TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI UNII EUROPEJSKIEJ

Kanyeba
C-349/18, C-350/18, C-351/18

WYROK TSUE
z dnia 07-11-2019 r.
EU:C:2019:936
przedmiot:

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (art. 267 TFUE) dotyczący wykładni art. 9 ust. 4 rozporządzenia (WE) nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczącego praw i obowiązków pasażerów w ruchu kolejowym (dalej: „rozporządzenie 1371/2007”), a także art. 2 lit. a) oraz art. 3 i 6 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (dalej: „dyrektywa 93/13”), złożony przez Vredegerecht te Antwerpen (Sędziego pokoju w Antwerpii, Belgia)

rostrzygnięcie:

Czy art. 3 ust. 8 rozporządzenia nr 1371/2007 należy interpretować w ten sposób, że sytuacja, w której pasażer wsiada do pociągu w celu odbycia podróży bez posiadania biletu, wchodzi w zakres pojęcia „umowy przewozu” w rozumieniu tego przepisu?

Artykuł 3 ust. 8 rozporządzenia (WE) nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczącego praw i obowiązków pasażerów w ruchu kolejowym należy interpretować w ten sposób, że sytuacja, w której pasażer wsiada do swobodnie dostępnego pociągu w celu odbycia podróży bez uprzedniego zakupienia biletu ,wchodzi w zakres pojęcia „umowy przewozu” w rozumieniu tego przepisu.

Czy wykładni art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy dokonywać w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, by sąd krajowy, który stwierdzi, że postanowienie o nałożeniu kary przewidziane w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem jest nieuczciwe, złagodził kwotę kary nałożonej w drodze tego postanowienia na konsumenta lub zastąpił to postanowienie przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym, jak również czy dyrektywę 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, w okolicznościach takich jak w sprawie w postępowaniu głównym, nie stosował ponadto w inny sposób przepisów prawa krajowego dotyczących odpowiedzialności pozaumownej?

Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie z jednej strony temu, aby sąd krajowy, który stwierdza nieuczciwy charakter przewidzianego w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem warunku dotyczącego kary umownej, zmniejszył kwotę kary nałożonej na tego konsumenta, a z drugiej strony – aby zastąpił tę klauzulę, na podstawie przepisu prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym, zgodnie z zasadami jego prawa umów, chyba że dana umowa nie może nadal istnieć w przypadku usunięcia nieuczciwego warunku, a rozwiązanie umowy jako całości naraża konsumenta na szczególnie szkodliwe skutki.

stan faktyczny:

Stan faktyczny trzech spraw połączonych przedstawiał się w sposób podobny. N. Kanyeba, L. Nijs i J.L.A. Dedrooga podróżowali koleją kilka razy bez biletu w roku 2015 i w latach wcześniejszych, co stanowiło naruszenie art. 156-160 warunków przewozu osób mających zastosowanie do przewozu osób fizycznych. NMBS (belgijski narodowy przewoźnik kolejowy)  zaproponował każdej z trzech osób możliwość natychmiastowej lub w terminie 14 dni od dnia naruszenia zapłaty ceny za przejazd, powiększonej o zryczałtowaną „taryfę pokładową” (75 EUR za naruszenia w 2015 r. i 60 EUR za naruszenia w latach wcześniejszych). W przypadku niewywiązania się z tego obowiązku wysokość ryczałtu wynosiła odpowiednio 225 i 200 EUR.

Żadna z osób nie skorzystała jednak z takiej możliwości, wobec czego NMBS zdecydował się wnieść do sądu pytającego o zasądzenie odpowiednio kwot 880,20 EUR, 1103,90 EUR, 2394 EUR, powiększonych o koszty postępowania. Jednocześnie NMBS podkreślił, że stosunki pomiędzy nim, a pozwanymi nie mają charakteru umownego, lecz charakter regulacyjny, gdyż pozwani nie nabyli biletu na transport.

W belgijskiej doktrynie nie ma jednak zgodności, czy stosunek, o którym mowa jest rzeczywiście stosunkiem innym, niż umowny, czy też jest zwykłym stosunkiem umownym, zawartym poprzez wejście do strefy, w której konieczne jest posiadanie biletu. Jeżeli zaś nie byłby to stosunek umowny, otwarta pozostawałaby kwestia możliwości ewentualnego stosowania przepisów dotyczących nieuczciwych warunków umownych.

