EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA

Vegotex International S.A. v. Belgia
49812/09

WYROK ETPCz z dnia 10-11-2020 r.
skład trybunału:

Izba

przedmiot:

Retroaktywne zastosowanie przepisów przerywających bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego

wzorce kontroli:

Art. 6 ust. 1 EKPCz

„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.”

rozstrzygnięcie:

  • Naruszenie art. 6 ust. 1 EKPCz w aspekcie długości postępowania [jednomyślnie]

 

  • Brak naruszenia art. 6 ust. 1 EKPCz w aspekcie interwencji ustawodawcy w toku postępowania sądowego oraz zmiany uzasadnienia przez Sąd Kasacyjny [jednomyślnie]

stan faktyczny:

W 1995 r. Skarżąca spółka została poinformowana przez administrację podatkową, że zostaje ona pozbawiona prawa do odliczenia niektórych kosztów podatkowych za rok 1993. Decyzją administracyjną z 11 grudnia 1995 r. (doręczoną cztery dni później) spółka została zobowiązana do zapłaty ok. 12 mln franków belgijskich podatku (ok. 300.000 EUR, ok. 1.400.000 zł) oraz zostało na nią nałożone dodatkowe zobowiązanie podatkowe w wysokości 50% zaległego podatku. 24 października 2000 r. administracja podatkowa wezwała spółkę do zapłaty podatku.

 

W 1996 r. spółka wniosła odwołanie, które w 2000 r. zostało oddalone. Spółka w tym samym roku złożyła skargę do sądu I instancji. W 2004 r. sąd I instancji uwzględnił w części skargę spółki (zmniejszając kwotę podatku o 10%), a w pozostałym zakresie skargę oddalił.

 

15 kwietnia 2004 r. spółka wniosła apelację. Twierdziła, że – zgodnie z linią orzeczniczą Sądu Kasacyjnego – pięcioletni termin przedawnienia zobowiązania podatkowego zaczął biec 15 lutego 1996 r. (dwa miesiące po doręczeniu decyzji administracyjnej określającej zobowiązanie podatkowe), a zatem do przedawnienia zobowiązania podatkowego miało dojść 15 lutego 2001 r. Samo wezwanie spółki do zapłaty podatku (z 24 października 2000 r.) – w ocenie spółki – nie przerywało biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego.

 

25 lipca 2004 r. weszła w życie nowelizacja ustawy, w której uznano (z mocą wsteczną), że wezwanie do zapłaty podatku (takie jak wyżej wymienione) uważa się za przerywające bieg terminu przedawnienia.

 

6 lutego 2007 r. sąd II instancji podtrzymał wyrok sądu I instancji, uznając jednak, że zobowiązanie podatkowe nie uległo przedawnieniu ze względu na bardziej ogólną podstawę zawieszenia biegu przedawnienia na czas postępowania. Od tego wyroku skargę kasacyjną złożyła zarówno spółka, jak i administracja podatkowa.

 

Sąd Kasacyjny podtrzymał wyrok II instancji, jednakże zmienił uzasadnienie, stwierdzając, że nowelizacja ustawy (która weszła w życie 25 lipca 2004 r.) ma w tej sprawie zastosowanie i poprzez doręczenie wezwania z 24 października 2000 r. doszło do przerwania biegu przedawnienia.

 

Spółka wniosła skargę do Trybunału w związku z: (1) interwencją ustawodawcy w toku postępowania sądowego, (2) zmianą uzasadnienia przez Sąd Kasacyjny (spółka stała na stanowisku, że kwestia zastosowania przepisów przerywających przedawnienie powinna być rozpatrzona przez sądy niższych instancji), (3) przewlekłością postępowania.

główne tezy:

Zastosowanie art. 6 ust. 1 EKPCz:

  • Część „cywilna” art. 6 EKPCz nie ma zastosowania do sporów podatkowych. (§ 46–47) Część „karna” art. 6 EKPCz ma zastosowanie do dodatkowych zobowiązań podatkowych (o charakterze prewencyjno-represyjnym, a nie czysto fiskalnym). Jeżeli kwestię zasadniczego zobowiązania podatkowego i dodatkowego zobowiązania podatkowego rozstrzygano w jednym postępowaniu, należy uznać, że całe to postępowanie nabiera charakteru „karnego” w rozumieniu art. 6 ust. 1 EKPCz. (§ 49–50)

 

  • Dodatkowe zobowiązanie podatkowe nie należy do „twardego rdzenia” prawa karnego, a zatem – zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału – nie wszystkie gwarancje wyprowadzane z art. 6 EKPCz muszą się stosować do takich postępowań z pełną mocą. (§ 62)

 

Zarzucane naruszenie art. 6 ust. 1 EKPCz w aspekcie interwencji ustawodawcy w toku postępowania sądowego:

  • Zarówno w sprawach cywilnych, jak i karnych władza ustawodawcza nie powinna ingerować w proces sądowy poprzez zmianę przepisów, szczególnie poprzez ustanawianie przepisów z mocą wsteczną, chyba że istnieje nadrzędny interes publiczny w ustanowieniu takich przepisów. (§ 58–59)

 

