EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA

Sakvarelidze v. Gruzja
40394/10

WYROK ETPCz z dnia 06-02-2020 r.
skład trybunału:

Izba

przedmiot:

Efektywność postępowania w sprawie wypadku drogowego ze skutkiem śmiertelnym spowodowanego przez pojazd wojskowy

wzorce kontroli:

Art. 2 EKPCz

 

„1. Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego, skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę.
2. Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artykułem, jeżeli nastąpi w wyniku bezwzględnie koniecznego użycia siły:
a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą;
b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem,
c) w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania”

rozstrzygnięcie:

  • Naruszenie art. 2 EKPCz w wymiarze proceduralnym [jednomyślnie]

stan faktyczny:

W trakcie rewolucji róż – protestów, które w listopadzie 2003 r. doprowadziły do obalenia prezydenta Eduarda Szewardnadzego – Skarżąca jechała wraz z synem, siostrą i siostrzeńcami samochodem ulicami Tbilisi. W samochód uderzył transporter opancerzony, kierowany przez oficera sił zbrojnych lub policji. Wedle Skarżących transporter opancerzony odjechał z miejsca wypadku, nie udzieliwszy pomocy. W wyniku wypadku syn oraz siostra Skarżącej zmarli, a Skarżąca oraz jej siostrzeńcy odnieśli poważne obrażenia.

 

Następnego dnia wszczęto postępowanie karne. W lutym 2004 r. kierowcy transportera został przedstawiony zarzut spowodowania wypadku ze skutkiem śmiertelnym. Trzy opinie biegłych potwierdziły, że przyczyną wypadku było przemieszczanie się transportera po niewłaściwej stronie jezdni oraz nadmierna prędkość. W czwartej opinii biegli stwierdzili, że ze względu na upływ czasu nie jest już możliwe dokładne odtworzenie okoliczności wypadku. W kwietniu 2005 r. – w oparciu jedynie o czwartą opinię – śledztwo zostało umorzone. Po dwukrotnym zaskarżeniu postanowień o umorzeniu do sądu, śledztwo toczyło się dalej. W latach 2007–2017, mimo ponagleń Skarżącej, w zasadzie nie dokonywano żadnych dalszych czynności, poza przekazywaniem sprawy między różnymi organami. W 2017 r. śledztwo zostało umorzone z powodu przedawnienia karalności.

główne tezy:
  • Ofiara naruszenia art. 2 lub 3 EKPCz w ich wymiarze proceduralnym powinna wykazać się należytą starannością w domaganiu się efektywnego postępowania karnego. Brak należytej staranności może prowadziać do odrzucenia skargi jako spóźnionej, albowiem termin sześciomiesięczny na wniesienie skargi biegnie od momentu, kiedy Skarżący dowiedział się (lub powinien się dowiedzieć przy zachowaniu należytej staranności), że śledztwo stało się nieefektywne (§ 43–45).

 

  • Art. 2 EKPCz w wymiarze materialnym obejmuje nie tylko umyślne pozbawienia życia przez przedstawicieli państwa (state agent), ale także nieumyślne wywołanie śmierci z powodu użycia siły. Wypadek samochodowy z udziałem pojazdu wojskowego (do jakiego doszło w realiach sprawy) nie może być jednak uznany za użycie siły (§ 49–50).

 

  • Sytuacja wypadku samochodowego z udziałem pojazdu wojskowego jest inna w porównaniu z sytuacją osoby w detencji, za którą odpowiada państwo i to państwo musi przeprowadzić dowód na przekonujące wyjaśnienie zgonu takiej osoby. ETPCz w sprawach wypadków komunikacyjnych – zgodnie z zasadą subsydiarności – w zasadzie nie może ustalać własnej wersji takich zdarzeń (§ 49).

 

  • Obowiązek materialny na gruncie art. 2 EKPCz obejmuje także istnienie odpowiedniego ustawodawstwa, które ustanawia odpowiednie ramy dla pewnych niebezpiecznych aktywności. Podstawą dla obowiązku proceduralnego z kolei jest istnienie odpowiednio odstraszających norm sankcjonujących naruszenie prawa do życia, co obejmuje także wypadki komunikacyjne ze skutkiem śmiertelnym (§ 49, 51–52).

 

  • Obowiązek proceduralny z art. 2 EKPCz wymaga istnienia niezależnego i efektywnego systemu sądownictwa zdatnego do implementacji norm sankcjonujących naruszenie prawa do życia. Mimo pewnej dyskrecjonalności państwa, system ten powinien być zdatny do ustalenia faktów, przypisania winy oraz zaoferowania odpowiedniego zadośćuczynienia ofierze (§ 51).

 

  • Obowiązek proceduralny z art. 2 EKPCz obejmuje konieczność szybkiego prowadzenia postępowania, niezależnie od jego ostatecznego wyniku. Do naruszenia art. 2 EKPCz może prowadzić – jak w realiach sprawy – długie okresy nieaktywności organów państwa niemające żadnego uzasadnienia, prowadzące w konsekwencji do przedawnienia karalności czynu, a przez to odbierające możliwość zadośćuczynienia, zwłaszcza wobec faktu, że w zasadzie cały materiał dowodowy potrzebny do ścigania sądowego był już zgromadzony na wczesnym etapie postępowania (§ 52–55).
odszkodowanie:

25000 EUR

koszty postępowania:

powiązane sprawy:

Akhvlediani i inni v. Gruzja (22026/10)
Varnava i inni v. Turcja (16064/90)
Nicolae Virgiliu Tănase v. Rumunia (41720/13)

akty normatywne:
słowa kluczowe:

Wypadek drogowy; obowiązek pozytywny; prawo do życia; wypadek ze skutkiem śmiertelnym

autor omówienia:

Emil Śliwiński