EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA

Handzhiyski v. Bułgaria
10783/14

WYROK ETPCz z dnia 06-04-2021 r.
skład trybunału:

Izba

przedmiot:

Przyozdobienie pomnika czapką św. Mikołaja jako manifestacja polityczna

wzorce kontroli:

Art. 10 EKPCz
„1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych.
2. Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej.”

rozstrzygnięcie:

  • Naruszenie art. 10 EKPCz [6:1]

stan faktyczny:

Skarżący był członkiem pozaparlamentarnej partii „Demokraci za Silną Bułgarią” i przewodniczącym struktur tej partii w Błagojewgradzie. W następstwie wyborów parlamentarnych w 2013 r. został sformowany nowy rząd, przeciwko któremu wybuchły silne protesty społeczne.

 

25 grudnia 2013 r. demonstranci oblali farbą pomnik D. Błagojewa, lidera bułgarskich komunistów (w latach 1891–1924). Pod wpływem relacji medialnych, Skarżący postanowił udać się pod pomnik. Skarżący nałożył na pomnik czapkę św. Mikołaja, a u stóp pomnika położył czerwoną torbę z napisem „dymisja”.

 

Skarżący został zatrzymany jeszcze tego samego dnia. Postawiono mu zarzut drobnego chuligaństwa. W trakcie procesu przed sądem rejonowym Skarżący wyjaśniał, że jego czyn miał charakter manifestacji politycznej i korzystał z wolności słowa. Po rozprawie Skarżący został skazany na karę grzywny w wysokości 100 BGN (ok. 230 zł). Sąd stwierdził, że Skarżący przekroczył granice wolności słowa, a pomnik zasługuje na ochronę. Wyrok został podtrzymany przez sąd wyższej instancji.

główne tezy:
  • Skoro Skarżący nie powołał się wprost na oddzielne naruszenie wynikające z aresztowania przez policję, to Trybunał nie może się tą kwestią zajmować, zwłaszcza że Skarżący nie złożył zażalenia na zatrzymanie, a zatem nie wyczerpał krajowych środków odwoławczych. (§ 29–32)

 

  • Chociaż grzywna w wysokości 100 BGN (ok. 230 zł) może być uznawana za niską, to jednak znaczenie sprawy dla Skarżącego (dopuszczalność danego sposobu manifestacji politycznej) sprawia, że uszczerbek jest znaczący. Nadto problem prawny jest na tyle istotny, że poszanowanie praw człowieka wymaga rozpatrzenia skargi. W konsekwencji skarga nie może być odrzucona na podstawie art. 35 ust. 3 lit. b EKPCz. (§ 35–39)

 

  • Nie ma wątpliwości, że Skarżący korzystał z wolności słowa. Świadczy o tym działalność polityczna Skarżącego oraz kontekst ogólnokrajowych protestów. Chciał on zamanifestować swoje poglądy dotyczące nowego rządu. (§ 45) Skazanie na karę grzywny było zatem ingerencją w wolność słowa. Ta ingerencja miała podstawę prawną, która była – mimo dość ogólnego sformułowania znamion wykroczenia – wystarczająco przewidywalna. (§ 46) Chociaż sama kara grzywny była bardzo niska, samo skazanie może być uznane za nieproporcjonalne, a tym samym naruszające art. 10 EKPCz. (§ 49)

 

  • W przypadku debaty o sprawach polityki krajowej, zakres wolności słowa jest bardzo szeroki. Ponieważ forma wypowiedzi jest objęta zakresem zastosowania art. 10 EKPCz, wypowiedź satyryczna, którą posłużył się Skarżący, wymaga ochrony. (§ 50–51)

 

  • Władze krajowe mogą ustanawiać przepisy chroniące pomniki przed zniszczeniem. (§ 53) W realiach sprawy nie udowodniono jednak Skarżącemu zniszczenia pomnika, a jedynie nałożenie czapki i torby, które mogły zostać z łatwością usunięte przez służby miejskie. (§ 54) W przypadku, gdy w grę wchodzi jedynie zarzucana profanacja pomnika, a nie jego zniszczenie, należy szczególnie dogłębnie badać naturę czynu, intencję danej osoby oraz wiadomość, która jest przekazywana społeczeństwu. (§ 55) Skoro Skarżący chciał zaprotestować przeciwko nowemu rządowi, wybrał pomnik kontrowersyjnego polityka jako symbol krytykowanej partii politycznej, a nie udowodniono pogardy Skarżącego dla jakichkolwiek wartości społecznych, to należy uznać ingerencję za nieproporcjonalną, co przekłada się na naruszenie art. 10 EKPCz. (§ 56–59)
odszkodowanie:

2054,66 EUR

koszty postępowania:

2762,76 EUR

powiązane sprawy:

Perinçek v. Szwajcaria (27510/08)

Shvydka v. Ukraina (17888/12)

akty normatywne:

Dekret Prezydium Zgromadzenia Narodowego nr 904 z 28 grudnia 1963 r. o zwalczaniu drobnego chuligaństwa w art. 1 § 2 przewiduje wykroczenie, polegające m.in. na stosowaniu nieprzyzwoitych wyrażeń publiczne i wobec wielu ludzi lub na okazywaniu agresywnego stosunku do obywateli, władz publicznych czy społeczeństwa, przez co naruszony zostaje porządek publiczny. Za to wykroczenie przewiduje się karę do 15 dni aresztu lub karę grzywny od 100 do 500 BGN. Kara nie podlega rejestracji w rejestrze karnym. Sankcje nakładają sądy rejonowe. [§ 22–25]

słowa kluczowe:

Znieważenie pomnika; wolność słowa; protest polityczny; pomnik; zakłócenie porządku publicznego

autor omówienia:

Emil Śliwiński

Komentarz:

Wydaje się, że uzasadnienie wyroku (szczególnie § 55) może mieć wpływ na wykładnię art. 261 polskiego kodeksu karnego, zwłaszcza wobec ścigania w ostatnich kilku latach osób, które „ubierały” pomnik Lecha Kaczyńskiego w „koszulkę” z napisem „Konstytucja” lub „wyposażały” pomnik Jezusa we flagę LGBT. Nie ma wątpliwości, że rozważania ETPC wprost muszą odnosić się do próby penalizacji takich zachowań poprzez stosowanie art. 51 polskiego kodeksu wykroczeń.