Izba

Krytyka Cerkwi jako działalność ekstremistyczna warunkująca rozwiązanie stowarzyszenia

Art. 10 EKPCz

„1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych.

2. Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej”.

Art. 11 EKPCz

„1. Każdy ma prawo do swobodnego, pokojowego zgromadzania się oraz do swobodnego stowarzyszania się, włącznie z prawem tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich dla ochrony swoich interesów.

2. Wykonywanie tych praw nie może podlegać innym ograniczeniom niż te, które określa ustawa i które są konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa państwowego lub publicznego, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwu, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób. Niniejszy przepis nie stanowi przeszkody w nakładaniu zgodnych z prawem ograniczeń w korzystaniu z tych praw przez członków sił zbrojnych, policji lub administracji państwowej”.

Pierwszy Skarżący jest założycielem stowarzyszenia, będącego drugim Skarżącym. Organizacja MGPC posiadała także gazetę. Na stronie internetowej tej gazety w grudniu 2011 r. ukazała się krótka, krytyczna notka prasowa o roli Cerkwi i duchownych (wspominano o tym, że Cerkiew jest połączona z władzą, skorumpowana oraz drenuje budżet publiczny itd.). W kwietniu 2012 r. wszczęto postępowanie karne o obrazę uczuć religijnych i orzeczono o umieszczeniu Skarżącego na przymusowej obserwacji psychiatrycznej (mimo wcześniejszej opinii biegłych, że jest on poczytalny). W lipcu 2012 r. pierwszy Skarżący uciekł z Rosji do Estonii, gdzie uzyskał azyl polityczny. Pierwszy Skarżący został wpisany na listę terrorystów i ekstremistów oraz wydano wobec niego list gończy.

W listopadzie 2013 r. karelski oddział Ministerstwa Sprawiedliwości poinformował stowarzyszenie MGPC, że pierwszy Skarżący nie może być jego członkiem (oraz prezesem) ze względu na wpis na listę terrorystów i ekstremistów. W październiku 2014 r. prokurator wystąpił o rozwiązanie stowarzyszenia z powodu niedostosowania się do nakazu usunięcia pierwszego Skarżącego ze stowarzyszenia (co miało stanowić „podejrzenie ekstremizmu”). Sąd przychylił się do żądania i rozwiązał stowarzyszenie.

Naruszenie art. 10 EKPCz w odniesieniu do pierwszego Skarżącego

• Ingerencja w wolność słowa może przybrać wiele form, w tym także stosowania środków w ramach postępowania karnego, nawet jeżeli nie doszło do skazania. (§ 34) W realiach sprawy doszło do zastosowania przymusowej obserwacji psychiatrycznej (której Skarżący uniknął tylko dzięki ucieczce z Rosji), mimo że wcześniejsza opinia biegłych wskazywała, że Skarżący jest poczytalny. (§ 35–36) Umieszczenie na liście terrorystów i ekstremistów przełożyło się na niemożność uczestnictwa w stowarzyszeniach oraz zamrożenie aktywów na kontach bankowych. (§ 37) Skarżący byłby także aresztowany, gdyby powrócił do Rosji. (§ 38) A zatem w realiach sprawy doszło do ingerencji w prawo chronione przez art. 10 EKPCz. (§ 39)

• Wolność słowa dotyczy nie tylko poglądów i informacji akceptowanych przez większość społeczeństwa, lecz także tych szokujących i obraźliwych. (§ 40) Sam fakt, że krytyka może być odbierana jako raniąca lub wulgarna przez pewne osoby, nie stanowi per se przesłanki ograniczenia wolności słowa. (§ 44)

