Izba

Immunitet jurysdykcyjny Stolicy Apostolskiej w sprawach cywilnych dotyczących molestowania seksualnego dzieci przez duchownych

Art. 6 ust. 1 EKPCz

„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości”.

W 2011 r. grupa osób wniosła pozew zbiorowy do belgijskiego sądu przeciwko Stolicy Apostolskiej, kilku stowarzyszeniom religijnym, biskupom i arcybiskupom oraz samemu papieżowi. Skarżący podnosili, że padli ofiarą molestowania seksualnego w ramach kościoła katolickiego, a wadliwy sposób reakcji hierarchii kościelnej na sygnały o przemocy seksualnej („polityka milczenia”) sprawił, że kościół ponosi winę organizacyjną. W zakresie Stolicy Apostolskiej pozew odrzucono, opierając się na immunitecie jurysdykcyjnym (uznano, że Stolica Apostolska funkcjonuje jak państwo, a zatem stosuje się do niej przepisy o immunitecie jurysdykcyjnym państw). Uznano, że nie zachodzi wyjątek od zasady immunitetu jurysdykcyjnego, opisany w art. 11 Konwencji Europejskiej lub art. 12 Konwencji Narodów Zjednoczonych. Nie można bowiem przypisać odpowiedzialności za zaniechania belgijskich biskupów Watykanowi, a także brak reakcji władz papieskich można wiązać terytorialnie jedynie z Watykanem, a nie z Belgią. Stwierdzono także, że ograniczenie prawa do sądu nie jest nieproporcjonalne, bowiem Skarżący mieli alternatywne ścieżki dochodzenia swoich roszczeń (pozwanie biskupów, postępowanie przed trybunałami kościelnymi). Natomiast w zakresie postępowania przeciwko biskupom belgijskim i stowarzyszeniom religijnym postępowania zawieszono, z powodu błędów proceduralnych popełnionych przez Skarżących.

• W formularzu skargi Skarżący zarzucili nieproporcjonalne ograniczenie prawa do sądu poprzez zastosowanie doktryny immunitetu jurysdykcyjnego. Na późniejszym etapie pojawił się także zarzut nadmiernego formalizmu (jako naruszenie art. 6 ust. 1 EKPCz). Oczywiście Konwencja nie zabrania doprecyzowywania skargi w dalszym toku postępowania przed ETPCz, ale nowe zarzuty należy oceniać przez pryzmat sześciomiesięcznego terminu, o którym mowa w art. 35 ust. 1 EKPCz. Zarzut nadmiernego formalizmu jest odmienny od zarzutu zastosowania doktryny immunitetu jurysdykcyjnego i jako zgłoszony po upływie sześciomiesięcznego terminu musi być odrzucony. Trybunał rozpoznał zatem jedynie kwestię immunitetu jurysdykcyjnego. (§ 34–40)

• Sąd krajowy dokonuje interpretacji i stosowania prawa krajowego (materialnego i procesowego), a także prawa międzynarodowego publicznego. Jeżeli taka interpretacja nie jest arbitralna lub rażąco nierozsądna, Trybunał ogranicza się do sprawdzenia zgodności skutków takiej wykładni z Konwencją. (§ 55) W realiach sprawy, w świetle dorobku prawa międzynarodowego, uznanie Stolicy Apostolskiej za państwo (a w konsekwencji przyznanie immunitetu jurysdykcyjnego i odmowa zastosowania wyjątków od tej zasady) nie było arbitralne lub rażąco nierozsądne. (§ 56–58, 63, 69)

• Immunitet jurysdykcyjny należy traktować jako przeszkodę proceduralną przed rozpoznaniem sprawy. ETPCz będzie badał, czy zastosowanie immunitetu jurysdykcyjnego było uzasadnione w okolicznościach sprawy. (§ 59) Celem doktryny immunitetu jurysdykcyjnego jest przedłożenie dobrych relacji międzypaństwowych (w świetle zasady par in parem non habet imperium) nad suwerennością państw. (§ 60) Z jednej strony EKPCz należy interpretować w harmonii z innymi przepisami prawa międzynarodowego, ale z drugiej strony instytucja immunitetu jurysdykcyjnego może stanowić nieproporcjonalne ograniczenie prawa do sądu. (§ 61)

• W świetle zasad prawa międzynarodowego, statuujących co do zasady pełny immunitet jurysdykcyjny, nawet powołanie się na tortury – będące naruszeniem art. 3 EKPCz – nie uchyla tego immunitetu. (§ 62, 64) Tym bardziej nie może uchylać immunitetu brak zapobieżenia molestowaniu seksualnemu. (§ 65)

