EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA

Vavřička i Inni v. Czechy
47621/13 i in.

WYROK ETPCz z dnia 08-04-2021 r.
skład trybunału:

Wielka Izba

przedmiot:

Obowiązek szczepienia dzieci a prawo do prywatności

wzorce kontroli:

Art. 2 EKPCz
1. Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę.
2. Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artykułem, jeżeli nastąpi w wyniku bezwzględnego koniecznego użycia siły:
a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą;
b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem;
c) w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania.

 

Art. 6 EKPCz
„1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.
2. Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą.
3. Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do:
a) niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżeniu;
b) posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony;
c) bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony, do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości;
d) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia;
e) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie.”

 

Art. 8 EKPCz
„1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.
2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z
uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności osób.”

 

Art. 9 EKPCz
„1. Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje wolność zmiany wyznania lub przekonań oraz wolność uzewnętrzniania indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swego wyznania lub przekonań przez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i czynności rytualne.
2. Wolność uzewnętrzniania wyznania lub przekonań może podlegać jedynie takim ograniczeniom, które są przewidziane przez ustawę i konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa publicznego, ochronę porządku publicznego, zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób.”

 

Art. 13 EKPCz
„Każdy, kogo prawa i wolności zawarte w niniejszej Konwencji zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego także wówczas, gdy naruszenia dokonały osoby wykonujące swoje funkcje urzędowe.”

 

Art. 14 EKPCz
„Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej Konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn.”

 

Art. 2 Protokołu nr 1 do EKPCz
„Nikt nie może być pozbawiony prawa do nauki. Wykonując swoje funkcje w dziedzinie wychowania i nauczania, Państwo uznaje prawo rodziców do zapewnienia tego wychowania i nauczania zgodnie z ich własnymi przekonaniami religijnymi i filozoficznymi.”

rozstrzygnięcie:

  • Brak naruszenia art. 8 EKPCz [16:1]

 

  • Niedopuszczalność skarg w zakresie naruszenia art. 9 EKPCz [16:1]

 

  • Brak konieczności badania naruszenia art. 2 Protokołu nr 1 do EKPCz [16:1]

 

  • Niedopuszczalność skarg w zakresie artykułów 2, 6, 13 i 14 EKPCz [jednomyślnie]

stan faktyczny:

Do wspólnego rozpatrzenia połączono sześć skarg wniesionych w latach 2013-2015: jednej dorosłej osoby i piątki dzieci w których imieniu skargi składali rodzice.

 

Pan Vavřička w 2003 roku został uznany za winnego wykroczenia w postaci niedopełnienia obowiązku zaszczepienia dzieci i zobowiązany do zapłaty 3000 CZK grzywny oraz pokrycia kosztów postępowania (wówczas w sumie ok. 110 EUR). Skarżący podważał decyzję w administracyjnym toku instancji i przed sądami. 3.02.2011 Trybunał Konstytucyjny uznał, że Naczelny Sąd Administracyjny do którego trafiła sprawa, nie wziął pod uwagę możliwego naruszenia praw i wolności skarżącego przy nakładaniu kary. Stwierdził, że aby wykładnia ograniczenia wolności myśli, sumienia i wyznania była zgodna z Konstytucją, nie może pociągać za sobą bezwarunkowego egzekwowania obowiązku szczepień w odniesieniu do każdej osoby. Zdaniem TK organ władzy publicznej decydujący o wykonaniu obowiązku szczepienia lub o karze za jej nieprzestrzeganie musi uwzględniać wyjątkowe przyczyny odmowy poddania się szczepieniu, a jeżeli wynikną okoliczności, których uwzględnienie wymaga poszanowania autonomii tej osoby, to nie można egzekwować obowiązku. Wobec tego TK przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, zaś NSA uznał, że kryteria wyróżnione przez ten pierwszy nie zachodziły w sprawie – skarżący powołał się na swoje poglądy religijne i filozoficzne dopiero pod koniec postępowania i bez przytaczania konkretnych argumentów.

