Izba

Przejęcie skazanego azerskiego wojskowego – mordercy Ormianina – przez Azerbejdżan od Węgier, a następnie jego ułaskawienie i gloryfikacja przez władze Azerbejdżanu

Art. 2 EKPCz
„1. Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego, skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę.
2. Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artykułem, jeżeli nastąpi w wyniku bezwzględnie koniecznego użycia siły:
a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą;
b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem,
c) w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania”

Art. 14 EKPCz w zw. z art. 2 EKPCz
„Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn”

Art. 38 EKPCz
„Trybunał rozpatruje sprawę z udziałem przedstawicieli stron i, jeśli zachodzi potrzeba, podejmuje dochodzenie, a zainteresowane Wysokie Układające się Strony udzielą dla jego skutecznego przeprowadzenia wszelkich niezbędnych ułatwień”

Skarga została wniesiona przez Hajka Makucziana, armeńskiego wojskowego oraz przez Samwela Minasjana, wujka zamordowanego G.M. (Gurgena Margariana).

W styczniu 2004 r. Hajk Makuczian oraz G.M. przybyli do Budapesztu, aby uczestniczyć w trzymiesięcznym kursie języka angielskiego organizowanym przez NATO w ramach Partnerstwa dla Pokoju. W kursie uczestniczyło po dwóch wojskowych z każdego kraju postradzieckiego, w tym Azer R.S. (Ramil Safarow). Wszyscy byli zakwaterowani na kampusie węgierskiego Uniwersytetu Obrony Narodowej. 19 lutego 2004 r. R.S. włamał się do pokoju zajmowanego przez G.M., a następnie zamordował go przy użyciu siekiery. Następnie R.S. chciał się włamać do pokoju Hajka Makucziana (mając przy tym krzyczeć, że „pozabija wszystkich Ormian”), lecz został powstrzymany przez policję.

W toku postępowania przygotowawczego R.S. złożył obszerne wyjaśnienia. Twierdził, że Ormianie go prowokowali i obrażali flagę Azerbejdżanu, a także, że stracił wielu krewnych w konflikcie azerbejdżańsko-armeńskim w Karabachu. Nie okazał żadnej skruchy. W kwietniu 2006 r. R.S. został skazany przez sąd w Budapeszcie za zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem G.M. oraz usiłowanie zabójstwa H. Makucziana na dożywotnie pozbawienie wolności, z możliwością przedterminowego zwolnienia po 30 latach. Wyrok został podtrzymany w drugiej instancji.

W lipcu 2012 r. Azerbejdżan wniósł o przekazanie R.S. w celu wykonania kary na terytorium Azerbejdżanu na podstawie Konwencji o przekazywaniu osób skazanych. Minister sprawiedliwości Azerbejdżanu zapewnił, że węgierski wyrok zostanie wykonany w dalszym ciągu, bez żadnych zmian, a ewentualne przedterminowe warunkowe zwolnienie może nastąpić po 25 latach. W sierpniu 2012 r. węgierski minister sprawiedliwości zdecydował o przekazaniu R.S. do Azerbejdżanu.

31 sierpnia 2012 r. R.S. został przekazany do Azerbejdżanu. W tym samym dniu Prezydent Azerbejdżanu zastosował wobec R.S. prawo łaski. Następnego dnia Minister Obrony awansował R.S. do rangi majora. W grudniu 2012 r. R.S. dostał mieszkanie służbowe, a także wypłacono mu żołd za lata 2004–2012. Na stronie Prezydenta Azerbejdżanu można było wpisywać wyrazy wsparcia dla R.S. i decyzji Prezydenta Azerbejdżanu; wpisy umieściło wiele osób publicznych (uznając R.S. za bohatera w walce z Ormianami). Rada Ministrów Azerbejdżanu wydała komunikat, w którym stwierdziła, że wprawdzie nie „akceptuje” zachowania R.S., jednakże zbyt surowa kara była nałożona przez węgierski sąd pod naciskiem środowisk ormiańskich, a samo ułaskawienie miało charakter humanitarny. Władze węgierskie i wiele organizacji międzynarodowych zaprotestowało przeciwko tym wydarzeniom.

