Izba

Brak ścieżki odwoławczej oraz zasady wykorzystywania zwracanych nieruchomości przez dawnych monarchów

Art. 6 ust. 1 EKPCz

„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.”

Art. 13 EKPCz

„Każdy, kogo prawa i wolności zawarte w niniejszej Konwencji zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego także wówczas, gdy naruszenia dokonały osoby wykonujące swoje funkcje urzędowe.”

Art. 14 EKPCz

„Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej Konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn.”

Art. 1 Protokołu nr 1 do EKPCz

„Każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z podstawowymi zasadami prawa międzynarodowego. Powyższe postanowienia nie będą jednak w żaden sposób naruszać prawa Państwa do wydawania takich ustaw, jakie uzna za konieczne dla uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zapewnienia uiszczania podatków bądź innych należności lub kar pieniężnych.”

Skarżący to rodzeństwo będące potomkami monarchów rządzących Bułgarią. W 1943 roku pan Sakskoburggotski został koronowany na króla Bułgarii Symeona II. Pani Chrobok była królewską księżniczką. W 1946 monarchię zniesiono w drodze referendum urządzonego przez partię komunistyczną, zaś rodzina królewska wyjechała z kraju. Pierwszy skarżący powrócił do Bułgarii u schyłku lat 90., założył partię polityczną, zaś w latach 2001-2005 sprawował urząd premiera.

W czasach monarchii prywatna własność rządzących określana była jako „Lista Cywilna”. W 1947 roku Parlament uchwalił ustawę o uznaniu za własność państwową własności rodzin byłych królów Ferdynanda i Borysa oraz ich spadkobierców. Lista własności została sporządzona na podstawie informacji zredagowanych przez zarządców Listy Cywilnej. Po powrocie skarżących do kraju, Prokurator Generalny wszczął postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym o uznanie ustawy z 1947 roku za niekonstytucyjną. W 1998 roku TK uznał po myśli Prokuratora.

Po wyroku TK skarżący zaczęli żądać zwrotu licznych królewskich nieruchomości od samorządów lub Skarbu Państwa, co w większości przypadków zakończyło się sukcesem. Od 2004 roku grupy parlamentarzystów planowały podejmować działania w związku z restytuowanymi nieruchomościami. Finalnie, w 2009 roku Parlament nałożył moratorium na przekazywanie własności i wszelką komercyjną eksploatację mienia, które można uznać za przywrócone skarżącym. Moratorium to obowiązuje do dziś.

Kilkanaście postępowań sądowych dotyczących pięciu rezydencji i terenów leśnych zostało wszczętych przez państwo lub skarżących. Sądy potwierdziły własność nieruchomości w Bistritsa przez skarżących. W sprawach dotyczących terenów leśnych i pałacu Vrana postępowania krajowe wciąż się toczą. W odniesieniu do pozostałych nieruchomości wskazywanych w skardze, sądy uznały, że skarżących nie można było uznać za właścicieli, ponieważ ich przodkowie nie posiadali nieruchomości w charakterze prywatnym, a nawet gdyby mieli, to nie było podstawy do uznania nieruchomości za podlegające restytucji.

• Skoro sądy krajowe oddaliły twierdzenia skarżących, że stali się właścicielami określonych posiadłości, nie można powiedzieć, że „uzasadnione oczekiwanie” własności pojawiło się dla skarżących w tym zakresie. (§ 190)

• Trybunał dodatkowo zwraca uwagę na wyjątkowy charakter i symboliczne znaczenie rozpatrywanej sprawy, która dotyczy byłej rodziny królewskiej i ich pozycji w republice. W szczególnych okolicznościach sprawy, Trybunał nie uważa tego za szczególnie problematyczne ze względu na wymóg legalności wynikający z art. 1 Protokołu nr 1, że Parlament w swojej decyzji z dnia 18 grudnia 2009 r. zwrócił się konkretnie do sytuacji skarżących. Trybunał nie uważa również, że fakt, że Parlament nałożył na wnioskodawców ograniczenia podobne do tych, które normalnie związane są z zabezpieczeniem sądowym stanowi problem dla legalności. (§ 241)

