Izba

Zmiana kwalifikacji w wyroku skazującym w II instancji po uniewinnieniu przez sąd I instancji

Art. 6 EKPCz
„1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.
2. Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą.
3. Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do:
a) niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia;
b) posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony;
c) bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony – do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości;
d) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia;
e) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie.”

Art. 7 EKPCz
„1. Nikt nie może być uznany za winnego popełnienia czynu polegającego na działaniu lub zaniechaniu działania, który według prawa wewnętrznego lub międzynarodowego nie stanowił czynu zagrożonego karą w czasie jego popełnienia. Nie będzie również wymierzona kara surowsza od tej, którą można było wymierzyć w czasie, gdy czyn zagrożony karą został popełniony.
2. Niniejszy artykuł nie stanowi przeszkody w sądzeniu i karaniu osoby winnej działania lub zaniechania, które w czasie popełnienia stanowiły czyn zagrożony karą według ogólnych zasad uznanych przez narody cywilizowane.”

Skarżąca była notariuszem. W 2005 r. wszczęto przeciwko niej postępowanie karne w sprawie poświadczenia nieprawdy w akcie notarialnym. W 2008 r. sąd I instancji uniewinnił ją od tego zarzutu. Po apelacji prokuratora sprawą zajmował się Sąd Kasacyjny. W tym postępowaniu Skarżąca twierdziła, że sporządziła taki akt w obecności stron w nim wymienionych. W postępowaniu kasacyjnym świadkowie nie byli ponownie przesłuchiwani, ale Skarżąca miała możliwość wypowiedzenia się. W 2010 r. Sąd Kasacyjny uchylił wyrok sądu pierwszej instancji, zmienił klasyfikację (z wielokrotnego poświadczania nieprawdy na pojedyncze) i skazał Skarżącą na 6 miesięcy pozbawienia wolności w zawieszeniu na 3 lata.

Po wyroku Sądu Kasacyjnego Skarżąca wniosła skargę o uchylenie tego wyroku, twierdząc, że zmieniono kwalifikację czynu bez możliwości wypowiedzenia się oraz karę zawieszono na okres próby dłuższy niż przewidziany przepisami. Skarga ta została oddalona.

• Art. 6 nie wymaga żadnego konkretnego sposobu przeprowadzania i oceny dowodów. Należy to przede wszystkim do sądu krajowego (§ 35).

• ETPCz nie zajmuje się błędami w zakresie stosowania prawa materialnego lub procesowego o ile taki błąd nie prowadzi do naruszenia praw gwarantowanych przez EKPCz. ETPCz nie może działać jako „sąd czwartej instancji”, co oznacza, że nie może zastępować sądów krajowych w ustalaniu faktów i przypisywaniu odpowiedzialności (§ 35).

• W postępowaniu apelacyjnym – jeżeli sąd przeprowadza pełną ponowną ocenę faktów i ocenę prawną – konieczne wydaje się publiczne rozpatrzenie sprawy wraz z zapoznaniem się stanowiskiem oskarżonego. W postępowaniu kasacyjnym – gdzie tylko kwestie prawa są oceniane – publiczne rozpatrzenie sprawy nie wydaje się konieczne. Gdy sąd nie ustala ponownie stanu faktycznego, lecz nadaje mu tylko inną interpretację, nie wydaje się, aby publiczna rozprawa była konieczna (§ 35).

• Skazanie przez sąd II instancji po wyroku uniewinniającym sądu I instancji jako takie nie stanowi naruszenia art. 6 EKPCz. W takim przypadku jednak – gdy dochodzi do ponownego ustalenia faktów – publiczna rozprawa z zachowaniem zasady bezpośredniości wydaje się konieczna (§ 35).

• W realiach sprawy, mimo że sąd II instancji nie uprzedził Skarżącej o planowanej zmianie kwalifikacji oraz o możliwości ewentualnego skazania, Skarżąca – sama będąca prawnikiem oraz reprezentowana przez obrońcę – powinna być przygotowana na taką ewentualność (§ 36–41, 47–48).