• Trybunał musi ocenić ingerencję w świetle jej konieczności. (§ 42) W przypadku poglądów ekstremistycznych Trybunał bada, czy wypowiedź faktycznie podżegała do przemocy, nienawiści czy nietolerancji, jej potencjalne skutki i sposób oraz delikatność sytuacji społeczno-politycznej w danym kraju. (§ 43) W realiach sprawy krytyka Skarżącego, choć wyrażona mocnymi słowami, nie nawoływała do wykluczenia lub dyskryminacji prawosławnych; strona rządowa nie wskazała także szczególnej sytuacji społeczno-politycznej, która uzasadniałaby wkroczenie w wolność wypowiedzi. (§ 45–46)

Naruszenie art. 10 i 11 EKPCz w stosunku do obydwu Skarżących

• Obowiązek usunięcia z szeregów stowarzyszenia określonego członka prowadzi do ograniczenia wolności zrzeszania się zarówno osoby fizycznej, jak i samego stowarzyszenia. (§ 53) Podobnie rozwiązanie stowarzyszenia dotyka zarówno wolności zrzeszania się zarówno samego zrzeszenia, jak i jego członków. (§ 54)

• Ingerencja w prawa chronione przez art. 10 i 11 EKPCz musi spełniać wymogi legalności, konieczności i proporcjonalności. (§ 57) Wymóg legalności obejmuje także odpowiednią jakość prawa oraz zgodność z zasadami rządów prawa. W konsekwencji jeżeli organom przysługuje uznanie administracyjne, prawo powinno przewidywać zakres takiego uznania oraz sposób jego wykonywania. (§ 58)

• W realiach sprawy, wpis na listę terrorystów i ekstremistów (prowadzący do poważnych ograniczeń w korzystaniu z praw człowieka) był możliwy w przypadkach tylko podejrzenia o przestępstwa, poprzez niemal automatyczną i uznaniową decyzję prokuratora, niepodlegającą zaskarżeniu do sądu. (§ 59–61) Nie zapewnia to wystarczającej ochrony przeciwko nadużyciom i w konsekwencji stanowi nieograniczone uznanie administracyjne, niezgodne z Konwencją. (§ 62–64)

• Rozwiązanie stowarzyszenia stanowi najpoważniejsze wkroczenie w wolność zrzeszania się, a zatem wymaga przekonującego uzasadnienia. (§ 66) W realiach sprawy nie stwierdzono, aby MGPC dopuściła się jakiegokolwiek naruszenia prawa, poza brakiem usunięcia pierwszego Skarżącego ze swoich szeregów. (§ 67–69) Samo pojęcie „podejrzenie ekstremizmu”, które warunkowało rozwiązanie stowarzyszenia, nie jest precyzyjne, a w realiach sprawy było zastosowane arbitralnie. (§ 70–71) Rozwiązanie stowarzyszenia zatem zdaje się wynikać jedynie ze sprzecznego z Konwencją wpisu prezesa tego stowarzyszenia na listę terrorystów i ekstremistów. (§ 73)

Działalność ekstremistyczna jest zdefiniowana jako podżeganie do waśni na tle społecznym, narodowościowym, etnicznym lub religijnym lub propagowanie poglądów o wyjątkowości lub podległości i nadrzędności pewnych osób na podstawie ich przynależności społecznej, narodowościowej, etnicznej lub religijnej. [§ 22] Jest to przestępstwo zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2. [§ 23] Prawo o stowarzyszeniach przewiduje, że osoba wpisana na listę terrorystów i ekstremistów nie może być członkiem, założycielem lub uczestnikiem stowarzyszenia. [§ 27] Ustawa o zwalczaniu ekstremizmu stanowi, że jeżeli w stowarzyszeniu dochodzi do działalności ekstremistycznej (istnieją „podejrzenie ekstremizmu”), prokurator lub właściwy organ administracji może wystawić ostrzeżenie z terminem do usunięcia naruszeń prawa. Nieusunięcie uchybienia prowadzi do rozwiązania stowarzyszenia. [§ 28]

wolność słowa; wolność zrzeszania się; działalność ekstremistyczna; legalność; konieczność; krytyka; religia

https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-213913