Izba

Przeszukanie osoby skazanego w zakładzie karnym

Art. 8 EKPCz

„1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.

2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób.”

Przedmiotem sprawy były cztery kolejne postępowania dyscyplinarne wobec skazanego Skarżącego. Poniżej opisano stan faktyczny związany z ostatnim postępowaniem (choć w znacznym zakresie jest on tożsamy z poprzednimi postępowaniami), ponieważ tylko ono jest istotne z perspektywy rozstrzygnięcia ETPCz.

W dniu 26 marca 2012 r. Skarżący został przewieziony do Sądu w celu stawienia się na rozprawie. Tego samego dnia został przeniesiony do więzienia, gdzie odmówił poddania się rewizji osobistej. Skarżący twierdził, że został przewieziony do Sądu o godzinie 7 rano specjalnym środkiem transportu, w którym nie było innych więźniów. Po odroczeniu sprawy z powodu strajku pracowników, około godziny 12.00 został przeniesiony z powrotem do więzienia. Skarżący dodał, że podczas swojej nieobecności w więzieniu, która trwała około pięciu godzin, nie kontaktował się z nikim poza specjalnymi strażnikami i funkcjonariuszami więziennymi, którzy bardzo uważnie go obserwowali. Po powrocie do więzienia poproszono go, aby się rozebrał i pochylił. Odmówił i powiedział, że może zostać poddany przeszukaniu odzieży lub kontroli rentgenowskiej, ponieważ funkcjonariusze więzienni wiedzieli, że nie brał narkotyków, z nikim się nie kontaktował i że od pięciu godzin nie było go w więzieniu.

Tego samego dnia zarząd zakładu karnego podjął decyzję o umieszczeniu skarżącego w izbie przyjęć (θάλαμος υποδοχής). Skarżący twierdzi, że nie wiedział o tej decyzji. Według niego, został umieszczony w celi recepcyjnej (półizolacyjnej), w której przebywało do dwóch współwięźniów, bez możliwości kontaktu z innymi osadzonymi. Nie miał możliwości spacerowania po dziedzińcu więziennym, a z celi mógł wychodzić tylko dwa razy dziennie po dziesięć minut, aby zadzwonić do rodziny. Dodał, że próbował dowiedzieć się, na jakiej podstawie zarządzono jego zatrzymanie, ale nie otrzymał odpowiedzi.

W dniu 28 marca 2012 r. komisja dyscyplinarna więzienia, po wysłuchaniu Skarżącego, nałożyła na niego karę dyscyplinarną za nieposłuszeństwo, która polegała na przeniesieniu go do innego zakładu karnego na podstawie art. 68 § 2 Kodeksu karnego wykonawczego. Z protokołu przesłuchania wynika, że Skarżący wyraził się w następujący sposób w odniesieniu do przeszukania ciała:

„Nie mam nic do powiedzenia. Powody, które skłoniły mnie [do podjęcia tej decyzji] są takie same jak w innych przypadkach. Uważam, że [jest to] atak na godność każdego więźnia, nie tylko moją. Ja nie zmieniłem swojego wyboru [δεν έχω αναιρέσει την επιλογή μου]”.

W bliżej nieokreślonym dniu Skarżący złożył odwołanie od decyzji do Sądu.

W dniu 30 kwietnia 2012 r. w toku rozprawy przed Sądem prokurator zaproponował odrzucenie odwołania Skarżącego. Wskazał, że przed komisją dyscyplinarną Skarżący „twierdził jedynie, że odmówił poddania się przeszukaniu ciała, uważając je za atak na swoją osobowość, oraz że nie wyraził skruchy”. Dodał, że Skarżący nie przedstawił żadnych dowodów na poparcie swojego odwołania i nie wskazał żadnych faktów na jego poparcie. Stwierdził , że w każdym razie, jak wynika z akt sprawy, nie było wątpliwości, że Skarżący popełnił przedmiotowe przewinienie dyscyplinarne, ponieważ rzeczywiście odmówił poddania się przeszukaniu ciała.