 

Pozostałe skargi dotyczyły dzieci, które w związku z brakiem kompletu szczepień nie zostały przyjęte do przedszkola lub zostały przyjęte na podstawie przerobionych zaświadczeń lekarskich, co w późniejszym czasie było powodem wznowienia procedury i wstecznego nieprzyjęcia ich. Wszystkie trafiły do TK gdzie zostały odrzucone lub oddalone.

główne tezy:
  • Termin „prawo” w pojęciach „zgodnie z prawem” i „określone przez prawo” w art. 8–11 Konwencji należy rozumieć w jego „materialnym” a nie „formalnym” sensie. Obejmuje zatem nie tylko ustawodawstwo, ale obejmuje również akty prawne niższego rzędu. (§ 269)

 

  • Trybunał orzekł, że kwestie polityki zdrowotnej znajdują się co do zasady w granicach marginesu oceny władz krajowych, które są w najlepszej sytuacji do oceny priorytetów, wykorzystania zasobów oraz potrzeb społecznych. Margines uznania będzie zwykle szeroki, jeśli konieczne będzie zachowanie równowagi między konkurującymi interesami: prywatnym a publicznym lub między prawami wynikającymi z Konwencji. (§ 274-275)

 

  • Między umawiającymi się stronami panuje konsensus, wspierany przez wyspecjalizowane organizacje międzynarodowe, że szczepienia to jedne z najbardziej udanych i opłacalnych ingerencji zdrowotnych i że każde państwo powinno dążyć do osiągnięcia jak najwyższego poziomu szczepień wśród jego ludności W związku z tym nie ma wątpliwości o znaczeniu tego interesu. (§ 277)

 

  • W Czechach obowiązek szczepień stanowi odpowiedź władz krajowych na pilną społeczną potrzebę ochrony zdrowia indywidualnego i publicznego przed chorobami, oraz w celu ochrony przed jakąkolwiek tendencją spadkową wskaźnika szczepienia dzieci. (§ 284)

 

  • Trybunał zauważa, że zgodnie z krajowym orzecznictwem, można powołać się na „świecki sprzeciw sumienia”. Zgodnie z prawem krajowym to zwolnienie dotyczy obu form ingerencji, których dotyczy niniejsza sprawa, i, jak potwierdził Rząd, można się na nie bezpośrednio powoływać zaskarżając grzywnę lub odmowę przyjęcia dziecka do przedszkola. (§ 292)

 

  • Chociaż szczepienie jest obowiązkiem prawnym w pozwanym państwie, Trybunał powtarza, że ​​przestrzeganie go nie może być bezpośrednio narzucone w takim sensie, że nie ma przepisu zezwalającego na przymusowe podanie szczepienia. Obowiązek ten jest egzekwowany pośrednio poprzez stosowanie sankcji. W Czechach sankcję można uznać za stosunkowo umiarkowaną, składający się z kary administracyjnej, którą można nałożyć tylko raz. W sprawie pana Vavřički Trybunał zauważa, że ​​kwota znajdował się w dolnej części odpowiedniej skali i nie można uznać tej grzywny za zbyt surową lub uciążliwą. Odnośnie do skarżących będących dziećmi, Trybunał rozpatrzył ich nieprzyjęcie do przedszkola jako „ingerencja” w rozumieniu Artykuł 8 ust. 2 Konwencji. Trybunał uważa tę konsekwencję niesprostania ogólnemu obowiązkowi prawnemu mającego na celu w szczególności ochronę zdrowia małych dzieci za raczej opiekuńczą niż karną. (§ 293-294)

 

  • Jeśli chodzi o skuteczność szczepień, Trybunał ponownie odwołuje się do ogólnego konsensusu co do istotnego znaczenia tego środka ochrony populacji przed chorobami, które mogą mieć -poważny wpływ na zdrowie poszczególnych osób i, co w przypadku poważnych epidemii może spowodować zakłócanie życia społecznego. (§ 300)

 

  • Co się tyczy bezpieczeństwa, bezsporne jest, że chociaż całkowicie bezpieczne dla zdecydowanej większości biorców, w rzadkich przypadkach szczepienie może się okazać, szkodliwe dla danej osoby, powodując poważne i trwałe szkody dla jej zdrowia. (§ 301)

 

  • Wykluczenie skarżących z przedszkola oznaczało utratę ważnej szansy dla rozwoju ich osobowości i nabywania umiejętności społecznych. Jednak była to bezpośrednia konsekwencja wyboru dokonanego przez ich rodziców tj. odmowy wypełnienia obowiązku prawnego, którego celem jest ochrona zdrowia, zwłaszcza w tej grupie wiekowej. Jak stwierdził Rząd i niektóre z interweniujących rządów wczesne dzieciństwo to optymalny czas na szczepienia. Ponadto możliwość uczęszczanie do przedszkola dzieci, które nie mogą być zaszczepione z przyczyn medycznych zależy od bardzo wysokiego wskaźnika szczepień wśród innych dzieci na choroby zakaźne. W ocenie Trybunału taki wybór czeskiego ustawodawcy, który jest w pełni zgodny z przesłankami ochrony zdrowia ludności, nie jest nieproporcjonalny. Fikcyjna dostępność mniej inwazyjnych środków do osiągnięcia tego celu nie umniejsza tego ustalenia. (§ 306)