• W realiach sprawy, sąd II instancji nie naruszył art. 6 EKPCz (zasady bezpośredniości), albowiem nie dokonywał ponownego ustalenia stanu faktycznego, ani nawet odmiennej jego interpretacji, lecz jedynie położył większy nacisk na dowody obciążające niż odciążające, co uzasadnił. Ponadto, skarżąca miała możliwość wnioskowania o ponowne przeprowadzenie niektórych dowodów, z czego nie skorzystała (§ 43–46).

• W realiach sprawy, w kontekście naruszenia art. 7 EKPCz przez nałożenie niedopuszczalnie długiego okresu próby, Skarżąca – w celu wyczerpania środków zaskarżenia – powinna złożyć nie skargę o uchylenie orzeczenia (która ma bardzo jasno określone podstawy, wśród których nie znajduje się przypadek niedopuszczalnie długiego okresu próby), lecz o sprostowanie orzeczenia (którego podstawą jest „oczywisty błąd w zastosowaniu prawa materialnego”) (§ 57–66).

Kodeks Karny Rumunii
– Art. 82
„Długość warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności odpowiada długości zawieszonej kary powiększonej o dwa lata.”
[The length of the conditional stay of the execution of a sentence amounts to a probation period for the convicted person and is composed of the length of the prison sentence imposed to which a period of two years is added …]

Kodeks Postępowania Karnego Rumunii
– Art. 195
„Oczywiste błędy w zastosowaniu prawa materialnego zawarte w orzeczeniu podlegają sprostowaniu przez sąd, który orzeczenie wydał, na wniosek zainteresowanego lub z urzędu. Strony mogą być wezwane na posiedzenie w celu dalszego wyjaśnienia sprawy”.
[Obvious material errors found in a procedural document shall be rectified by the … court that produced the document following an application by the interested party or of its own motion.
In order to correct the error, the parties may be summoned for clarifications.]
– Art. 334
„Jeżeli w trakcie procesu przewiduje się zmianę kwalifikacji, sąd jest zobowiązany umożliwić wypowiedzenie się stronom co do zmiany kwalifikacji. Sąd jest zobowiązany pouczyć oskarżonego o możliwości przerwania rozprawy w celu umożliwienia mu przygotowania się do obrony”.
[If it is estimated during the trial that the legal classification given to the offence in the act of indictment will be changed, the court must allow the parties to express their views on the question of the change of the legal classification and to inform the defendant that he or she has a right to ask for the proceedings to be delayed or possibly adjourned in order for him or her to prepare his or her defence.]

Ne peius; warunkowe zawieszenie; zmiana kwalifikacji; postępowanie karne

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-201136

W § 35 tego orzeczenia znajduje się obszerny cytat z orzeczenia Júlíus Þór Sigurþórsson v. Islandia (38797/17), § 30–38, który zdaje się podsumowywać dotychczasowe orzecznictwo w zakresie możliwości skazania przez sąd II instancji po uniewinnieniu przez sąd I instancji.

Warto także zwrócić uwagę, że kwestia niedopuszczalności skargi w zakresie art. 7 EKPCz zapadła najmniejszą możliwą większością 4 z 7 sędziów. W zdaniu odrębnym sędziowie Ranzoni, Ravarani i Schukking stwierdzili, że argumentacja zaprezentowana w orzeczeniu ETPCz jest zbyt formalistyczna. Chociaż Skarżąca użyła formalnie niewłaściwego środka (skargi o uchylenie orzeczenia), to jednak poinformowała Sąd Kasacyjny o wadzie orzeczenia, polegającej na zbyt długim okresie próby. Wówczas Sąd Kasacyjny powinien wówczas zbadać sprawę – stosownie do art. 195 rumuńskiego KPK – z urzędu. W konsekwencji sędziowie ci uważali, że środki zaskarżenia zostały przez Skarżącą prawidłowo wyczerpane. 

W związku z niedopuszczalnością skargi z art. 7 EKPCz Trybunał uchylił się od rozpatrzenia ciekawego praktycznie problemu, czy warunkowe zawieszenie wykonania kary stanowi element „kary” w rozumieniu art. 7 EKPCz, czy też jest formą jej „wykonania” (co czyniłoby skargę niedopuszczalną jako niezgodną z jurysdykcją ratione materiae).