EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA

S.M. v. Chorwacja
60561/14

WYROK ETPCz z dnia 25-06-2020 r.
skład trybunału:

Wielka Izba

przedmiot:

Zmuszanie do prostytucji i handel ludźmi na gruncie EKPCz

wzorce kontroli:

Art. 3 EKPCz
„Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu”

 

Art. 8 EKPCz
„1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.
2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności osób”

 

Art. 14 EKPCz
„Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej Konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn”

 

Art. 1 Protokołu nr 12 do EKPCz
„1. Korzystanie z każdego prawa ustanowionego przez prawo powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie lub z jakichkolwiek innych przyczyn.
2. Nikt nie może być dyskryminowany przez jakiekolwiek władze publiczne z któregokolwiek z powodów wymienionych w ustępie 1”

 

 

ETPCz, korzystając z zasady jura novit curia rozpatrzył sprawę wyłącznie z poniższego konwencyjnego wzorca kontroli:

 

Art. 4 EKPCz
„1. Nikt nie może być trzymany w niewoli lub w poddaństwie.
2. Nikt nie może być zmuszony do świadczenia pracy przymusowej lub obowiązkowej.
3. W rozumieniu tego artykułu pojęcie “Pracy przymusowej lub obowiązkowej” nie obejmuje:
a) żadnej pracy, jakiej wymaga się zwykle w ramach wykonywania kary pozbawienia wolności orzeczonej zgodnie z postanowieniami artykułu 5 niniejszej Konwencji lub w okresie warunkowego zwolnienia;
b) żadnej służby o charakterze wojskowym, bądź służby wymaganej zamiast obowiązkowej służby wojskowej w tych krajach, które uznają odmowę służby wojskowej ze względu na przekonania;
c) żadnych świadczeń wymaganych w stanach nadzwyczajnych lub klęsk zagrażających życiu lub dobru społeczeństwa;
d) żadnej pracy ani świadczeń stanowiących część zwykłych obowiązków obywatelskich”

rozstrzygnięcie:

  • Naruszenie art. 4 EKPCz w aspekcie proceduralnym [12:5]

stan faktyczny:

S.M. (wówczas 22-letnia; dzieciństwo spędziła w rodzinie zastępczej) we wrześniu 2012 roku złożyła zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa zmuszania do prostytucji przez T.M. przez kilka miesięcy w 2011 roku.

 

Według zgłoszenia Skarżącej, T.M. skontaktował się z nią za pośrednictwem Facebooka, przedstawiając się jako znajomy rodziców, który może pomóc jej znaleźć pracę. Wkrótce potem zaczął wozić ją do mężczyzn zainteresowanych usługą, z której pobierał połowę jej wynagrodzenia, po czym wynajął mieszkanie w którym przebywał i kontrolował jej stosunki z klientami. Skarżąca wskazała, że T.M. groził jej, szantażował ją i stosował przemoc fizyczną. We wrześniu 2011 roku S.M. uciekła do koleżanki (M.I.), u której zamieszkała. W kolejnych miesiącach T.M. próbował się z nią skontaktować celem zmuszenia jej do powrotu. W późniejszym przesłuchaniu wskazała, że nie zgłosiła się na policję wcześniej, ponieważ bała się reakcji T.M.

 

W grudniu 2012 roku S.M. przyznano status ofiary handlu ludźmi na podstawie decyzji Urzędu Ochrony Praw Człowieka i Mniejszości Rządu Republiki Chorwackiej.

 

T.M. wskazał, że byli w związku z S.M. i prostytucja stanowiła jej życiowy wybór. S.M. oddawała mu pieniądze nalegając, że czuje się zobligowana zwracać mu koszty benzyny. Co do jego przeszłości, w postępowaniu wskazano, że przez wiele lat pracował jako policjant, w tym podczas wojny jugosławiańskiej. W 2001 odszedł na emeryturę; cierpiał na zespół stresu pourazowego i zaburzenia osobowości, które w opinii biegłych nie miały wpływu na możliwość popełnienia czynu ani udział w postępowaniu. W 2005 roku został skazany na 6,5 roku pozbawienia wolności za sutenerstwo i gwałt.

 

T.M. zarzucono kwalifikowaną formę sutenerstwa. Pomiędzy kilkakrotnymi przesłuchaniami S.M. oraz koleżanki M.I., która znała historię z opowieści S.M., występowały rozbieżności. W konsekwencji sąd nie dał wiary relacji pokrzywdzonej, uznając jej zeznania za niekoherentne i niewiarygodne I nie dopatrzył się przymusu w organizacji prostytucji ze strony T.M. Apelacja od orzeczenia wniesiona przez oskarżyciela publicznego została oddalona.

główne tezy:
  • Zarzuty z Artykułów 3 oraz 8 EKPCz mogą mieścić się w zakresie rozpoznania na podstawie Artykułu 4 Konwencji (§ 242)

 

  • Podejście do handlu ludźmi proponowane przez konwencję Rady Europy powinno zostać uznane przez Trybunał bardziej aniżeli Protokół z Palermo, ponieważ ten drugi odnosi się do transgranicznego handlu ludźmi, a w konsekwencji wyklucza pewną grupę ofiar i nie uczyniłby z Konwencji praktycznego i efektywnego instrumentu – wewnętrzkrajowy handel ludźmi jest obecnie najbardziej rozpowszechnioną formą tej aktywności (§ 295)

