Izba

Oskarżenie w mediach osoby prywatnej o zaniedbanie w opiece nad matką w podeszłym wieku

Art. 8 EKPCz

„1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.
2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób”

Skarżąca jest lekarzem. W styczniu 2005 r. gazeta „Czas” wydała artykuł, a w listopadzie 2005 r. stacja telewizyjna TV3 wyemitowała program, w których Skarżąca upatrywała naruszenia jej dóbr osobistych. Według wersji przedstawianych przez dziennikarzy Skarżąca sprzedała mieszkanie swojej matki, podczas gdy ta przebywała w szpitalu. Według dziennikarzy miało to doprowadzić do ubóstwa i bezdomności cierpiącej na demencję matki Skarżącej (w tym czasie toczyło się postępowanie o jej ubezwłasnowolnienie). Skarżąca była przedstawiana w programie i artykule jako zła i wyrodna córka. Materiał prasowy zawierał zdjęcie Skarżącej oraz niektóre dane osobowe, natomiast materiał telewizyjny posługiwał się nie tylko imieniem i nazwiskiem Skarżącej, ale także jej adresem i numerem identyfikacyjnym. Skarżącej w zasadzie nie pozwolono zapoznać się z publikacjami przed ich udostępnieniem opinii publicznej.

W listopadzie 2005 r. Skarżąca wystąpiła z powództwem cywilnym do sądu rejonowego w Rydze przeciwko wydawcy gazety „Czas”, żądając usunięcia nieprawdziwych informacji, przeprosin oraz zadośćuczynienia. Chociaż sąd I instancji powództwo uwzględnił, to sąd II instancji zmienił wyrok i powództwo oddalił (stwierdzając, że fragmenty uznane przez sąd I instancji za nieprawdziwe, były w istocie wyrażeniem opinii). Skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego nie została przyjęta do rozpoznania.

W grudniu 2005 r. Skarżąca pozwała także dziennikarza, producenta telewizyjnego oraz samą stację TV3, a także swoją siostrę (która wypowiadała się w programie telewizyjnym). Sąd I instancji stwierdził, że program telewizyjny był oparty na faktach, a dziennikarz i siostra Skarżącej wypowiadali jedynie opinie. Apelacja Skarżącej została oddalona, a Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania (uznając, że być może materiał telewizyjny stanowił wkroczenie w prywatność, ale Skarżąca oparła swoje żądanie na przepisach zakazujących atakowania czci i godności, a nie wkroczenia w życie prywatne).

• Celem wymogu wyczerpania krajowych środków zaskarżenia (art. 35 EKPCz) jest uczynienie dla państwa-strony możliwości zapobieżenia i naprawienia naruszenia na etapie krajowym. W postępowaniu krajowym wystarczy podniesienie naruszenia co do zasady, na podstawie odpowiednich przepisów prawa krajowego (§ 78).

• Chociaż w realiach drugiego postępowania Skarżąca nie podała przepisów Konstytucji przewidujących ochronę życia prywatnego, oparcie się na przepisie przewidującym ochronę „godności i czci” – które stanowią przecież składowe życia prywatnego (w myśl orzecznictwa sądów krajowych) – wystarcza do prawidłowego wyczerpania środków zaskarżenia w związku ze skargą z art. 8 EKPCz (§ 82–83).

• W sprawach publikacji materiałów prasowych przez podmioty prywatne rolą ETPCz jest ocena, czy sądy krajowe dokonały właściwego wyważenia prawa do ochrony życia prywatnego (art. 8 EKPCz) z wolnością wypowiedzi (art. 10 EKPCz). Przy wyważaniu wartości należy mieć na względzie to, czy sprawa dotyczy istotnych spraw społecznych, ale także kontekst całej wypowiedzi prasowej, zgodę osób zainteresowanych na publikację, istnienie wystarczającej podstawy faktycznej dla materiału prasowego (§ 103–107).

