EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA

Project-Trade d.o.o. v. Chorwacja
1920/14

WYROK ETPCz z dnia 19-11-2020 r.
skład trybunału:

Izba

przedmiot:

Pozbawienie spółki udziałów bez rekompensaty na skutek indywidualnego aktu wykonawczego dotyczącego restrukturyzacji banku

wzorce kontroli:

Artykuł 6 ust. 1 EKPCz
„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.”

 

Artykuł 1 Protokołu 1 do EKPCz
„Każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z podstawowymi zasadami prawa międzynarodowego. Powyższe postanowienia nie będą jednak w żaden sposób naruszać prawa Państwa do wydawania takich ustaw, jakie uzna za konieczne dla uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zapewnienia uiszczania podatków bądź innych należności lub kar pieniężnych.”

rozstrzygnięcie:

  • Naruszenie art. 6 ust. 1 EKPCz w zakresie braku dostępu do sądu [5:2]

 

  • Naruszenie art. 6 ust. 1 EKPCz w zakresie przewlekłości postępowania [5:2]

 

  • Naruszenie art. 1 Protokołu nr 1 do EKPCz [5:2]

 

  • Umorzenie postępowania w zakresie dotyczącym naruszenia art. 6 ust. 1 EKPCz przez niewłaściwe rozumowanie sądów krajowych [jednomyślnie]

stan faktyczny:

Skarżąca jest spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Zagrzebiu. Była ona w posiadaniu 1251 udziałów komercyjnego Banku Chorwacji, po 200 kun chorwackich każda. W lutym 1999 roku Narodowy Bank Chorwacji zdecydował o ustanowieniu zarządcy dla Banku Chorwacji, zaś w późniejszych miesiącach przedstawił rządowi proces sanacji i restrukturyzacji tego banku.

 

W decyzji Rządu Chorwacji z 23 września 1999 roku dotyczącej restrukturyzacji, wszystkie udziały Banku zostały unieważnione. W przyszłości miały zostać wydane nowe udziały banku, w imieniu zajmującej się restrukturyzacją agencji rządowej (DAB).

 

W latach 1999-2000 pięciu udziałowców Banku Chorwacji wniosło do Trybunału Konstytucyjnego o kontrolę zgodności decyzji rządu z Konstytucją i ustawami. Wskazywali przy tym, że kondycja finansowa była dobra, w związku z czym decyzja tego rodzaju nie była konieczna. Cztery opinie otrzymane przez TK wskazywały na brak uzasadnienia ekonomicznego dla decyzji oraz jej niezgodność z Konstytucją.

 

W styczniu 2003 roku TK umorzył postępowanie w związku z derogacją ustawy na podstawie której wydano decyzję o restrukturyzacji. Wskazał przy tym, że choć decyzja ma charakter prawa wykonawczego to dotyczy indywidualnych praw udziałowców oraz że mogą oni skorzystać z drogi sądowej na podstawie prawa zobowiązań lub przed sądami gospodarczymi.

We wrześniu 2003 roku Skarżąca wniosła do sądu gospodarczego dla Zagrzebia powództwo o przeciwko bankowi oraz DAB, domagając się potwierdzenia i przeniesienia 1251 udziałów.

 

Sąd I oraz II instancji oddalił jej żądania. W 2008 roku Skarżąca wniosła skargę do TK oddaloną we wrześniu 2013 roku, powołując się na motywy orzeczeń z lipca 2013 roku.

 

W wyniku skarg banku oraz DAB, w lipcu 2013 roku TK wydał dwa orzeczenia w których wskazał, że sąd gospodarczy, który przyznał rację udziałowcom w postępowaniach poprzedzających wniesienie skarg, a który bezpośrednio zastosował Konstytucję, wyszedł poza swoją jurysdykcję. Wskazał również, że nigdy nie uznał decyzji na niekonstytucyjną, wobec czego sądy niższego szczebla powinny były domniemać zgodności decyzji z Konstytucją.

główne tezy:
  • Aby sąd krajowy mógł uczynić zadość wymogom stawianym przez art. 6 ust. 1 Konwencji, musi być właściwy do zbadania całego stanu faktycznego i prawa istotnego dla rozwiązania sporu toczącego się przed tym sądem. (§ 62) Skoro sądy gospodarcze odmówiły zbadania kluczowych dla sprawy zagadnień ekonomicznej konieczności restrukturyzacji banku oraz prawnego środowiska dla jej przeprowadzenia, zaś oparły się na twierdzeniach rządu w tym zakresie, to nie zbadały wszystkich kwestii koniecznych do rozstrzygnięcia sporu zgodnie z art. 6 ust. 1 Konwencji. (§ 66)