 

  • Handel ludźmi mieści się w zakresie Artykułu 4 (§ 303)

 

  • Z dotychczasowego orzecznictwa wynika, że z Artykułu 4 wynikają następujące obowiązki: ustalenie prawnych i administracyjnych ram penalizacji i kryminalizacji handle ludźmi, ochrona ofiar i potencjalnych ofiar, badanie przypadków potencjalnego handle ludźmi (§ 307)

 

  • Z uwagi na ochronę praw oskarżonego, Trybunał nie może uznać decyzji o uznaniu Skarżącej za ofiarę handlu ludźmi w procedurze administracyjnej za decyzyjną dla sprawy (§ 323)

 

  • W świetle historii kryminalnej T.M. fakt, że w wyjaśnieniach wskazał, że okazjonalnie dopuszczał się przemocy fizycznej i pożyczał jej pieniądze na opłacenie mieszkania wskazują zdaniem Trybunału na bycie ofiarą w myśl Artykułu 4 Konwencji (§ 328)

 

  • Na przykładzie braku zgromadzenia dowodów dotyczących kontaktów Skarżącej z T.M. za pośrednictwem mediów społecznościowych, braku próby odnalezienia właściciela wynajmowanego mieszkania ani jego sąsiadów, przesłuchania rodziców Skarżącej, wskazać należy, że organy ścigania nie dopełniły obowiązków w zakresie zasady inkwizycyjności (§ 337)
odszkodowanie:

5000 EUR

koszty postępowania:

powiązane sprawy:

Rantsev v.Cypr i Rosja (25965/04)
Siliadin v. Francja (73316/01)
Chowdury i Inni v. Grecja (21884/15)

akty normatywne:

Kodeks Karny Republiki Chorwacji w brzmieniu z okresu zarzucanego popełnienia czynu
– Art. 175
„Kto narusza prawo międzynarodowe w ten sposób, że za pomocą przemocy lub groźby bezprawnej, uprowadzenia, podstępu, nadużycia stosunku zależności, wykorzystania krytycznego położenia lub stanu bezradności lub w inny sposób werbuje, transportuje, dostarcza, przekazuje, przechowuje osobę w celu jej wykorzystania w niewolnictwie, wykorzystania seksualnego, do prostytucji, handlu narządami ludzkimi lub kto utrzymuje człowieka w niewolnictwie lub warunkach jemu podobnych, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Zgoda osoby nie ma wpływu na popełnienie bądź niepopełnienie przestępstwa.
[(1) Whoever violates the rules of international law in that he or she by the use of
force or of a threat to use force, by means of fraud, by abduction, by abuse of
authority or of a position of helplessness or in any other manner recruits, buys, sells,
hands over, transports, transfers, incites or acts as intermediary in the purchase or
delivery [of a person], or harbours a person for the purposes of slavery or a similar
relationship, forced labour, sexual exploitation, prostitution or illegal human-organ
transplant, or who keeps a person in slavery or a similar condition, shall be punished
by imprisonment for one to ten years.
…
(5) The existence of the criminal offence under paragraph (1) … does not depend on
whether the person concerned consented to force labour, servitude, sexual
exploitation, slavery or a similar relationship, or illegal transplant of human organs.]
– Art. 195
„Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, organizuje innej osobie uprawianie prostytucji, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 3. Kto dokonuje tego przemocą, groźbą bezprawną, podstępem, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 5.”
[… (2) Whoever, for profit, organises or arranges for another person to provide sexual
services shall be punished by imprisonment from six months to three years.
(3) Whoever, for profit, forces or entices a person to provide sexual services by the
use of force or the threat of the use of force or by means of deception shall be
punished by imprisonment from one to five years.]

 

W obecnym brzmieniu, Kodeks karny wyróżnia również wykorzystanie stosunku zależności lub krytycznego położenia jako przesłanki kwalifikowanej formy sutenerstwa. Forma zasadnicza objęła również nakłanianie do prostytucji i jej ułatwianie. Kary ustawowe zostały zaostrzone – w formie zasadniczej grozi do 5 lat pozbawienia wolności, w kwalifikowanej – do 10.

 

Trybunał dokonał przeglądu praw procesowych stron i pomocy ofiarom w prawie chorwackim, analizy Konwencji ONZ z 1949 roku oraz Protokołu z Palermo, innych konwencji ONZ, rekomendacji, dobrych praktyk, konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy, konwencji ws. Zapobiegania handlowi ludźmi Rady Europy, rekomendacji Zgromadzenia Parlamentarnego RE.

 

Trybunał dokonał także analizy międzynarodowego prawa humanitarnego (IV Konwencja Genewska, protokoły dodatkowe do Konwencji Genewskich, Statut Rzymski) pod kątem pojęcia wymuszonej prostytucji, orzecznictwa Międzyamerykańskiego Trybunału Praw Człowieka i wtórnego prawa Unii Europejskiej (zwłaszcza dyrektywy ws. Zapobiegania handlowi ludźmi).

słowa kluczowe:

Zmuszanie do prostytucji; praca przymusowa; handel ludźmi

autor omówienia:

Aleksandra Kochman

Komentarz:

Pięciu sędziów złożyło zdania odrębne.