• Skoro Skarżąca nie jest osobą publiczną (wykonywanie zawodu lekarza nie stanowi o byciu osobą publiczną) i nie pojawiała się nigdy wcześniej w żadnym kontekście w mediach, należy uznać, że cieszy się ona szczególną ochroną na gruncie art. 8 EKPCz (§ 113–114).

• W realiach sprawy, sądy krajowe w zasadzie nie dokonały oceny materiału prasowego (telewizyjnego) jako całości i jego negatywnego, napastliwego tonu (§ 117–118).

• Wypowiedzi dziennikarzy w odniesieniu do twierdzeń osób chorych psychicznie powinni być szczególnie ostrożne. Ponadto nierówne traktowanie stron relacjonowanego przez media sporu rodzinnego – poprzez wysłanie jednej stronie pełnego tekstu artykułu przed publikacją, a drugiej nie lub stworzenie jednej stronie sporu możliwości wypowiedzenia się na jeden dzień przed planowaną emisją programu telewizyjnego – stanowi o naruszeniu rzetelności dziennikarskiej (§ 122–123).

• Skoro ani sądy krajowe, ani sami dziennikarze nie osadzili opisywanej historii w szerszym kontekście społecznym, należy uznać, że relacja dotyczyła wyłącznie sporu rodzinnego, stanowiącego chronioną sferę życia prywatnego. W konsekwencji, w realiach sprawy, nie można mówić o interesie społecznym przemawiającym za publikacją, a jedynie o zainteresowaniu życiem prywatnym innych ludzi, które nie podlega ochronie na gruncie Konwencji (§ 126–129).

• Publikacja fotografii bez zgody zainteresowanego bez zamazywania twarzy może być uzasadniona jedynie interesem publicznym. W realiach sprawy, publikacja fotografii nie miała żadnej wartości informacyjnej, a miała na celu jedynie „pokazanie” Skarżącej opinii publicznej. Takie zachowanie dziennikarza nie mieści się w realiach staranności zawodowej, nawet jeżeli fotografia per se nie stawia Skarżącej w niekorzystnym świetle (§ 131–133).

Art. 1635 łotewskiego Kodeksu cywilnego jest przepisem przewidującym ogólną odpowiedzialność deliktową za szkody wyrządzone działaniem lub zaniechaniem. Art. 2352[1] łotewskiego Kodeksu cywilnego przewiduje, że każdy ma prawo do wniesienia powództwa o ochronę dobrego imienia lub czci naruszonej przez rozpowszechnianie informacji. Dowód prawdy spoczywa na publikującym (rozpowszechniającym) informację. Skutkiem naruszenia dobrego imienia lub czci jest konieczność sprostowania informacji i konieczność zapłacenia zadośćuczynienia.

Art. 7 ust. 4 i 5 łotewskiej Ustawy o mediach zabraniają używania mediów do ingerowania w życie prywatne oraz naruszania czci lub dobrego imienia. Art. 25 tejże ustawy nakłada na dziennikarzy obowiązek rozpowszechniania wyłącznie prawdy. Art. 21 i 28 stanowią podstawy do żądania sprostowania i odszkodowania od prasy (innych mediów) za podawanie nieprawdy (jeżeli redakcja nie jest w stanie udowodnić prawdziwości informacji) lub podawanie informacji godzących w cześć lub dobre imię.

Podobne obowiązki przewidują także art. 36 i 38 ust. 1 łotewskiej Ustawy o radiofonii i telewizji (w mocy do 2010 r.). Nadto – na podstawie art. 17 ust. 2 tejże ustawy – informacje powinny być oddzielone od komentarza, a komentarz opatrzony danymi komentującego.

Art. 192 łotewskiego Kodeksu postępowania cywilnego przewiduje, że sąd nie może orzekać ponad żądanie pozwu i jest związany przedmiotem i podstawą prawną żądania.

Dobra osobiste; życie prywatne; dziennikarstwo; prawo prasowe; godność; art. 8 EKPCz

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-202437