• Właściwość Trybunału ratione loci ma charakter głównie terytorialny. W przypadku obowiązków proceduralnych z art. 2 EKPCz, co do zasady obciążają one państwo, na terytorium którego znaleziono zwłoki, chyba że zaistnieją in concreto jakieś szczególne okoliczności. Jeżeli dochodzi do przekazania więźnia w celu odbycia przez niego kary w państwie wykonania (na podstawie Konwencji o przekazywaniu osób skazanych), państwo wykonania przejmuje na siebie obowiązek proceduralny z art. 2 EKPCz (§ 48–51, 163).

• Wymóg wyczerpania środków zaskarżenia (art. 35 EKPCz) powinien być traktowany z pewną dozą elastyczności i dotyczy jedynie środków dostępnych (w teorii i praktyce) i efektywnych (zdatnych do usunięcia naruszenia), w kontekście funkcjonowania systemu prawnego państwa-strony Konwencji. W realiach sprawy, chociaż rząd Azerbejdżanu wskazał możliwość kontroli aktu łaski Prezydenta przez Sąd Konstytucyjny, to jednak nie przedstawił żadnej decyzji, która potwierdzałaby efektywność tego środka (§ 59–61).

• W realiach sprawy nie zachodzi także brak znaczącego uszczerbku (art. 35 ust. 3 lit. b EKPCz), albowiem w sprawach z zakresu art. 2 EKPCz trudno mówić o jakiejkolwiek bagatelności; sprawa dotyczy także istotnej kwestii z zakresu wykładni Konwencji (zakresu obowiązków pozytywnych państw-stron) oraz nie została zbadana przez żaden organ krajowy (§ 72).

• Art. 2 EKPCz może znaleźć zastosowanie nawet jeżeli ofiara przeżyła, a nawet wówczas, gdy nie odniosła żadnych obrażeń, o ile zostanie wykazane, że jej życie było poważnie zagrożone. W realiach sprawy oznacza to, że Skarżący, który przeżył atak R.S., może się uważać za ofiarę naruszenia art. 2 EKPCz (§ 89–94).

Zarzucane materialne naruszenie art. 2 EKPCz przez Azerbejdżan:

• Mimo że R.S. był żołnierzem i przebywał na Węgrzech w ramach obowiązków służbowych, odpowiedzialność za materialne naruszenie art. 2 EKPCz nie może zostać przypisana Azerbejdżanowi. R.S. nie wykonywał bowiem żadnego rozkazu, a decyzja o zamordowaniu Ormian miała charakter „prywatny”. Działania te były tak oddalone od normalnych realiów służby wojskowej, że R.S. nie może zostać uznany za funkcjonariusza państwa (state agent) (§ 111, 119).

• Nawet jeżeli przyjąć, że ETPCz i państwa są związane art. 11 projektu przepisów o odpowiedzialności państw, na który wskazywali Skarżący (mimo braku mocy wiążącej tego projektu), należy uznać, że działania władz Azerbejdżanu następujące po przekazaniu R.S. były tylko pochwałą i akceptacją (approval and endorsement), a nie aktualizującym zastosowanie art. 11 projektu „rozpoznaniem i uznaniem” działań R.S. za własne (§ 112–118).

• Państwa-strony Konwencji – na gruncie obowiązku pozytywnego z art. 2 EKPCz – są zobligowane do zapewnienia pewnego otoczenia normatywnego zapobiegającego naruszeniom prawa do życia, co przekłada się także na wysokie wymogi (m.in. w zakresie zdrowia psychicznego), którym muszą sprostać mundurowi. W realiach sprawy nie udowodniono jakiegokolwiek defektu systemu prawnego Azerbejdżanu, który świadczyłby o naruszeniu art. 2 EKPCz (§ 110, 119).

Naruszenie obowiązku proceduralnego z art. 2 EKPCz przez Azerbejdżan:

• Ułaskawienia i amnestie są dopuszczalne, o ile nie dotyczą przypadków poważnych naruszeń praw człowieka (§ 157, 160).

