Izba

Przepadek mienia uzyskanego w wyniku przestępstwa

Art. 6 ust. 1 EKPCz
„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.”

Art. 13 EKPCz
„Każdy, czyje prawa i wolności zawarte w niniejszej konwencji zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego także wówczas, gdy naruszenia dokonały osoby wykonujące swoje funkcje urzędowe.”

Art. 1 Protokołu nr 1 do EKPCz
„Każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego.
Powyższe postanowienia nie będą jednak w żaden sposób naruszać prawa państwa do stosowania takich ustaw, jakie uzna za konieczne do uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zabezpieczenia uiszczania podatków bądź innych należności lub kar pieniężnych.”

W sprawie Skarżących nr 1-4:

Pierwszy Skarżący (Valeri Iliev Todorov) został prawomocnie skazany za pozbawienie wolności osoby i próbę wymuszenia okupu. Sąd orzekł karę pozbawienia wolności w zawieszeniu.

Ponieważ zarzucane przestępstwo, w świetle ustawy o przepadku przedmiotów uzyskanych w wyniku przestępstwa (por. Akty Prawne), kwalifikowało się jako podstawa wszczęcia postępowania w przedmiocie przepadku odpowiedni organ wniósł o orzeczenie przepadku niektórych ruchomości Pierwszego Skarżącego, a także niektórych ruchomości wchodzących w skład majątku wspólnego Pierwszego Skarżącego i Drugiej Skarżącej (Vera Ilieva Todorova). Spod przepadku wyłączono nieruchomości gruntowe Skarżących, a także nieruchomości przekazane Trzeciemu i Czwartemu Skarżącym (rodzice Pierwszego Skarżącego).

Przepadek orzeczono na podstawie przeliczenia dochodów i wydatków Skarżących. Zdaniem sądu wydatki znacznie przewyższały wykazywane przez Skarżących dochody. Na tej podstawie sąd przyjął domniemanie pochodzenia mienia z przestępstwa. W następstwie skargi kasacyjnej wyrok orzekający przepadek został utrzymany w mocy.

W sprawie Skarżących nr 5 i 6:

Piąta Skarżąca (Zhivka Dimitrova Gaich) i jej mąż Miroljub Gaich (Szósty Skarżący) byli właścicielami kilku przedsiębiorstw. Zarządzając piramidą finansową uzyskali mienie wartości 345.000.000.000. BGN (równowartość ok. 176.000.000 EUR). Skarżący zostali prawomocnie skazani na karę roku pozbawienia wolności w zawieszeniu i dodatkowo wszczęto przeciwko nim postępowanie w przedmiocie przepadku na podstawie odpowiednich przepisów ustawy o przepadku przedmiotów uzyskanych w wyniku przestępstwa.

Za podstawę obliczenia wysokości mienia ulegającego przepadkowi przyjęto bilans przychodów i wydatków Skarżących w latach 1986-2007. Zdaniem sądu wydatki znacznie przewyższały wykazywane przez Skarżących dochody. Na tej podstawie sąd przyjął domniemanie pochodzenia mienia z przestępstwa.

W sprawie Skarżącego nr 7:

Siódmy Skarżący (Petar Milkov Barov) został oskarżony o nielegalne posiadanie broni i popełnienie kradzieży w warunkach ciągu przestępstw. W wyniku ugody procesowej, Skarżący przyznał się do popełnienia zarzucanych mu przestępstw. Sąd, zatwierdzając ugodę, orzekł karę pozbawienia wolności w wysokości równej okresowi czasu, który Skarżący spędził w ramach środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania. Sąd dodatkowo podkreślił, że Skarżący naprawił wyrządzone szkody. Dodatkowo wszczęto postępowanie w przedmiocie przepadku.

Za podstawę obliczenia wysokości mienia ulegającego przepadkowi przyjęto bilans przychodów i wydatków Skarżącego. Zdaniem sądu wydatki znacznie przewyższały wykazywane przez Skarżących dochody. Na tej podstawie sąd przyjął domniemanie pochodzenia mienia z przestępstwa.