W dniu 11 maja 2012 r. Skarżący złożył oświadczenie w sprawie. Skarżący przedstawił w nim najpierw chronologiczną analizę przedmiotowych wydarzeń i szczegółowo wskazał powody, dla których odmówił poddania się przeszukaniu ciała. W szczególności utrzymywał on, że był jedynym zatrzymanym w pojeździe służącym do przewozu, że towarzyszyło mu ośmiu strażników ze specjalnej jednostki antyterrorystycznej (Ειδική Κατασταλτική Αντιτρομοκρατική Μονάδα-ΕΚΑΜ), którzy otaczali go w każdej chwili, że w budynku sądu został umieszczony w specjalnej strefie i nie miał z nikim kontaktu. Jednak po powrocie do więzienia funkcjonariusze więzienni, którzy rzekomo wygłaszali pod jego adresem obraźliwe i uwłaczające uwagi, poprosili go o zdjęcie bielizny w celu przeprowadzenia rewizji osobistej. Skarżący odmówił, twierdząc, że przeszukanie miało na celu jego upokorzenie, ponieważ funkcjonariusze więzienni wiedzieli, według niego, że nie miał on żadnego związku z narkotykami, że nie kontaktował się z nikim i że był nieobecny w więzieniu przez mniej niż osiem godzin, zawsze pod „wzmocnioną eskortą”. Skarżący dodał, że od czasu nałożenia na niego kary dyscyplinarnej przeniesienia do innego zakładu karnego i przez okres półtora miesiąca był przetrzymywany w izolatce bez możliwości poruszania się. Stwierdził, że nie odmówił żadnego rodzaju kontroli, a jedynie przeszukania ciała, oraz że zaproponował poddanie się kontroli rentgenowskiej, co jego zdaniem byłoby wyrazem poszanowania godności ludzkiej. Oskarżył funkcjonariuszy więziennych o grożenie mu sankcjami dyscyplinarnymi w związku z jego odmową, o wygłaszanie obraźliwych i uwłaczających uwag na jego temat oraz o to, że chcieli pokonać jego nalegania na poszanowanie jego godności. Dodał, że podane przez funkcjonariuszy i dyrektora zakładu karnego powody przeszukania ciała były takie, że mógł on ukryć w odbycie środki odurzające, niewykrywalne przez urządzenie kontrolne, oraz że „procedura przeszukania chroniła osadzonych przed wprowadzeniem przedmiotów zabronionych, które mogłyby mieć szkodliwy wpływ na dobro innych osadzonych”.

• Naruszenie Konwencji lub jej Protokołów może przybrać formę nie tylko aktu natychmiastowego, ale również sytuacji ciągłej. Pojęcie „sytuacji ciągłej” odnosi się do stanu rzeczy wynikającego z długotrwałych działań lub zaniechań państwa, które rzutują na sytuację prawną jednostki. Fakt, że pojedyncze zdarzenie ma znaczące konsekwencje rozłożone w czasie nie oznacza, że powoduje powstanie „sytuacji ciągłej”. (§ 54)

• Przeszukanie ciała, nawet całego ciała, może być konieczne dla zapewnienia bezpieczeństwa w zakładzie karnym – w tym bezpieczeństwa samego więźnia – dla utrzymania porządku lub zapobieżenia przestępstwom (§ 79). Przeszukanie musi być również przeprowadzone w sposób minimalizujący cierpienie i upokorzenie osoby poddawanej przeszukaniu (§ 80).

• Zdaniem Trybunału poczucie arbitralności, niższości i udręki często z nim związane, a także głębokie naruszenie godności, które niewątpliwie wynika z obowiązku rozebrania się przed innymi i poddania się oględzinom odbytu, oprócz innych środków ingerujących w sferę prywatności związanych z przeszukaniem całego ciała, charakteryzują stopień upokorzenia wykraczający poza ten – tolerowany, ponieważ nieunikniony – który wiąże się z przeszukaniem ciała więźniów. Ponadto, upokorzenie odczuwane przez Skarżącego zostało spotęgowane przez fakt, że jego odmowa zastosowania się do tych środków doprowadziła do umieszczenia go kilkakrotnie w celi dyscyplinarnej (§ 83). Trybunał zauważa, że władze nie wskazały żadnego powodu, dla którego przeszukanie byłoby konieczne w tych okolicznościach, zwłaszcza że, jak wynika z akt, Skarżący nie miał z nikim kontaktu w godzinach swojej nieobecności (§ 86).