• Chociaż rolą Trybunału nie jest ocena, czy Azerbejdżan naruszył wymogi Konwencji o przekazywaniu osób skazanych, ETPCz może wziąć pod uwagę, że różne organy międzynarodowe uznały, że celem art. 12 Konwencji o przekazywaniu osób skazanych nie jest natychmiastowe ułaskawienie po przekazaniu, a także że Azerbejdżan w konkretnej sprawie naruszył zasadę dobrej wiary w stosunkach międzynarodowych (§ 161–162).

• Obowiązkiem władz państwowych jest adekwatne ukaranie odpowiedzialnych za zabójstwo. W tym kontekście nie jest właściwe, aby sprawca tego typu przestępstw był dalej uznawany za godnego sprawowania funkcji państwowych (§ 155–156, 171).

• Chociaż Azerbejdżan w realiach sprawy wskazywał na względy humanitarne, stan psychiczny R.S. oraz błędy proceduralne podczas postępowania na Węgrzech, argumenty te wydają się one nieuzasadnione (§ 164–168).

• Nawet pomijając samo ułaskawienie R.S., przyznanie zaległego wynagrodzenia za okres 8 lat w węgierskim więzieniu, awansowanie na wyższy stopień oficerski i przyznanie mieszkania służbowego oznaczają, że Azerbejdżan traktował R.S. jak niewinnego (niesłusznie skazanego), przez co doszło do zapewnienia R.S. de facto bezkarności, co przełożyło się na naruszenie obowiązku proceduralnego z art. 2 EKPCz (§ 169–170, 172).

Naruszenie zakazu dyskryminacji przez Azerbejdżan (art. 14 w zw. z art. 2 EKPCz):

• Chociaż w zasadzie ciężar dowodu na istnienie dyskryminacji (tj. nieracjonalnego i nieuzasadnionego różnicowania osób w relatywnie podobnej sytuacji) obciąża Skarżących, to jednak wachlarz dopuszczalnych dowodów jest szeroki, a w niektórych sytuacjach ciężar dowodu na racjonalność zróżnicowania zostaje przerzucony na stronę rządową (§ 210–212).

• Nierówne traktowanie ze względów etnicznych (rasowych) nie może być racjonalnie uzasadnione, a władze mają szczególny obowiązek zwalczania tego typu dyskryminacji (§ 210).

• W realiach sprawy, działalność władz Azerbejdżanu wyrażała akceptację i gloryfikację dla morderstwa ze względów rasowych, wpisaną w realia konfliktu między Azerbejdżanem a Armenią o Górski Karabach, co stanowi naruszenie zakazu dyskryminacji (§ 214–219).

Zarzucane naruszenie obowiązku proceduralnego z art. 2 EKPCz przez Węgry:

• W realiach sprawy, władze węgierskie – mające ogólne zapewnienie o kontynuowaniu węgierskiego wyroku skazującego przez Azerbejdżan – działały w zaufaniu do dobrej wiary władz Azerbejdżanu. W konsekwencji nie można uznać Węgier za odpowiedzialne za naruszenie art. 2 EKPCz, nawet jeżeli potencjalnie mogły one żądać szerszych gwarancji (np. braku ułaskawienia) od Azerbejdżanu (§ 194, 196).

Zgodnie z art. 109 pkt 22 Konstytucji Azerbejdżanu Prezydent jest uprawniony do stosowania prawa łaski. Prawo łaski jest formą aktu urzędowego, który podlega kontroli ze strony Sądu Konstytucyjnego (art. 113 i 130 Konstytucji Republiki Azerbejdżanu). Zgodnie z Regulaminem ds. Ułaskawień prośba o ułaskawienie powinna być wniesiona do Komisji ds. Ułaskawień, ale w przypadku skazania na karę dożywotniego pozbawienia wolności – co do zasady po upływie dopiero 10 latach pozbawienia wolności.

