Pytanie prejudycjalne (art. 267 TFUE) dot. wykładni art. 101 ust. 1 TFUE. Wniosek został złożony przez Kúria (Sąd Najwyższy, Węgry) w ramach sporu pomiędzy Gazdasági Versenyhivatal (organem ochrony konkurencji, Węgry) a sześcioma instytucjami finansowym, w przedmiocie decyzji organu ochrony konkurencji, w której stwierdził on istnienie porozumienia antykonkurencyjnego dotyczącego opłat interchange.

Czy art. 101 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on temu, by uznać, iż to samo antykonkurencyjne zachowanie ma jednocześnie cel i skutek w postaci ograniczenia konkurencji w rozumieniu tego postanowienia?

Artykuł 101 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwia się on temu, by uznać, że jedno i to samo antykonkurencyjne zachowanie ma jednocześnie cel i skutek w postaci ograniczenia konkurencji w rozumieniu tego postanowienia.

Czy art. 101 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, że porozumienie międzybankowe, które ustala na jedną i tę samą kwotę opłatę interchange należną przy transakcji płatności kartą bankom wydającym takie karty oferowane przez spółki świadczące usługi płatności kartą działające na danym rynku krajowym, może zostać zakwalifikowane jako porozumienie, którego „celem” jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji w rozumieniu tego postanowienia?

Artykuł 101 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, że porozumienie międzybankowe, które ustala na jedną i tę samą kwotę opłatę interchange należną przy transakcji płatności kartą bankom wydającym karty oferowane przez spółki świadczące usługi płatności kartą działające na danym rynku krajowym, nie może zostać zakwalifikowane jako porozumienie, którego „celem” jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji w rozumieniu tego postanowienia, chyba że można uznać, iż porozumienie to ze względu na jego treść, cele i kontekst przedstawia wystarczający stopień szkodliwości dla konkurencji, żeby zostało tak zakwalifikowane, co powinien sprawdzić sąd odsyłający.

W transakcjach dokonywanych z użyciem kart płatniczych takich jak te będące przedmiotem postępowania głównego uczestniczą zazwyczaj cztery główne podmioty: posiadacz karty, instytucja finansowa wydająca kartę płatniczą (zwana dalej „bankiem wydającym kartę”), akceptant oraz instytucja finansowa świadcząca na rzecz owego akceptanta usługi umożliwiające mu honorowanie karty jako metody rozliczenia danej transakcji (zwana dalej „agentem rozliczeniowym”).

W połowie lat 90. ubiegłego stulecia przedsiębiorstwa Visa Europe Ltd (zwane dalej „Visą”) i MasterCard Europe SA (zwane dalej „MasterCard”) (zwane dalej łącznie „organizacjami płatniczymi”) ustanowiły w swoich wewnętrznych przepisach możliwość wspólnego określania wysokości opłaty interchange (zwanej dalej „opłatą IF”) przez agenta rozliczeniowego i bank wydający kartę. Opłata IF jest uiszczana przez agenta rozliczeniowego na rzecz banku wydającego kartę po każdej transakcji dokonywanej przy użyciu karty płatniczej.

W latach 1995–1996 banki prowadzące działalność w sektorze kart rozpoczęły współpracę wielostronną (zwaną dalej „forum”), w ramach której dyskutowały przede wszystkim o wymagających współpracy kwestiach związanych z kartami. W ramach forum siedem banków, z których większość była członkami systemów kart płatniczych obu organizacji płatniczych, osiągnęło w 1996 r. porozumienie ustanawiające minimalną wysokość opłaty za obsługę akceptanta (zwanej dalej „opłatą MSC”) (zwane dalej „porozumieniem MSC”). Opłata MSC jest pobierana przez agenta rozliczeniowego od akceptantów honorujących płatności kartami płatniczymi. Ostatecznie porozumienie MSC nigdy nie weszło jednak w życie.

Ta sama grupa banków zawarła porozumienie, w którym ustanowiła obowiązującą od dnia 1 października 1996 r. jednolitą wysokość wielostronnej opłaty IF (zwanej dalej „opłatą MIF”) (zwane dalej „porozumieniem MIF”). Organizacje płatnicze nie były obecne na posiedzeniu, na którym zawarto owo porozumienie, jednak jego kopia została im przekazana. Następnie do porozumienia MIF oraz mechanizmu forum przystąpiły inne banki.

