Izba

Istnienie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa oszustwa jako przesłanka tymczasowego aresztowania

Art. 5 ust. 1 EKPCz

„Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być pozbawiony wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo:

a) zgodnego z prawem pozbawienia wolności w wyniku skazania przez właściwy sąd;

b) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w przypadku niepodporządkowania się wydanemu zgodnie z prawem orzeczeniu sądu lub w celu zapewnienia wykonania określonego w ustawie obowiązku;

c) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w celu postawienia przed właściwym organem, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zagrożonego karą, lub, jeśli jest to konieczne, w celu zapobieżenia popełnieniu takiego czynu lub uniemożliwienia ucieczki po jego dokonaniu;

d) pozbawienia nieletniego wolności na podstawie zgodnego z prawem orzeczenia w celu ustanowienia nadzoru wychowawczego lub zgodnego z prawem pozbawienia nieletniego wolności w celu postawienia go przed właściwym organem;

e) zgodnego z prawem pozbawienia wolności osoby w celu zapobieżenia szerzeniu przez nią choroby zakaźnej, osoby umysłowo chorej, alkoholika, narkomana lub włóczęgi;

f) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania osoby, w celu zapobieżenia jej nielegalnemu wkroczeniu na terytorium państwa, lub osoby, przeciwko której toczy się postępowanie o wydalenie lub ekstradycję.”

Art. 5 ust. 3 EKPCz

„Każdy zatrzymany lub aresztowany zgodnie z postanowieniami ustępu 1 lit. c) niniejszego artykułu powinien zostać niezwłocznie postawiony przed sędzią lub innym urzędnikiem uprawnionym przez ustawę do wykonywania władzy sądowej i ma prawo być sądzony w rozsądnym terminie albo zwolniony na czas postępowania. Zwolnienie może zostać uzależnione od udzielenia gwarancji zapewniających stawienie się na rozprawę.”

Art. 1 Protokołu nr 4 do EKPCz

„Nikt nie może być pozbawiony wolności jedynie z powodu niemożności wykonania zobowiązania umownego.”

Skarżąca prowadziła w Mołdawii szeroko zakrojoną działalność w zakresie produkcji żywności (aktywa wyceniano na około 788 tys. euro). Skarżąca pożyczyła w banku 250 tys. dolarów amerykańskich, ale miała trudności ze spłatą kredytu. 23 września 2012 r. doszło do spotkania Skarżącej i przyjaciela jej męża (V.G.). Skarżąca wyjaśniła swoją sytuację V.G. (zaleganie z ratami, groźba utraty domu) i pożyczyła od niego 400 tys. lejów mołdawskich (ok. 25 tys. euro), które obiecała zwrócić w terminie miesiąca. W 2013 r. sytuacja Skarżącej pogorszyła się, na co nałożył się jej konflikt z mężem, który zakończył się postępowaniem cywilnym (mąż pozwał Skarżącą o 600 tys. euro), w trakcie którego obowiązywało zabezpieczenie w postaci zakazu zbywania przedsiębiorstwa i domu. Skarżąca trzykrotnie uznawała dług wobec V.G., który ostatecznie pozwał Skarżącą. 27 marca 2015 r. sąd rejonowy w Rîşcani nakazał Skarżącej zapłatę na rzecz V.G. kwoty 492 tys. lejów mołdawskich (dług, odsetki oraz koszty sądowe). W toku postępowania pełnomocnik Skarżącej twierdził, że podpis na jednym z dokumentów stanowiących uznanie długu jest sfałszowany (co biegły później wykluczył). Skarżąca później utrzymywała, że taka taktyka procesowa nie była z nią konsultowana. Od wyroku Skarżąca się nie odwołała, a zatem stał się on prawomocny z upływem miesiąca.

4 lutego 2015 r. żona V.G. zawiadomiła prokuraturę o możliwości popełnienia przez Skarżącą przestępstwa oszustwa. 12 i 19 marca 2015 r. Skarżąca została wezwana na przesłuchanie do prokuratury, ale się nie stawiła. Zarządzono przymusowe doprowadzenie, ale policja kilkukrotnie nie zastała Skarżącej w domu. 23 kwietnia 2015 r. prokurator wystąpił do sądu o zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania, powołując się na ukrywanie się podejrzanej przed wymiarem sprawiedliwości. 27 kwietnia 2015 r. sąd uwzględnił wniosek i orzekł tymczasowe aresztowanie na okres 10 dni, uznając, że zeznania V.G. i jego żony oraz opinia biegłego (z postępowania cywilnego) potwierdzają istnienie uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego, a tymczasowe aresztowanie jest konieczne z powodu utrudniania przez Skarżącą postępowania (poprzez ukrywanie się). Skarżąca została aresztowana 14 maja 2015 r. Jak wynika z akt, 15 maja 2015 r., doszło do spotkania między nią a prokuratorem, w ramach którego nie została przesłuchana, a stwierdziła jedynie, że nie przyznaje się do winy. 18 maja 2015 r. prokurator wystąpił o przedłużenie tymczasowego aresztowania na okres 30 dni, podając jako powód niemożność zweryfikowania zeznań V.G. i jego żony, bowiem Skarżąca nie współpracuje z organami ścigania. 21 maja 2015 r. sąd przedłużył tymczasowe aresztowanie zgodnie z wnioskiem prokuratora. 5 i 9 czerwca 2015 r. przesłuchano Skarżącą po raz pierwszy. Skarżąca stwierdziła, że to jej mąż pożyczył pieniądze (a nie ona), które zresztą miał później oddać V.G., co miało potwierdzać nagranie, które obrońca Skarżącej próbował złożyć do akt 16 czerwca 2015 r. 22 czerwca 2015 r. sąd oddalił kolejny wniosek o przedłużenie tymczasowego aresztowania, a następnego dnia Skarżąca opuściła areszt.