 

  • Nie lekceważąc szansy edukacyjnej utraconej przez skarżących będących dziećmi, nie były one pozbawione wszelkich możliwości rozwoju osobistego, społecznego i intelektualnego, nawet kosztem dodatkowego i być może znacznego wysiłku i kosztów ze strony rodziców. Ponadto skutki dla skarżących będących dziećmi były ograniczone w czasie. Po osiągnięciu wieku obowiązku szkolnego, nie miało to wpływu na ich przyjęcie do szkoły podstawowej. (§ 307)

 

  • Skarżący zarzucił, że sprzeciw jego sumienia oceniono negatywnie w świetle standardu opracowanego dopiero na późnym etapie postępowania krajowego. Trybunał uznał przeciwnie, podejście sądów krajowych było rozsądne i rzeczywiście zgodnie z interpretacją Artykułu 9. Mając na uwadze wnioski, do jakich doszły sądy krajowe w tym względzie i uznając, że skarżący nie sprecyzował ani nie uzasadnił swojej skargi na podstawie artykułu 9 EKPCz Trybunał stwierdza, że ​​krytyczna opinia skarżącego na temat szczepień nie stanowi przekonania o wystarczającej mocy, powadze, spójności i znaczeniu aby mogła cieszyć się gwarancjami określonymi w artykule 9 EKPCz. (§ 335)
odszkodowanie:

koszty postępowania:

powiązane sprawy:

Dubská i Krejzová v. Czechy (28859/11 i in.)

Solomakhin v. Ukraina (24429/03)

Association of Parents v. Zjednoczone Królestwo (7154/75)

Boffa i Inni v. San Marino (26536/95)

Bayatyan v. Armenia (23459/03)

akty normatywne:

Ustawa o ochronie zdrowia publicznego

Ustawa ta określa ogólne ramy szczepień, wskazując na ich cel, zakres osobowy, typy szczepionek, warunki wykonywania szczepień, a także ocenę odporności i inne kwestie. Sekcja 46 (1) i (6) przewiduje przyjęcie przez Ministerstwo Zdrowia środków wykonawczych, regulujących bardziej szczegółowe kwestie, takie jak klasyfikacja szczepionek, terminy zastrzyków i inne warunki podawania szczepionek oraz metody sprawdzania odporności. Ponadto przewiduje, że żłobki dla dzieci do lat trzech i inne rodzaje placówek przedszkolnych (tj. przyjmujące dzieci do roku szkolnego następującego po szóstym roku życia) mogą przyjmować tylko dzieci, które otrzymały wymagane szczepienia lub otrzymały zaświadczenie o uzyskaniu odporności w inny sposób lub o niemożności poddania się szczepieniom z powodu stałego przeciwwskazania (sekcja 50).
[This legislation sets out the general framework for vaccination, defining its purpose, personal scope, vaccine types, the conditions for administering vaccination as well as for assessing immunity, and other matters. Section 46(1) and (6) provides for the adoption by the Ministry of Health of implementing measures, regulating in greater detail matters such as the classification of vaccines, the timing of injections and other conditions for the administration of vaccinations, and methods for checking immunity. Moreover, it provides that day-care facilities for children up to the age of three and other types of preschool facilities (i.e. those that receive children until the school year following the date on which they reach the age of six) may only accept children who have received the required vaccinations, or who have been certified as having acquired immunity by other means or as being unable to undergo vaccination due to a permanent contraindication (section 50).]

 

