabyła obywatelstwo francuskie, może, na mocy dekretu wydanego za zgodą Rady Stanu, zostać pozbawiona obywatelstwa francuskiego, z wyłączeniem przypadków, w których takie pozbawienie skutkowałoby bezpaństwowością danej osoby, jeżeli:
1) została skazana za zbrodnię lub występek godzący w fundamentalnego interesy narodu lub stanowiący akt terroryzmu;
2) została skazana za zbrodnię lub występek przewidziane w rozdziale II tytułu III księgi IV kodeksu karnego;
3) została skazana za uchylanie się od obowiązków wynikających z ustawy o służbie wojskowej;
4) angażowała się w działania na rzecz państwa trzeciego, które są nie do pogodzenia ze statusem Francuza i godzą w interes Francji”
[L’individu qui a acquis la qualité de Français peut, par décret pris après avis conforme du Conseil d’État, être déchu de la nationalité française, sauf si la déchéance a pour résultat de le rendre apatride :
1o S’il est condamné pour un acte qualifié de crime ou délit constituant une atteinte aux intérêts fondamentaux de la Nation ou pour un crime ou un délit constituant un acte de terrorisme ;
2o S’il est condamné pour un acte qualifié de crime ou délit prévu et réprimé par le chapitre II du titre III du livre IV du code pénal ;
3o S’il est condamné pour s’être soustrait aux obligations résultant pour lui du code du service national ;
4o S’il s’est livré au profit d’un État étranger à des actes incompatibles avec la qualité de Français et préjudiciables aux intérêts de la France.]

– Art. 25-1 (akapit trzeci w wersji obowiązującej od 2006 r.)
„Pozbawienie obywatelstwa jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy działania zarzucane obywatelowi (określone w art. 25) zostały podjęte przed nabyciem obywatelstwa lub w ciągu 10 lat od jego nabycia.
Nie można pozbawić obywatelstwa, jeżeli od podjęcia działań [określonych w art. 25 i będących podstawą odebrania obywatelstwa] minęło 10 lat.
Jeżeli działania zarzucane obywatelowi są określone w art. 25 ust. 1, okresy określone w dwóch poprzednich akapitach podlegają wydłużeniu do lat 15.”
[La déchéance n’est encourue que si les faits reprochés à l’intéressé et visés à l’article 25 se sont produits antérieurement à l’acquisition de la nationalité française ou dans le délai de dix ans à compter de la date de cette acquisition.
Elle ne peut être prononcée que dans le délai de dix ans à compter de la perpétration desdits faits.
[ajouté par la loi no 2006-64 du 23 janvier 2006] Si les faits reprochés à l’intéressé sont visés au 1o de l’article 25, les délais mentionnés aux deux alinéas précédents sont portés à quinze ans.]

 

Dekret nr 93-1362 z 30.12.1993 (Republiki Francuskiej)
– Art. 61
„Jeżeli Rada Ministrów postanawia zastosować art. 25 i 25-1 kodeksu cywilnego, [Rada Ministrów] przedstawia motywy faktyczne i prawne przemawiające za taką decyzją i zawiadamia [obywatela] w trybie administracyjnym lub za pomocą przesyłki poleconej za potwierdzeniem odbioru. W braku znanego miejsca zamieszkania, informacja jest publikowana w Dzienniku Urzędowym Republiki Francuskiej. Strona zainteresowana może – w terminie miesiąca od doręczenia zawiadomienia lub opublikowania informacji w Dzienniku Urzędowym – przedstawić ministrowi właściwemu ds. naturalizacji swoje argumenty. Po upływie terminu, Rada Ministrów może zdecydować – na mocy dekretu zatwierdzonego przez Radę Stanu – o pozbawieniu obywatelstwa”
[Lorsque le Gouvernement décide de faire application des articles 25 et 25-1 du code civil, il notifie les motifs de droit et de fait justifiant la déchéance de la nationalité française, en la forme administrative ou par lettre recommandée avec demande d’avis de réception. À défaut de domicile connu, un avis informatif est publié au Journal officiel de la République française. L’intéressé dispose d’un délai d’un mois à dater de la notification ou de la publication de l’avis au Journal officiel pour faire parvenir au ministre chargé des naturalisations ses observations en défense. À l’expiration de ce délai, le Gouvernement peut déclarer, par décret motivé pris sur avis conforme du Conseil d’État, que l’intéressé est déchu de la nationalité française.]

 

Kodeks Sądownictwa Administracyjnego (Republiki Francuskiej)
– Art. L. 521-1
Jeżeli decyzja administracyjna jest przedmiotem skargi o zmianę lub uchylenie, sędzia, który otrzymał takie żądanie, może zarządzić zawieszenie wykonania decyzji lub niektórych ze skutków wykonania decyzji, o ile uzasadnia to pilny charakter i o ile istnieją poważne wątpliwości co do legalności decyzji.
Jeżeli sąd zawiesza wykonanie decyzji, dalsze postępowanie powinno w związku ze skargą o zmianę lub uchylenie decyzji odbywa się bez zbędnej zwłoki. Zawieszenie wykonania decyzji wygasa najpóźniej z chwilą wydania wyroku dotyczącego zmiany lub uchylenia decyzji.
[Quand une décision administrative, même de rejet, fait l’objet d’une requête en annulation ou en réformation, le juge des référés, saisi d’une demande en ce sens, peut ordonner la suspension de l’exécution de cette décision, ou de certains de ses effets, lorsque l’urgence le justifie et qu’il est fait état d’un moyen propre à créer, en l’état de l’instruction, un doute sérieux quant à la légalité de la décision.
Lorsque la suspension est prononcée, il est statué sur la requête en annulation ou en réformation de la décision dans les meilleurs délais. La suspension prend fin au plus tard lorsqu’il est statué sur la requête en annulation ou en réformation de la décision.]

 

ETPCz odwołuje się także do wyroku TSUE z 02.03.2010, Rottman, C-135/08, w którym dopuszczono możliwość sankcyjnego pozbawienia obywatelstwa pod warunkiem zachowania proporcjonalności.

słowa kluczowe:

Obywatelstwo; pozbawienie obywatelstwa; naturalizacja; terroryzm; wydalenie; ekstradycja

autor omówienia:

Emil Śliwiński