Konwencja o przekazywaniu osób skazanych, sporządzona w Strasburgu dnia 21 marca 1983 r. (Dz.U. z 1995 r., Nr 51, poz. 279)
– Art. 9
1. Właściwe organy państwa wykonania powinny:
a) bądź wykonywać karę w dalszym ciągu niezwłocznie lub na podstawie orzeczenia sądowego lub administracyjnego na warunkach określonych w art. 10,
b) bądź w drodze postępowania sądowego lub administracyjnego przekształcić skazanie w orzeczenie państwa wykonania, zastępując karę wymierzoną w państwie skazania karą przewidzianą przez prawo państwa wykonania za takie samo przestępstwo, na warunkach określonych w art. 11.
2. Państwo wykonania, na wniosek, powinno jeszcze przed przekazaniem osoby skazanej zawiadomić państwo skazania, które z tych rozwiązań zastosuje.
3. Do wykonania kary stosuje się prawo państwa wykonania i jedynie to państwo jest właściwe do podejmowania decyzji w tym zakresie.
[1. The competent authorities of the administering State shall:
(a) continue the enforcement of the sentence immediately or through a court or administrative order, under the conditions set out in Article 10, or
(b) convert the sentence, through a judicial or administrative procedure, into a decision of that State, thereby substituting for the sanction imposed in the sentencing State a sanction prescribed by the law of the administering State for the same offence, under the conditions set out in Article 11.
2. The administering State, if requested, shall inform the sentencing State before the transfer of the sentenced person as to which of these procedures it will follow.
3. The enforcement of the sentence shall be governed by the law of the administering State and that State alone shall be competent to take all appropriate decisions.]

– Art. 10
1. W wypadku wykonywania kary w dalszym ciągu państwo wykonania jest związane rodzajem i wymiarem kary w orzeczeniu skazującym.
2. Jeżeli jednak rodzaj lub wymiar kary są niezgodne z ustawodawstwem państwa wykonania lub jeżeli ustawodawstwo tego wymaga, państwo wykonania może w drodze orzeczenia sądowego lub administracyjnego dostosować karę do kary lub środka przewidzianego przez jego prawo za przestępstwo tego samego rodzaju. Kara lub środek powinny, możliwie najbardziej, odpowiadać swoim rodzajem karze wymierzonej w orzeczeniu do wykonania. Nie może ono zaostrzać kary wymierzonej w państwie skazania, za względu na rodzaj lub wymiar, ani przekraczać górnej granicy zagrożenia przewidzianej przez prawo państwa wykonania.
[1. In the case of continued enforcement, the administering State shall be bound by the legal nature and duration of the sentence as determined by the sentencing State.
2. If, however, this sentence is by its nature or duration incompatible with the law of the administering State, or its law so requires, that State may, by a court or administrative order, adapt the sanction to the punishment or measure prescribed by its own law for a similar offence. As to its nature, the punishment or measure shall, as far as possible, correspond with that imposed by the sentence to be enforced. It shall not aggravate, by its nature or duration, the sanction imposed in the sentencing State, nor exceed the maximum prescribed by the law of the administering State.]

– Art. 12
Każda ze stron może zastosować ułaskawienie, amnestię lub zamienić karę na inną, zgodnie ze swoją konstytucją lub innymi przepisami.
[Each Party may grant pardon, amnesty or commutation of the sentence in accordance with its Constitution or other laws.]

W Rezolucji nr 2022 (2014) Zgromadzenie Parlamentarne RE potępiło zastosowanie art. 12 Konwencji o przekazywaniu osób skazanych przez Azerbejdżan w sprawie R.S., jako nadużycie zasady dobrej wiary w stosunkach międzynarodowych. Podobną rezolucję wystosował także Parlament Europejski (2012/2785/RSP).

Draft Articles on Responsibility of States for Internationally Wrongful Acts (2001) – Ostateczny projekt przepisów o odpowiedzialności państw, „przyjęty do wiadomości” rezolucją ZO ONZ 56/83 z 12.12.2001
– Art. 11
Zachowanie, którego nie można przypisać Państwu na mocy poprzednich artykułów, będzie jednak uznane za działanie Państwa w myśl prawa międzynarodowego, jeżeli Państwo rozpoznaje i uznaje zachowanie jako swoje własne.
[Conduct which is not attributable to a State under the preceding articles shall nevertheless be considered an act of that State under international law if and to the extent that the State acknowledges and adopts the conduct in question as its own.]

Obowiązek pozytywny; odpowiedzialność państw; przejęcie skazanego; przekazanie do wykonania; Karabach; jurysdykcja

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-202524