W sprawie Skarżących nr 8- 10:

Ósmy Skarżący (Zhivko Zhekov Zhekov) i Dziewiąta Skarżąca (Emilia Ruseva Zhekova) są małżeństwem. Dziesiąty Skarżący (Zheko Zhivkov Zhekov) jest ich synem. Ósmy i Dziewiąta Skarżący zostali prawomocnie skazani za fałszowanie dokumentów. W toku postępowania w przedmiocie przepadku nie wykazali skutecznie źródeł przychodu, wobec czego sąd orzekł przepadek na podstawie wydatków Skarżących. W wyniku postępowania odwoławczego wyrok zmieniono. Sąd II instancji wskazał, że sam fakt niewskazania źródeł przychodu nie uzasadnia domniemania pochodzenia majątku Skarżących z przestępstwa. Sąd odmiennie ocenił także dowody dotyczące spadkobrania po rodzicach Skarżących.

W sprawie Skarżącego nr 11:

Jedenasty Skarżący (Yuliyan Vasilev Rusev) został skazany za nielegalną wycinkę drzew o łącznej wartości 628 BGN. W związku z tym wyrokiem wszczęto postępowanie w sprawie przepadku. Zbadano dochody i wydatki Skarżącego w latach 1992-2012 i stwierdzono istotną ich rozbieżność. W toku licytacji sprzedano większość nieruchomości Skarżącego.

W sprawie Skarżącego nr 12:

Dwunasty Skarżący (Kiril Hristov Katsarov) został prawomocnie skazany za posiadanie narkotyków. Ich łączna wartość została określona jako 650 BGN. W wyniku postępowania w sprawie przepadku, przepadkowi uległy nieruchomość Skarżącego i równowartość 20.000 USD. Sąd nie przychylił się do argumentacji Skarżącego wskazującego, że utrzymują go rodzice.

W sprawie Skarżącego nr 13:

Trzynasty Skarżący (Dimitar Genchev Dimitrov), w wyniku kontroli podatkowej wykazującej liczne nieprawidłowości w prowadzeniu ksiąg, został zobowiązany do zapłaty na rzecz państwa kwoty 597.154 BGN. Postępowanie egzekucyjne zostało umorzone ze względu na brak majątku Skarżącego. Na podstawie tego samego stanu faktycznego Skarżący został prawomocnie skazany w postępowaniu karnym za oszustwo podatkowe. W odrębnym postępowaniu w sprawie przepadku przedmiotów uzyskanych w wyniku przestępstwa sąd dokonał kontroli przychodów i wydatków Skarżącego w latach 1999-2010. W pierwszej instancji sąd odrzucił wniosek o zastosowanie przepadku wskazując, że sam brak wykazania źródeł przychodu nie jest postawą domniemania pochodzenia mienia z przestępstwa. Sąd II instancji zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że orzekł przepadek.

• Art. 42 ust. 1 EKPCz uprawnia ETPCz do łącznego rozpoznania spraw opartych na tożsamym stanie prawnym i faktycznym. (§ 124)

• W świetle opinii zawartej w wyroku ETPCz w sprawie Radomilja i Inni v. Chorwacja (37685/10), Trybunał przychyla się do stanowiska, że sprawy dotyczące różnych form przepadku powinny być rozważane tylko w kontekście art. 1 Protokołu nr 1 do EKPCz. (§ 129)

• W sprawach Skarżących nr 5-6, 8-10, 11 i 12 przepadek został orzeczony dopiero w chwili braku możliwości uzyskania zaspokojenia z majątku Skarżących (§ 130-131). W sprawie Skarżących nr 5-6 przepadek został wykonany dwukrotnie (§ 133).

• W sprawach dotyczących przepadku nie jest konieczne wskazanie konkretnej części art. 1 Protokołu nr 1 do EKPCz, ponieważ podstawy uzasadnienia ingerencji są tożsame. Konieczne jest wykazanie podstawy prawnej i uzasadnionego interesu społecznego, a także ingerencja musi być proporcjonalna (§ 182). Dokonując oceny in abstracto należy dojść do wniosku, że przepisy krajowe dotyczące przepadku odpowiadają standardom wyznaczonym przez EKPCz w zakresie istnienia podstawy prawnej i uzasadnionego interesu społecznego (§ 184, 186).

• Wymóg proporcjonalności ingerencji zawarty w art. 1 Protokołu nr 1 do EKPCz nie zawiera w sobie expressis verbis norm dotyczących procedury przepadku (§ 188). ETPCz ukształtował jednak linię orzeczniczą, zgodnie z którą sądy krajowe muszą wykazać związek między mieniem podlegającym przepadkowi i przestępstwem (§ 196).