Kodeks karny wykonawczy

– Art. 23

„Nowo przybyłego [więźnia] poddaje się przeszukaniu ciała [σωματική έρευνα] i [przeszukaniu] jego rzeczy osobistych, przeprowadzonemu w specjalnym pomieszczeniu i w taki sposób, aby nie naruszyć jego godności. Przeszukanie jest przeprowadzane przez co najmniej dwóch funkcjonariuszy tej samej płci co więźniowie. Jeżeli istnieją uzasadnione powody do przeprowadzenia przeszukania ciała [rewizji jamy ciała] lub badania rentgenowskiego, są one przeprowadzane wyłącznie przez lekarza, zgodnie z zasadami sztuki lekarskiej i na podstawie nakazu wydanego przez właściwy sąd pokoju”

[„Le nouvel arrivant [détenu dans un établissement pénitentiaire] est soumis à une fouille corporelle [σωματική έρευνα] et [à une fouille] de ses objets personnels, menée[s] dans un espace spécial et de manière à ce qu’il ne soit pas porté atteinte à sa dignité. La fouille est effectuée par au moins deux agents du même sexe que celui du détenu. S’il existe des raisons valables justifiant une fouille dans le corps [fouille des cavités corporelles] ou un examen par rayons X, ceux-ci sont effectués uniquement par un médecin, conformément aux règles de la médicine et à la suite d’une ordonnance délivrée par le magistrat compétent.”]

– Art. 66

„W przypadku przewinień dyscyplinarnych kategorii A, przewidzianych w art. 68, zezwala się na reprezentowanie przez adwokata w toku postępowania dyscyplinarnego”

[„Pour les infractions disciplinaires de catégorie A prévues à l’article 68, la représentation par un avocat est permise pendant la procédure disciplinaire.”]

– Art. 68 ust. 2

„Przewinienia dyscyplinarne w kategorii A są następujące:

(a) nieprzestrzeganie zgodnych z prawem poleceń personelu instytucji [więziennej], takie jak odmowa wykonania należytej usługi lub utrudnianie osobie trzeciej wykonania należytej usługi”

[„Les infractions disciplinaires de catégorie A sont les suivantes :

a)  Désobéissance aux ordres légaux du personnel de l’établissement [pénitentiaire], comme le refus de fournir un service dû ou l’obstruction d’un tiers à fournir un service dû ”]

– Art. 69

„Za przewinienia dyscyplinarne dotyczące zarzutów z wyżej wymienionego artykułu, przewiduje się następujące kary według kategorii:

Kategoria A: ograniczenie od jednego do dziesięciu dni w specjalnej celi aresztu lub przeniesienie (do innego zakładu karnego) lub pozbawienie na jeden rok możliwości udziału w pracy lub programie szkolenia zawodowego, lub od 16 do 30 punktów karnych, zgodnie z poniższym artykułem.”

[„Pour les infractions disciplinaires concernant les accusations de l’article mentionné ci-dessus, les peines suivantes sont prévues par catégorie :

Catégorie A : restriction d’un à dix jours dans une cellule spéciale de détention ou transfert (dans une autre prison) ou privation pendant un an de la possibilité de participer au travail ou à un programme de formation professionnelle, ou de 16 à 30 points de peine, conformément à l’article suivant.”]

– Art. 70

„Odwołanie więźnia od decyzji komisji dyscyplinarnej wnosi się w terminie pięciu dni do sądu penitencjarnego, który podejmuje decyzję i orzeka nieodwołalnie. Złożenie odwołania nie wstrzymuje wykonania decyzji, chyba że komisja dyscyplinarna postanowiła inaczej.”

[„Le recours du détenu contre les décisions prises par le conseil disciplinaire est formé devant le tribunal de l’exécution des peines dans un délai exclusif de cinq jours, lequel décide et statue irrévocablement. Dans le cas de restriction, l’introduction du recours ne suspend pas l’exécution de la décision, sauf si le conseil disciplinaire en a décidé autrement.”]

postępowanie penitencjarne, kara dyscyplinarna, przeszukanie osoby, art. 8 EKPCz, naruszenie godności

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-212042