• Proporcjonalność ograniczenia prawa do sądu poprzez zastosowanie immunitetu jurysdykcyjnego musi uwzględniać istnienie alternatywnych możliwości rozwiązania sporu. (§ 71) W realiach sprawy, istniały alternatywne metody uzyskania odszkodowania za molestowanie seksualne: Skarżący pozwali bowiem zarówno biskupów belgijskich, jak i stowarzyszenia religijne. Tylko z powodu błędów proceduralnych Skarżących kwestia odpowiedzialności cywilnej tych osób nie została dotąd rozpoznana. (§ 72–74)

Konwencja Europejska o immunitecie państwa sporządzona w Bazylei dnia 16 maja 1972

– Art. 11

„Umawiające się Państwo nie może powoływać się na immunitet od jurysdykcji sądu innego Umawiającego się Państwa w postępowaniu o zadośćuczynienie za uszkodzenie ciała lub naprawienia szkody wyrządzonej w mieniu materialnym, jeżeli fakty powodujące owe uszkodzenie lub szkodę miały miejsce na terytorium Państwa sądu orzekającego, oraz jeżeli sprawca uszkodzenia lub szkody był obecny na tymże terytorium w czasie, gdy fakty te miały miejsce”.

[Un État contractant ne peut invoquer l’immunité de juridiction devant un tribunal d’un autre État contractant lorsque la procédure a trait à la réparation d’un préjudice corporel ou matériel résultant d’un fait survenu sur le territoire de l’État du for et que l’auteur du dommage y était présent au moment où ce fait est survenu.]

– Art. 15

„Umawiającemu się Państwu przysługuje immunitet od jurysdykcji sądów Umawiającej się strony, jeżeli postępowanie nie spełnia przesłanek zawartych w artykułach od 1 do 14: sąd uchyli się od rozpoznawania takiego postępowania nawet jeżeli Państwo to się nie stawi”.

[Un État contractant bénéficie de l’immunité de juridiction devant les tribunaux d’un autre État contractant si la procédure ne relève pas des articles 1 à 14 ; le tribunal ne peut connaître d’une telle procédure même lorsque l’État ne comparaît pas.]

Konwencja Narodów Zjednoczonych o immunitecie państw i ich własności sporządzona w Nowym Jorku dnia 2 grudnia 2004

– Art. 5

„Państwo cieszy się, w stosunku do samego siebie i swojej własności, immunitetem jurysdykcyjnym przed sądami innego państwa, z wyłączeniem przepisów niniejszej Konwencji”.

[Un État jouit, pour lui-même et pour ses biens, de l’immunité de juridiction devant les tribunaux d’un autre État, sous réserve des dispositions de la présente Convention.]

– Art. 12

„Jeżeli państwa-strony nie postanowią inaczej, państwo nie może powoływać się na immunitet jurysdykcyjny przed właściwym sądem innego państwa w sprawach dotyczących odszkodowania za śmierć lub naruszenie integralności cielesnej osoby lub też zniszczenia mienia, jeżeli działanie lub zaniechanie [skutkujące szkodą] jest przypisywalne państwu, a miało miejsce na terytorium [tego] innego państwa i jeżeli sprawca [szkody] był obecny na terytorium [tego] innego państwa w momencie działania lub zaniechania”.

[À moins que les États concernés n’en conviennent autrement, un État ne peut invoquer l’immunité de juridiction devant un tribunal d’un autre État, compétent en l’espèce, dans une procédure se rapportant à une action en réparation pécuniaire en cas de décès ou d’atteinte à l’intégrité physique d’une personne, ou en cas de dommage ou de perte d’un bien corporel, dus à un acte ou à une omission prétendument attribuables à l’État, si cet acte ou cette omission se sont produits, en totalité ou en partie, sur le territoire de cet autre État et si l’auteur de l’acte ou de l’omission était présent sur ce territoire au moment de l’acte ou de l’omission.]

Konwencja Narodów Zjednoczonych nie weszła jeszcze w życie; została podpisana przez Belgię, ale nie została ratyfikowana przez ten kraj. Belgia natomiast podpisała i ratyfikowała Konwencję Europejską. Stolica Apostolska nie podpisała, ani nie ratyfikowała obydwu umów.

Art. 1382–1384 belgijskiego kodeksu cywilnego przewidują odpowiedzialność deliktową, w szczególności odpowiedzialność za osoby, które się kontrolowało.

immunitet jurysdykcyjny; prawo do sądu; molestowanie seksualne; kościół katolicki; Watykan; Stolica Apostolska

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-212635