  • W realiach sprawy, niewątpliwie do przedawnienia zobowiązania podatkowego nie doszło tylko i wyłącznie z powodu interwencji ustawodawcy. (§ 65) Niewątpliwie też te przepisy miały charakter retroaktywny. (§ 66)

 

  • Sam interes fiskalny państwa nie stanowi wystarczającego usprawiedliwienia dla wprowadzania retroaktywnych przepisów. (§ 70) Z drugiej jednak strony, inicjatywę legislacyjną ustawodawcy należy potraktować jako formę przywrócenia pewności prawa i pierwotnej intencji legislacyjnej. Pierwotną intencją legislatywy wydawało się być ustanowienie przerywania terminów przedawnienia poprzez wezwania do zapłaty podatku. Skoro orzecznictwo interpretowało określone przepisy niezgodnie z intencją ustawodawcy, interwencja legislatywy służy interesowi publicznemu, a zatem nie stanowi naruszenia art. 6 ust. 1 EKPCz. (§ 73–80)

 

Zarzucane naruszenie art. 6 ust. 1 EKPCz w aspekcie zmiany uzasadnienia przez Sąd Kasacyjny:

  • Art. 6 ust. 1 EKPCz wymaga, aby strona postępowania nie była zaskakiwana rozstrzygnięciami sądu. (§ 87–88) W realiach sprawy Skarżąca spółka nie została zaskoczona zastosowaniem ustawy retrospektywnie wprowadzającej nowe przesłanki przerwania biegu terminu przedawnienia, albowiem kwestia ta była omawiana w pismach procesowych innych stron. (§ 93–96)

 

Naruszenie art. 6 ust. 1 EKPCz w aspekcie przewlekłości postępowania:

  • Ocena rozsądnego czasu trwania postępowania powinna uwzględniać złożoność sprawy oraz zachowanie stron (oskarżonego) oraz odpowiednich organów władzy publicznej. (§ 100)

 

  • Jeżeli wniesienie odwołania do organu administracji wyższego stopnia jest warunkiem uruchomienia procedury przed sądem, w ocenie rozsądnego czasu trwania postępowania należy uwzględnić także i okres postępowania administracyjnego. (§ 101) A contrario, opóźnienia w okresie, kiedy Skarżący może wnieść skargę do sądu, nie czekając na orzeczenie drugoinstancyjne, nie obciąża państwa-strony. (§ 103)

 

  • W realiach sprawy za początek postępowania należy uznać doręczenie decyzji podatkowej (5 października 1995 r.), a za koniec – wyrok Sądu Kasacyjnego (13 marca 2009 r.). W postępowaniu podatkowym drugoinstancyjnym sprawa trwała prawie 5 lat, natomiast w dwóch instancjach sądowych – po 3 lata. Nawet pewna złożoność sprawy nie jest w stanie usprawiedliwić tak długiego okresu postępowania, wywołanego głównie nadmiernym obciążeniem administracji czy sądów pracą. (§ 102–105)
odszkodowanie:

koszty postępowania:

5000 EUR

powiązane sprawy:

Optim i Industerre v. Belgia (23819/06)

National & Provincial Building Society, Leeds Permanent Building Society i Yorkshire Building Society v. Zjednoczone Królestwo (21319/93 i in.)

akty normatywne:

Zgodnie z art. 145 dekretu królewskiego z 27 sierpnia 1993 r. zobowiązania podatkowe przedawniają się po upływie pięciu lat od terminu ich uiszczenia. (§ 28) Przed 2003 r. wniesienie odwołania nie powodowało przerwania terminu przedawnienia. (§ 30) Aby przerywać termin przedawnienia, organy administracji wystawiały wezwania do zapłaty; Sąd Kasacyjny w latach 2002–2004 uznawał jednak, że jeżeli zobowiązanie podatkowe jest nadal sporne (np. toczy się postępowanie przed sądami w tej sprawie), wezwanie do zapłaty nie przerywa biegu przedawnienia. (§ 31) 9 lipca 2004 r. uchwalono ustawę programową (weszła w życie 25 lipca 2004 r.), która w art. 49 wyraźnie przesądziła, że wezwanie do zapłaty podatku – nawet jeżeli zobowiązanie podatkowe jest sporne – przerywa termin przedawnienia. (§ 36) Moc wsteczna tego przepisu została potwierdzona przez orzecznictwo Sądu Kasacyjnego, a próba wzruszenia konstytucyjności tych przepisów także okazała się nieefektywna. (§ 38–40)

słowa kluczowe:

Podatek; zobowiązanie podatkowe; przedawnienie; termin przedawnienia; przerwanie biegu terminu przedawnienia

autor omówienia:

Emil Śliwiński

Komentarz:

Z polskiego punktu widzenia dość interesująca jest teza wypowiedziana przez Trybunał w § 103 uzasadnienia omawianego orzeczenia. Można to interpretować w ten sposób, że jeżeli strona postępowania administracyjnego skorzysta z wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, a nie od razu ze skargi do sądu administracyjnego (art. 52 § 3 p.p.s.a.), okres postępowania zainicjowany wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy nie będzie się liczył na niekorzyść państwa-strony z perspektywy art. 6 ust. 1 EKPCz. Z punktu widzenia obowiązującego w polskim systemie prawnym prawa strony do dwukrotnego, merytorycznego rozpatrzenia sprawy, jest to dość niepokojąca konkluzja.