W swojej decyzji z dnia 24 września 2009 r. urząd ds. ochrony konkurencji na Węgrzech (UOK) stwierdził, że poprzez określenie wysokości opłaty MIF i stworzenie jednolitej struktury mającej do niej zastosowanie, a także poprzez ustanowienie i promowanie ram regulacyjnych dla porozumienia MIF 22 banki będące stronami porozumienia oraz organizacje płatnicze zawarły porozumienia o charakterze antykonkurencyjnym. UOK nałożył na siedem banków, które początkowo zawarły porozumienie MIF, a także na obie organizacje płatnicze, grzywny w różnej wysokości.

• Na wstępie należy zaznaczyć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału odmowa wydania orzeczenia w przedmiocie pytania prejudycjalnego skierowanego przez sąd krajowy jest dopuszczalna jedynie wtedy, gdy wykładnia prawa Unii, o którą się zwrócono, pozostaje w sposób oczywisty bez związku ze stanem faktycznym czy przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, gdy problem ma charakter hipotetyczny lub gdy Trybunał nie dysponuje elementami stanu faktycznego i prawnego niezbędnymi do udzielenia użytecznej odpowiedzi na zadane mu pytania. (nb 29)
• Zakazem przewidzianym w art. 101 ust. 1 TFUE objęte jest porozumienie, którego „celem lub skutkiem” jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji na rynku wewnętrznym. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału alternatywny charakter tej przesłanki wyrażony za pomocą spójnika „lub” prowadzi w pierwszej kolejności do konieczności zbadania samego celu porozumienia. Tym samym jeżeli ustalono, że dane porozumienie ma antykonkurencyjny cel, nie ma potrzeby sprawdzać tego, jakie są jego skutki dla konkurencji. Stwierdzenie to opiera się na tym, że niektóre rodzaje koordynacji między przedsiębiorstwami można z uwagi na sam ich charakter uznać za szkodliwe dla prawidłowego funkcjonowania konkurencji. (nb 33-35)
• W wypadku gdyby analiza danego rodzaju koordynacji między przedsiębiorstwami nie wykazywała wystarczającego stopnia szkodliwości dla konkurencji, należałoby natomiast zbadać jej skutki, a dla jej zakazania wymagane byłoby spełnienie przesłanek, które wskazują na faktyczne zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji w odczuwalny sposób. W tym celu, jak wielokrotnie orzekał Trybunał, należy zbadać rzeczywistą konkurencję, jaka miałaby miejsce, gdyby porozumienia tego nie było, w celu dokonania oceny wpływu tego porozumienia na parametry konkurencji, takie jak w szczególności cena, ilość i jakość towarów lub usług. (nb 38, nb 55)
• Fakt, iż stwierdzenie ograniczenia konkurencji „ze względu na cel” zwalnia właściwy organ lub sąd z konieczności zbadania jego skutków, w żaden sposób nie oznacza, że ten organ lub sąd nie mogą przeprowadzić takiej analizy, jeżeli uznają to za stosowne. (nb 40)
• Możliwość zakwalifikowania przez właściwy organ lub sąd tego samego antykonkurencyjnego zachowania jako ograniczenia zarówno „ze względu na cel”, jak i „ze względu na skutek”, w żaden sposób nie ogranicza ciążącego na tym organie lub sądzie obowiązku z jednej strony potwierdzenia jego ustaleń w tym celu za pomocą niezbędnych dowodów, a z drugiej strony wyjaśnienia, w jakim zakresie wspomniane dowody odnoszą się do jednego bądź do drugiego rodzaju ustalonego w ten sposób ograniczenia. (nb 43)
• Aby ocenić, czy dane porozumienie między przedsiębiorstwami czy też decyzja związku przedsiębiorstw wykazuje stopień szkodliwości dla konkurencji wystarczający do tego, aby można je było uznać za ograniczenie konkurencji „ze względu na cel” w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE, należy skupić się na treści jego postanowień, na celach, do których osiągnięcia ono zmierza, a także na kontekście gospodarczym i prawnym, w jaki porozumienie to się wpisuje. W ramach oceny takiego kontekstu należy również wziąć pod uwagę charakter towarów lub usług, których to porozumienie dotyczy, jak również rzeczywiste warunki funkcjonowania i struktury badanego rynku lub rynków. Dodatkowo, odnośnie celów realizowanych przez środek będący przedmiotem oceny na podstawie art. 101 ust. 1 TFUE, Trybunał orzekł już, że okoliczność, iż dany środek należy uznać za mający zgodny z prawem cel, nie wyklucza tego, że ze względu na istnienie innego celu realizowanego przez ten środek, który natomiast należy uznać za niezgodny z prawem, zważywszy również na treść postanowień tego środka i kontekst, w jaki się on wpisuje, środek ten można uznać za mający na celu ograniczenie konkurencji. Ponadto, choć zamiar stron nie stanowi koniecznej przesłanki ustalenia ograniczającego charakteru porozumienia między przedsiębiorstwami, nic nie stoi na przeszkodzie, aby krajowe lub unijne organy ochrony konkurencji lub sądy go uwzględniły. (nb 51-53)