25 maja 2016 r. Skarżąca została uznana za winną przestępstwa oszustwa i skazana na 9 lat pozbawienia wolności. Sąd uznał, że Skarżąca okłamała V.G. co do tego, że zwróci pieniądze w ciągu miesiąca, skoro nie miała takich środków. Sąd jednak jednocześnie stwierdził, że na etapie zaciągania pożyczki sprawa miała charakter cywilny, jednakże późniejsze kwestionowanie przez Skarżącą prawdziwości podpisu na uznaniu długu przesunęło sprawę w obszar prawa karnego. Sąd Apelacyjny w Kiszyniowie podtrzymał wyrok sądu I instancji, jednakże w późniejszym terminie Sąd Najwyższy uwzględnił kasację i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia sądowi II instancji, uznając, że nie rozważono kwestii zamiaru w momencie zaciągania pożyczki oraz kwestii przez Skarżącą była właścicielem całego kapitału przedsiębiorstwa szacowanego na 788 tys. euro. Postępowanie karne nadal się toczy przed mołdawskimi sądami.

• Art. 5 ust. 1 EKPCz statuuje wąski katalog wyjątków od zasady wolności osobistej i kładzie nacisk na legalność (w wymiarze materialnym i proceduralnym) pozbawienia wolności. Art. 5 EKPCz jako całość wyraża także konieczność sprawnej kontroli sądowej. (§ 50)

• Art. 5 ust. 1 lit. c EKPCz nie wymaga, aby organy ścigania zgromadziły wystarczające dowody do przedstawienia zarzutów w chwili aresztowania. Z drugiej jednak strony podejrzenie popełnienia czynu zabronionego musi być (z perspektywy bezstronnego obserwatora) obiektywnie uzasadnione. (§ 51)

• We wnioskach o zastosowanie tymczasowego aresztowania, prokurator podał, że Skarżąca okłamała pokrzywdzonych co do swoich problemów finansowych, chociaż zeznania ofiar nie szły aż tak daleko. Zeznania pokrzywdzonych nie zostały także zweryfikowane. Prokurator pominął także, że poza uznaniem długu, którego prawdziwość była kwestionowana w postępowaniu cywilnym, Skarżąca uznała dług jeszcze dwukrotnie (co nie było przedmiotem sporu). (§ 53–54) Natomiast sądy orzekające w sprawie tymczasowego aresztowania w ogóle nie weryfikowały kwestii istnienia zamiaru niezwrócenia długu przez Skarżącą lub jej wiedzy, że zwrot długu będzie niemożliwy (także w świetle stanu aktywów Skarżącej). Także kwestia postępowania cywilnego i ewentualnej egzekucji nie była przedmiotem badania przez sędziego śledczego. Ponadto w jakikolwiek sposób nie próbowano ocenić wiarygodności zeznań V.G., którzy nie byli bezstronnymi świadkami. Sądy nie zweryfikowały także, dlaczego prokurator nie przesłuchał Skarżącej w pierwszym, 10-dniowym okresie tymczasowego aresztowania. (§ 55–56) W konsekwencji należało uznać, że materiał dowodowy, który posłużył za uzasadnienie tymczasowego aresztowania nie mógł przekonać bezstronnego obserwatora, że istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa oszustwa przez Skarżącą, co przełożyło się na naruszenie art. 5 ust. 1 EKPCz. (§ 57)

Kodeks karny (Mołdawii)

-Art. 190 ust. 1 i 5

„Kto nabywa mienie w sposób nielegalny przez wprowadzenie w błąd lub nadużycie zaufania (oszustwo) podlega karze pozbawienia wolności od lat 8 do lat 15 oraz zakazowi wykonywania zawodu na okres lat 5.”

[(1)  Fraud, [that is] the unlawful obtaining of the goods of another by means of deception or abuse of trust shall be punishable … (5)  … with [eight] to [fifteen] years’ imprisonment and a ban on occupying certain functions and practising certain activities for a period of [five] years …]

tymczasowe aresztowanie; oszustwo; uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-211789

Trybunał uchylił się od badania dość interesującej kwestii, a mianowicie zarzucanego naruszenia art. 1 Protokołu nr 4 do EKPCz (§ 58). Skoro bowiem w chwili orzekania przez sądy tymczasowego aresztowania nie mogło istnieć – zgodnie z twierdzeniem Trybunału – uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa oszustwa, to spór – jak się wydaje – miał charakter cywilnoprawny, a w istocie jedyną przesłanką zastosowania pozbawienia wolności było to, że Skarżąca nie uregulowała zobowiązania umownego.