Dekret o szczepieniu przeciwko chorobom zakaźnym

Zgodnie z ustawą, ministerstwo przyjęło dekret o szczepieniach przeciwko chorobom zakaźnym. W rozpatrywanym w niniejszej sprawie okresie obowiązywały dwa kolejne dekrety: dekret nr 439/2000 Sb., z późniejszymi zmianami, do 31 grudnia 2006 r., zastąpiony dekretem nr 537/2006 Coll., z późniejszymi zmianami, począwszy od 1 stycznia 2007 r.
Ponieważ przepisy mające znaczenie dla niniejszej sprawy są zasadniczo identyczne w obu dekretach, dalsze odniesienia do dekretu w tym wyroku oznaczają dekret z 2006 r., chyba że wskazano inaczej. Dekret określa klasyfikację szczepień, warunki podawania szczepionek oraz metody badania odporności (sekcja 1 (a)). Określa zakres obowiązkowych szczepień obejmujących szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi, zakażeniom Haemophilus influenzae typu b, poliomyelitis, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, odrze, śwince, różyczce oraz – dzieciom z określonymi wskazaniami zdrowotnymi
– zakażenia pneumokokami (sekcje 4, 5 i 6). Dekret określa również kolejność, w jakiej należy podawać szczepienia, zwykle począwszy od dziewiątego tygodnia po urodzeniu, przy czym co najmniej dwa miesiące między pierwszymi dwiema rundami szczepień a trzecią rundą są podawane w wieku od jedenastu do trzynastu miesięcy. (sekcje 4 i 5). W przypadku niektórych chorób po szczepieniu wstępnym (sekcja 2 (2) (a)) następuje szczepienie przypominające (sekcja 2 (2) (b)).
[As provided for in the PHP Act, the Ministry adopted the Decree on Vaccination against Infectious Diseases. In the period under consideration in the present case, there were two successive Decrees in force: Decree no. 439/2000 Coll., as amended, until 31 December 2006, replaced by Decree no. 537/2006 Coll., as amended, from 1 January 2007 onwards. Since the provisions that are relevant to the present case are essentially identical in both instruments, further references to the Decree in this judgment mean the 2006 Decree, unless otherwise indicated. The Decree determines the classification of vaccinations, the conditions for the administration of vaccines and the methods for examining immunity (section 1 (a)). It defines the scope of compulsory vaccination as comprising vaccination against diphtheria, tetanus, whooping cough (pertussis), Haemophilus influenzae type b infections, poliomyelitis, hepatitis B, measles, mumps, rubella and – for children with specified health indications
– pneumococcal infections (sections 4, 5 and 6). The Decree also defines the sequence in which the vaccinations are to be administered, normally starting from the ninth week after birth, with at least two months between the first two rounds of vaccination and the third round being administered between the ages of eleven and thirteen months (sections 4 and 5). In the case of some illnesses, initial vaccination (section 2(2)(a)) is to be followed by booster vaccination (section 2(2)(b)).]

 

Prawo o wykroczeniach

W omawianym czasie w sekcji 29(1)(f) dotyczącej drobnych wykroczeń w dziedzinie opieki zdrowotnej, było to wykroczenie podlegające karze grzywny w wysokości do równowartości około 400 EUR (podsekcja 2) za niezastosowanie się do obowiązku nałożonego w celu zapobiegania występowaniu lub rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych.
[At the relevant time, section 29(1)(f), dealing with minor offences in the area of health care, made it a minor offence punishable by a fine of up to the equivalent of some EUR 400 (subsection 2) to fail to discharge a duty imposed in order to prevent the occurrence or spread of infectious diseases.]

 

Ustawa o naprawieniu szkody na zdrowiu wywołanej obowiązkowym szczepieniem

Ustawa weszła w życie 8 kwietnia 2020 r. przewiduje całkowitą odpowiedzialność państwa za uszczerbek na zdrowiu w wyniku obowiązkowych szczepień (ust. 1). Takie odszkodowanie jest przewidziane w przypadku szczególnie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (zvlášť závažné ublížení na zdraví) zaszczepionej osoby, w przypadku cierpienia, utraty dochodów, upośledzenia zdolności do bycia użytecznym w społeczeństwie (ztížení společenského uplatnění), wydatków na opiekę medyczną nad osobą zaszczepioną oraz opiekę nad nią i jej lub jej gospodarstwo domowe (sekcja 2). Ustawa przewiduje nieodwracalne domniemanie związku przyczynowego między szczepieniem a objawami pojawiającymi się po szczepieniu, o ile takie objawy zostaną uznane – w jeszcze nie uchwalonym prawie wtórnym – za prawdopodobne konsekwencje danej szczepionki (sekcja 3 i 8).
[The Act entered into force on 8 April 2020. It provides for strict liability on the part of the State for damage to health due to compulsory vaccination (section 1). Such compensation is provided for in the event of a particularly grave injury to the health (zvlášť závažné ublížení na zdraví) of the vaccinated person and in respect of suffering, loss of income, impairment of one’s ability to be useful in society (ztížení společenského uplatnění), expenses in respect of the medical care of the vaccinated person, and care for his or her person and his or her household (section 2). The Act provides for an irreversible presumption of a causal connection between the vaccination and the symptoms appearing after the vaccination, in so far as such symptoms are recognised – in secondary legislation yet to be adopted – as likely consequences of the given vaccine (sections 3 and 8).]

słowa kluczowe:

Szczepionka; wolność myśli; przedszkole; prywatność; edukacja; przekonania

autor omówienia:

Aleksandra Kochman

Komentarz:

Sędzia Krzysztof Wojtyczek złożył zdanie odrębne.