• Czy to z punktu widzenia konkurencji między dwoma systemami płatności kartą, czy z punktu widzenia konkurencji między bankami rozliczeniowymi, jeśli chodzi o opłaty za świadczenie usług, porozumienie takie jak porozumienie MIF nie ustala bezpośrednio cen zakupu lub sprzedaży, lecz ujednolica aspekt kosztu, jakim ponoszą banki rozliczeniowe względem banków wydających karty w zamian za usługi aktywowane poprzez użycie jako środka płatności kart wydanych przez te ostatnie banki. Niezależnie od tego stwierdzenia z samego brzmienia art. 101 ust. 1 lit. a) TFUE wynika, że porozumienie polegające na ustalaniu „w sposób […] pośredni cen zakupu lub sprzedaży”, może również zostać uznane za mające na celu zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji na rynku wewnętrznym. (nb 61-62)
• Chociaż z akt sprawy wynika, że w celu ustalenia opłat interchange uwzględniono w porozumieniu MIF stawki procentowe i konkretne kwoty, to jednak treść tego porozumienia nie musi koniecznie wskazywać na ograniczenie „ze względu na cel”, gdyż nie wykazano szkodliwego charakteru postanowień tego porozumienia dla konkurencji. Aby bowiem ocenić to, czy dana forma koordynacji między przedsiębiorstwami jest ze swej istoty szkodliwa dla prawidłowego funkcjonowania konkurencji, należy uwzględnić wszystkie istotne elementy, biorąc w szczególności pod uwagę istotę rozpatrywanych usług oraz rzeczywiste warunki funkcjonowania i strukturę rynków, umieszczając wszystkie te elementy w kontekście gospodarczym lub prawnym, w który wpisuje się ta forma współpracy, przy czym nie ma znaczenia, czy taki element dotyczy rynku właściwego. Musi to mieć miejsce w szczególności, w przypadku gdy ten element polega właśnie na uwzględnieniu istnienia wzajemnego oddziaływania pomiędzy rynkiem właściwym a odrębnym od niego rynkiem związanym, a tym bardziej w przypadku gdy dwie części dwustronnego systemu oddziałują wzajemnie na siebie. (nb 65, nb 67-68)
• Aby uzasadnić zakwalifikowanie danego porozumienia jako ograniczenia konkurencji „ze względu na cel”, bez konieczności przeprowadzania analizy jego skutków, musi istnieć doświadczenie wystarczająco solidne i wiarygodne, aby można było uznać, że porozumienie to jest ze swej natury szkodliwe dla prawidłowego funkcjonowania konkurencji. (nb 76)
• Ani złożoność systemów płatności kartą tego rodzaju jak system rozpatrywany w postępowaniu głównym, ani dwustronny charakter tych systemów jako taki lub istnienie wertykalnych stosunków pomiędzy poszczególnymi typami zainteresowanych podmiotów gospodarczych nie mogą same w sobie stanowić przeszkody dla zakwalifikowania porozumienia MIF jako ograniczenia „ze względu na cel”. (nb 80)

Michala Bobeka

http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?docid=217497&mode=req&pageIndex=1&dir=&occ=first&part=1&text=&doclang=PL&cid=829523

Tisztességtelen piaci magatartás és a versenykorlátozás tilalmáról szóló 1996. évi LVII. törvény (ustawa nr LVII z 1996 r. o zakazie nieuczciwych praktyk handlowych i ograniczania konkurencji, zwana dalej „ustawą o nieuczciwych praktykach handlowych”)

§11 ust. 1 „Zakazane są porozumienia i uzgodnione praktyki między przedsiębiorstwami oraz wszelkie decyzje organizacji przedsiębiorstw ustanowionych w wykonaniu wolności zrzeszania się, podmiotów prawa publicznego złożonych z przedsiębiorstw, zrzeszeń przedsiębiorstw lub innych podobnych organizacji przedsiębiorstw […], których celem lub potencjalnym albo faktycznym skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji. Za takie porozumienia nie uznaje się porozumień zawieranych między przedsiębiorstwami, które nie są od siebie niezależne”

Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. U. UE 2016 C 202, s. 1)

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:12012E/TXT&from=EN

Art. 101

http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=224884&pageIndex=0&doclang=PL&mode=req&dir=&occ=first&part=1&cid=829523