Kwestia powyższa wzbudziła wątpliwość sądu pytającego, który również zastanawiał się, jak na gruncie dotychczasowego orzecznictwa wygląda możliwość ewentualnej zmiany treści warunków umownych, które są nieuczciwe dla konsumenta. Czy przy uznaniu takich postanowień za nieważne można ewentualnie zastąpić je innymi, stworzonymi przez sąd, czy chociażby przepisami prawa powszechnie obowiązującego, ale o charakterze dyspozytywnym.

główne tezy:
  • Rozporządzenie 1371/2007 nie zawiera żadnego odesłania do dyrektywy 93/13. Porównanie zaś art. 1 tych aktów prowadzi do wniosku, że rozporządzenie i dyrektywa mają różny przedmiot. W związku z tym przepisy dyrektywy 93/13 nie mogą mieć znaczenia dla wykładni rozporządzenia 1371/2007. (30)
  • Okoliczność, że sąd krajowy powołał się formalnie w pytaniu prejudycjalnym na określone przepisy prawa Unii, nie stoi na przeszkodzie temu, by Trybunał przekazał temu sądowi wszelkie wskazówki dotyczące wykładni, które mogą być pomocne w rozstrzygnięciu rozpatrywanej przez niego sprawy, niezależnie od tego, czy sąd krajowy powołał się na nie w treści pytań. Do Trybunału należy wyprowadzenie z całości informacji przedstawionych przez sąd krajowy, a w szczególności z uzasadnienia postanowienia pytającego, przepisów prawa Unii, które wymagają wykładni w świetle przedmiotu sporu. (32)
  • Przy dokonywaniu wykładni przepisu prawa Unii należy uwzględniać nie tylko jego brzmienie, lecz także jego kontekst oraz cele regulacji, której część przepis ten stanowi. (35)
  • Przedsiębiorcę, które daje wolny dostęp do swoich pociągów, i pasażera, który wsiada do takiego pociągu w celu odbycia podróży, należy uznać za strony „umowy przewozu” w rozumieniu rozporządzenia 1371/2007, od momentu gdy tylko pasażer znajdzie się w pociągu. W przeciwnym razie, na podstawie tego rozporządzenia, wobec wspomnianego pasażera nie można zastosować ogólnych warunków przewozu. Bilet na przewóz jest zaś jedynie instrumentem stanowiącym materialny wyraz umowy przewozu w rozumieniu rozporządzenia 1371/2007. (37-48)
  • Uznanie, że pojęcie „umowy przewozu” w rozumieniu rozporządzenia 1371/2007 należy interpretować w ten sposób, że nie obejmuje ono sytuacji, w której pasażer wsiadający do swobodnie dostępnego pociągu w celu odbycia podróży bez zakupienia biletu, byłoby sprzeczne z celami tego rozporządzenia. Gdyby bowiem można było uznać, że taki podróżny, z tego tylko powodu, że nie posiada biletu w momencie wchodzenia na pokład pociągu, nie jest stroną stosunku umownego z przedsiębiorcą kolejowym, który pozostawił swoje pociągi do swobodnego dostępu, pasażer ten mógłby, w przypadku wystąpienia okoliczności, za które nie można mu przypisać odpowiedzialności, być pozbawiony praw, które rozporządzenie to wiąże z zawarciem umowy przewozu, co naruszałoby cel ochrony pasażerów w ruchu kolejowym realizowany przez to rozporządzenie. (49-51)
  • Zgodnie z art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13 klauzule umowne odzwierciedlające w szczególności bezwzględnie obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze nie podlegają przepisom tej dyrektywy. Wyłączenie to oparte jest na fakcie, że co do zasady można zasadnie przypuszczać, że ustawodawca krajowy osiągnął równowagę między wszystkimi prawami i obowiązkami stron określonych umów, którą to równowagę prawodawca unijny wyraźnie zamierzał zachować. (57-59)
  • Jeżeli sąd krajowy uzna warunek umowny za nieuczciwy, jest on zobowiązany na gruncie art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 do jego uchylenia, tak aby nie wywoływał on skutków wiążących dla konsumenta, chyba że sprzeciwi się temu konsument. (65-66)
  • 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie temu, by sąd krajowy, zgodnie z zasadami prawa umów, usunął nieuczciwy warunek umowny, zastępując go przepisem prawa krajowego o charakterze uzupełniającym, pod warunkiem że takie zastąpienie jest zgodne z celem art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, jakim jest odstraszanie przedsiębiorców od stosowania nieuczciwych warunków umownych wobec konsumentów, i pozwala na przywrócenie rzeczywistej równowagi między prawami i obowiązkami umawiających się stron, aby przywrócić równość między nimi. Możliwość ta jest jednak ograniczona do przypadków, w których unieważnienie nieuczciwego warunku zobowiązywałoby sąd krajowy do unieważnienia umowy jako całości, narażając tym samym konsumenta na szczególnie szkodliwe konsekwencje, tak że ten ostatni zostałby w ten sposób ukarany. (70)
opinia rzecznika generalnego:
powiązane sprawy:

  • Wyrok z dnia 9 września 2004 r., Meiland Azewijn, C‑292/02, EU:C:2004:499
  • Wyrok z dnia 7 czerwca 2005 r., VEMW i in., C‑17/03, EU:C:2005:362
  • Wyrok z dnia 15 grudnia 2011 r., Møller, C‑585/10, EU:C:2011:847
  • Wyrok z dnia 22 listopada 2012 r., Westbahn Management, C‑136/11, EU:C:2012:740
  • Wyrok z dnia 21 marca 2013 r., RWE Vertrieb, C‑92/11, EU:C:2013:180
  • Wyrok z dnia 30 maja 2013 r., Asbeek Brusse i Man Garabito, C‑488/11, EU:C:2013:341
  • Wyrok z dnia 30 kwietnia 2014 r., Barclays Bank, C‑280/13, EU:C:2014:279
  • Wyrok z dnia 30 kwietnia 2014 r., Kásler i Káslerné Rábai, C‑26/13, EU:C:2014:282
  • Wyrok z dnia 10 września 2014 r., Kušionová, C‑34/13, EU:C:2014:2189
  • Wyrok z dnia 11 września 2014 r., Komisja/Niemcy, C‑525/12, EU:C:2014:2202
  • Wyrok z dnia 21 stycznia 2015 r., Unicaja Banco i Caixabank, C‑482/13, C‑484/13, C‑485/13 i C‑487/13, EU:C:2015:21
  • Wyrok z dnia 27 czerwca 2017 r., Congregación de Escuelas Pías Provincia Betania, C‑74/16, EU:C:2017:496
  • Wyrok z dnia 20 września 2017 r., Andriciuc i in., C‑186/16,EU:C:2017:703
  • Postanowienie z dnia 7 grudnia 2017 r., Woonhaven Antwerpen, C‑446/17, niepublikowane, EU:C:2017:954
  • Wyrok z dnia 7 sierpnia 2018 r., Banco Santander i Escobedo Cortés, C‑96/16 i C‑94/17, EU:C:2018:643
  • Wyrok z dnia 20 września 2018 r., OTP Bank i OTP Faktoring, C‑51/17, EU:C:2018:750
  • Wyrok z dnia 26 marca 2019 r., Abanca Corporación Bancaria i Bankia, C‑70/17 i C‑179/17, EU:C:2019:250

akty prawne:

Rozporządzenie (WE) nr 1371/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczące praw i obowiązków pasażerów w ruchu kolejowym (Dz.U. 2007, L 315, s. 14)

(https://eur-lex.europa.eu/rozporządzenie1371/2007…)

Art. 1 lit. a)

Art. 3 pkt. 2, 8, 10 i 16

Art. 9 ust. 2-4

Załącznik I do rozporządzenia 1371/2007, zatytułowany „Wyciąg z przepisów ujednoliconych o umowie międzynarodowego przewozu osób i bagażu kolejami (CIV)” – Art. 6, 7, 8 i 9

Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29)

(https://eur-lex.europa.eu/dyrektywa93/13…)

Art. 1

Art. 2 lit. a)

Art. 3

Art. 6 ust. 1

Art. 7 ust. 1

słowa kluczowe:

umowa przewozu; transport kolejowy; bilet kolejowy; ochrona konsumentów; nieuczciwe warunki umowne; pytanie prejudycjalne

autor omówienia:

Aleksander Leszczyński

Refleksje o konsekwencjach:

Konsekwencją niniejszego orzeczenia powinno być rozwianie wszelkich wątpliwości co do tego, czy pasażer wchodzący do strefy, do której można wejść tylko z biletem, zawarł już umowę przewozu. Uwagi Trybunału zachowują bowiem aktualność we wszystkich taki przypadkach, a nie tylko i wyłącznie w przypadku transportu kolejowego.