 

  • Art. 6 Konwencji nie gwarantuje dostępu do sądu, który ma kompetencję do unieważnienia aktu normatywnego. Jednakże, jeżeli akt prawny substancjalnie wprost wpływa na „prawa cywilne”, art. 6 może wymagać możliwości zbadania tego aktu przez sąd. Dzieje się taks szczególnie wtedy, gdy akt normatywny nie jest nim w swojej treści, ponieważ odnosi się do konkretnej aniżeli abstrakcyjnej sytuacji oraz indywidualnych adresatów. (§ 68)

 

  • Biorąc pod uwagę szereg różnych strategii litygacyjnych wobec powyższej decyzji rządu (w istocie indywidualnego aktu prawnego) oraz sądów, które orzekały na jej podstawie i żaden nie zbadał jej zgodności z prawem, dostęp do sądu nie został zapewniony. W związku z tym niemożliwe było również uczynienie zadość proceduralnym warunkom realizacji prawa własności (§ 84-85)

 

  • Biorąc pod uwagę orzecznictwo Trybunału w zakresie przewlekłości postępowania przed sądami konstytucyjnymi, tylko w jednym przypadku Trybunał nie dostrzegł naruszenia gdy postępowanie trwało dłużej niż w przedmiotowej sprawie (5,5 roku wobec prawie 5 lat; sprawa Von Maltzan i Inni v. Niemcy w której tłem dla przewlekłości była reunifikacja Niemiec). Stan faktyczny sprawy, jak również brak przesłuchiwanych świadków czy zbierania opinii nie wskazuje na powody które uzasadniałyby tego rodzaju długość postępowania przed sądem konstytucyjnym. (§ 101-102)
odszkodowanie:

Trybunał wskazał na istniejącą w prawie chorwackim możliwość wznowienia postępowania cywilnego na skutek orzeczenia strasburskiego.

koszty postępowania:

powiązane sprawy:

Capital Bank AD v. Bułgaria (49429/99)

Albert i Inni v. Węgry (5294/14)

Miljenko Kovač v. Chorwacja (39739/06)

Batinović and Point Trade d.o.o. v. Chorwacja (30426/03)

akty normatywne:

Konstytucja Republiki Chorwacji
-Art. 49 § 4
„Prawa uzyskane poprzez inwestycję kapitału nie będą ograniczane ustawą ani żadnym innym aktem prawnym…”
[„Rights acquired through the investment of capital shall not be diminished by statute or by any other legal act …„]

 

Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym
-Art. 37
„(1) Jeżeli sąd powszechny uzna, że ustawa którą powinien zastosować lub jej przepisy nie są zgodne z Konstytucją, powinien zawiesić postępowanie i wnieść do Trybunału Konstytucyjnego o kontrolę tej ustawy lub jej przepisów z Konstytucją.
(2) Jeżeli sąd powszechny uzna, że przepisy wykonawcze, które powinien zastosować nie są zgodne z Konstytucją lub ustawą, powinien wprost zastosować ustawę i jednocześnie wnieść do Trybunału Konstytucyjnego o kontrolę tego aktu wykonawczego lub jego przepisów z Konstytucją i ustawą”
[„(1) If the [ordinary] court in proceedings finds that the statute to be applied or some of its provisions are not in accordance with the Constitution, it shall stop the proceedings and submit an application to the Constitutional Court for a review of the conformity of the statute or its provisions with the Constitution.
(2) If the [ordinary] court in proceedings finds that other [subordinate] legislation to be applied, or some of its provisions, are not in accordance with the Constitution or statute, it shall directly apply the statute [exceptio illegalis] and [at the same time] submit an application to the Constitutional Court for a review of the conformity of the impugned [subordinate] legislation or its provisions with the Constitution and the [relevant] statute.”]

 

Poza orzeczeniami TK przywołanymi w opisie stanu faktycznego, Trybunał wskazał na orzeczenie Sądu Najwyższego Chorwacji z maja 2016 roku, w którym sąd oddalił wniosek o rewizję złożony przez innego dawnego udziałowca banku oraz wskazał, że decyzja rządu nie została uznana za bezprawną, wobec czego państwu nie można przypisać popełnienia czynu niedozwolonego, a stronie nie da przysługuje odszkodowanie

słowa kluczowe:

Udziały; własność; restrukturyzacja banku; kontrola konstytucyjności; sprawa cywilna

autor omówienia:

Aleksandra Kochman