• Zakaz komercyjnego wykorzystywania gruntów leśnych stanowił naruszenie prawa własności, ponieważ, po pierwsze, Trybunał nie został poinformowany o żadnych zarzutach, a tym bardziej o jakichkolwiek ustaleniach organów krajowych, że pozyskiwanie drewna przed nałożeniem moratorium było bezprawne lub że naruszony został plan leśnictwa zatwierdzony przez kierownika Państwowego Zarządu Lasów. Po drugie, nie zostało wykazane, że władze nie mogły zareagować dostępnymi narzędziami legislacyjnymi. Po trzecie, moratorium zostało przyjęte jako środek tymczasowy, natomiast w praktyce obowiązywało jeszcze w momencie ostatnich informacji zakomunikowanych przez strony w październiku 2020. Wreszcie, wnioskodawcy nie mieli do swojej dyspozycji możliwości zakwestionowania spornych ograniczeń ani domagania się ich zniesienia. (§ 262-266)

• Decyzja z 18 grudnia 2009 r. nakładająca inne ograniczenia w sprawie skarżących nie była rozpatrywana przez sąd, ani też nie mogła zostać zaskarżona na drodze sądowej, co stanowiło naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji odnośnie wszystkich nieruchomości, co do których toczyły się postępowania sądowe. (§ 273)

Ustawa o uznaniu za własność państwową własności rodzin byłych królów Ferdynanda i Borysa oraz ich spadkobierców

„1. Wszystkie ruchomości i nieruchomości, znajdujące się na terytorium Bułgarii i należące do rodzin dawnych królów Ferdynanda i Borysa oraz ich spadkobierców, osobiście nabyte lub odziedziczone, stanowią własność Ludowej Republiki Bułgarii.

2. Korzystanie z tych nieruchomości reguluje Regulamin, uchwalony przez Radę Ministrów na wniosek Ministra Finansów.”

[“1. All movable and immovable properties, located on the territory of Bulgaria and owned by the families of the former Kings Ferdinand and Boris and their heirs, personally acquired or inherited, shall be the property of the People’s Republic of Bulgaria.

2. The use of those properties shall be governed by Regulations, adopted by the Council of Ministers upon a proposal by the Minister of Finance.”]

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego nr 12 z 4 czerwca 1998 r.

„Przejęcie majątku [rodziny królewskiej] na podstawie [artykułu 1 ustawy z 1947 r.] jest równoznaczne z przymusowym i nierekompensowanym pozbawieniem własności. Ze względu na jego charakter i skutki, nie różni się niczym od konfiskaty. … Nie było to uzasadnione potrzebami państwa lub samorządu, których istnienie jest warunkiem wstępnym wywłaszczenia. Powyższe rozważania oznaczają, że [ust. 1 ustawy z 1947 r.] narusza gwarantowane Konstytucją prawo własności.”

[“The taking of [the royal family’s] properties under [section 1 of the 1947 Act] is equivalent to forcible uncompensated deprivation of property. In view of its nature and effects, it is no different from confiscation. … It was not justified by the needs of the State or municipalities, the existence of which is a prerequisite for any expropriation. The foregoing considerations mean that [section 1 of the 1947 Act] impinges upon the right to property guaranteed by the Constitution.”]

Uchwała Zgromadzenia Narodowego z 18 grudnia 2009 roku

„Zgromadzenie Narodowe, powołując się na art. 86 ust. 1 Konstytucji Republika Bułgarii,

Decyduje:

1. Zatrzymać jakiekolwiek przekazanie gruntów, gruntów rolnych, lasów, budynków i ruchomości, co do których wydano decyzje uznające i przywracające prawa własności lub które zostały przyznane w ramach rekompensaty spadkobiercom dawnych królów Ferdynanda I i Borysa III.

2. Zatrzymać wszelkie komercyjne wykorzystanie i budowę w nieruchomościach pod ust. 1.

3. Środki obowiązują do czasu uchwalenia przepisów szczególnych.

4. Osoby posiadające lub posiadające ww. nieruchomości i przedmioty obowiązane są dbać o nie pod rygorem odpowiedzialności za wyrządzone szkody.”

[“The National Assembly, referring to Article 86 § 1 of the Constitution of the

Republic of Bulgaria,

Decides:

1. To stay any transfer of land, agricultural land, forests, buildings and movables for which there are decisions recognising and restoring the property rights, or which are given in compensation to the heirs of the former Kings Ferdinand I and Boris III.

2. To stay any commercial exploitation and construction in the properties under

paragraph 1.

3. The measures shall be in force until the enactment of special legislation.

4. The people possessing or holding the above-mentioned properties and objects shall be obliged to take good care of them, or otherwise shall be liable for damage.”]

własność; restytucja; odwołanie; droga sądowa, potomkowie monarchów, majątek

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-211780