• Katalog przestępstw uznanych za podstawę przepadku został zakreślony bardzo szeroko. Zdaniem ETPCz część z wymienionych przestępstw nie musi przynosić w ogóle korzyści finansowych (§ 200). Równie szeroko zarysowano granice czasowe obowiązywania przepisów. Sam fakt możliwości badania przychodów i wydatków w długim okresie czasu stanowi poważne utrudnienie wykazania źródeł przychodu (§ 201). Możliwość orzeczenia przepadku całego mienia skazanego w związku z popełnionym przestępstwem narusza ponadto domniemanie niewinności w zakresie, w którym sąd może przyjąć, że cały nieudowodniony przychód pochodzi z przestępstw jeszcze nieudowodnionych (§ 206).

• Biorąc pod uwagę całokształt regulacji krajowej ETPCz dochodzi do wniosku, że in abstracto przepisy dotyczące postępowania w sprawie przepadku nie chronią w sposób konieczny wymogu proporcjonalności ingerencji we własność (§ 210). Konkluzja ta nie zwalnia jednak z obowiązku każdorazowej oceny proporcjonalności środka w postaci przepadku (§ 211). Oceny tej każdorazowo powinien dokonywać sąd krajowy (§ 216).

• W przypadku, w którym przepadek następuje po upływie znacznego okresu czasu od popełnienia przestępstwa, domniemanie uzyskania mienia w drodze przestępstwa musi być osłabione. (§ 221)

• Obowiązkiem państwa jest prowadzenie egzekucji należności podatkowych w odpowiednim terminie (przed upływem przedawnienia) i trybie. EKPCz nie wyklucza uruchomienia mechanizmów prawa karnego w związku z naruszeniami prawa podatkowego. Czym innym jest jednak egzekucja należności podatkowych, a czym innym przepadek korzyści wynikających z nieprawidłowości w rozliczaniu podatku. (§ 273, 277)

Ustawa o przepadku przedmiotów uzyskanych w wyniku przestępstwa (Закон за отнемане в полза на държавата на имущество придобито от престъпна дейност)

Zgodnie z ustawą przepadkowi podlega mienie znacznej wartości (termin ustawowy, w ustawie zdefiniowany jako mienie, którego wartość przekracza 60.000 BGN) co do którego zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pochodzi z przestępstwa (§ 93-94). Przepadek mógł zostać orzeczony jedynie wobec skazanych prawomocnym wyrokiem sądu karnego za enumeratywnie wskazane przestępstwa (katalog zawarty w § 95 uzasadnienia wymienia m.in.: sutenerstwo, przemyt narkotyków i handel ludźmi), przedmiotem dowodu w postępowaniu w sprawie przepadku nie było natomiast źródło uzyskania mienia- w tym zakresie wymagane było jedynie uprawdopodobnienie. Ponadto, jeżeli skazany dokonał odpłatnych rozporządzeń mieniem na rzecz osób trzecich będących w dobrej wierze, przepadkowi ulegają jedynie korzyści uzyskane przez skazanego (§ 96- 97). Ustawa przewidywała również skutek retroaktywny- na mocy przepisów ustawy przepadkowi ulega mienie uzyskane w okresie 25 lat przed wejściem w życie powoływanych przepisów (§ 98). Jednocześnie ustanowiono odpowiedzialność państwa za bezprawne orzeczenie przepadku (§ 103). Przepadek był oddzielnie regulowany w innych aktach normatywnych, jak np. kodeks karny i kodeks postępowania cywilnego (§ 111, 113-114).

Ustawa ta w roku 2012 została zastąpiona nową ustawą o przepadku przedmiotów pochodzących z przestępstwa. Obowiązujące postanowienia są jednak tożsame z poprzednio obowiązującymi przepisami.

Orzecznictwo krajowe

Sąd Najwyższy Bułgarii w wiążącej sądy powszechne decyzji interpretacyjnej nr 7/2014 (Тълкувателно решение № 7/2014) wskazał, że samo nieudowodnienie źródła uzyskania mienia nie może być zrównane z domniemaniem uzyskania mienia w wyniku przestępstwa (§ 105).

Art. 1 Protokołu nr 1 do EKPCz; ochrona własności; przepadek mienia uzyskanego w wyniku przestępstwa; przepadek; związek między przestępstwem a korzyścią; korzyść majątkowa

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-211018