Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczący wykładni art. 5 ust. 5 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/104/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie pracy tymczasowej (dalej: „dyrektywa 2008/104”), złożony przez Tribunale ordinario di Brescia (sąd w Brescii, Włochy)

Czy art. 5 ust. 5 zdanie pierwsze dyrektywy 2008/104 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie ustawodawstwu krajowemu, w którym nie ograniczono liczby kolejnych okresów skierowania, jakie ten sam pracownik tymczasowy może ukończyć w tym samym przedsiębiorstwie użytkowniku, oraz nie uzależniono zgodności z prawem korzystania z pracy tymczasowej od wskazania powodów o charakterze technicznym lub związanych z wymogami produkcji lub organizacji lub z zastępstwem uzasadniających to korzystanie?

Artykuł 5 ust. 5 zdanie pierwsze dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/104/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie pracy tymczasowej należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie ustawodawstwu krajowemu, w którym nie ograniczono liczby kolejnych okresów skierowania, jakie ten sam pracownik tymczasowy może ukończyć w tym samym przedsiębiorstwie użytkowniku, oraz nie uzależniono zgodności z prawem korzystania z pracy tymczasowej od wskazania powodów o charakterze technicznym lub związanych z wymogami produkcji lub organizacji lub z zastępstwem uzasadniających to korzystanie. Z drugiej strony przepis ten należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie niepodejmowaniu przez państwo członkowskie żadnego środka w celu zachowania tymczasowego charakteru pracy tymczasowej oraz uregulowaniu krajowemu, w którym nie przewidziano żadnego środka zmierzającego do uniknięcia stosowania kolejnych okresów skierowania tego samego pracownika tymczasowego do tego samego przedsiębiorstwa użytkownika w celu obejścia przepisów dyrektywy 2008/104 jako całości.

JH, pracownik najemny zatrudniony przez agencję pracy tymczasowej, w okresie od 3 marca 2014 r. do 30 listopada 2016 r. został, jako pracownik tymczasowy, oddany do dyspozycji przedsiębiorstwa użytkownika KG na podstawie szeregu kolejnych umów o pracę tymczasową (łącznie ośmiu) i różnych przedłużeń tych umów (łącznie siedemnastu).

W lutym 2017 r. JH złożył powództwo do sądu pytającego, Tribunale ordinario di Brescia (sądu w Brescii, Włochy), o ustalenie między nim a KG istnienia stosunku pracy na czas nieokreślony ze względu na niezgodność z prawem korzystania w okresie od marca 2014 r. do listopada 2016 r. z kolejnych i nieprzerwanych okresów skierowania do pracy tymczasowej. Zwrócił się ponadto do sądu o ustalenie i stwierdzenie niezgodności z prawem lub nieprawidłowości, lub nieważności umów o pracę tymczasową, na podstawie których został on oddany do dyspozycji KG. JH podniósł też, że przepisy krajowe w dziedzinie pracy tymczasowej mające zastosowanie w sporze w postępowaniu głównym, w których nie przewidziano żadnego ograniczenia kolejnych okresów skierowania pracowników oddanych do dyspozycji tego samego użytkownika, są niezgodne z dyrektywą 2008/104.

W świetle tego, że zdaniem sądu pytającego to ustawodawstwo krajowe wydaje się być niezgodne z dyrektywą 2008/104, a w szczególności z art. 5 ust. 5 rozpatrywanym w świetle jej motywu 15, ponieważ nie umożliwia ono żadnej kontroli sądowej powodów korzystania z pracowników tymczasowych i nie przewiduje ograniczenia kolejnych okresów skierowania tego samego pracownika tymczasowego do tego samego przedsiębiorstwa użytkownika, sąd ten zdecydował się zawiesić postępowanie i zwrócić się z pytaniem do Trybunału.

• Art. 5 ust. 5 zdanie pierwsze dyrektywy 2008/104 przewiduje, że państwa członkowskie zgodnie ze swoimi przepisami lub praktyką podejmują odpowiednie środki w celu zapobiegania niewłaściwemu stosowaniu tego artykułu, a w szczególności stosowaniu kolejnych skierowań w celu obchodzenia przepisów tej dyrektywy. Przepis ten nie zobowiązuje zatem państw członkowskich do ograniczenia liczby kolejnych okresów skierowania tego samego pracownika do tego samego przedsiębiorstwa użytkownika ani do uzależnienia korzystania z tej formy pracy na czas określony od wskazania powodów o charakterze technicznym lub związanych z wymogami produkcji lub organizacji lub z zastępstwem. Ponadto przepis ten ani też żaden z pozostałych przepisów dyrektywy nie przewidują żadnego szczególnego środka, jaki państwa członkowskie powinny przyjąć w tym celu. (nb. 42)
• Przepis art. 4 ust. 1 dyrektywy 2008/104 należy rozumieć jako wyznaczający ramy, w których powinna się rozwijać działalność ustawodawcza państw członkowskich w dziedzinie zakazów lub ograniczeń dotyczących korzystania z pracowników tymczasowych, a nie jako wymagający przyjęcia określonej regulacji w tej dziedzinie, w tym w celu zapobiegania nadużyciom. (nb. 44)
• Nic nie stoi na przeszkodzie, aby Trybunał udzielił użytecznej odpowiedzi sądowi odsyłającemu poprzez dostarczenie mu elementów wykładni prawa Unii, które pozwolą temu sądowi na samodzielne orzeczenie o zgodności prawa wewnętrznego z prawem Unii. (nb. 49)
• W motywie 11 dyrektywy 2008/104 wskazano, że dyrektywa ta ma odpowiadać nie tylko potrzebom przedsiębiorstw w zakresie elastyczności, lecz także potrzebie godzenia życia zawodowego i prywatnego przez pracowników, a tym samym przyczyniać się do tworzenia miejsc pracy oraz do udziału większej liczby osób w rynku pracy i ich integracji. Dyrektywa ta ma zatem na celu pogodzenie celu związanego z zapewnieniem elastyczności przedsiębiorstwom z celem polegającym na zapewnieniu bezpieczeństwa wiążącego się z ochroną pracowników. (nb. 50)
• Wyrażenie „a w szczególności” użyte w art. 5 ust. 5 zdanie pierwsze dyrektywy 2008/104 w celu powiązania obowiązków: podjęcia niezbędnych środków w celu uniknięcia, po pierwsze, nadużywania odstępstw od zasady równego traktowania dopuszczonych przez sam art. 5 oraz, po drugie, stosowania kolejnych okresów skierowania w celu obejścia przepisów dyrektywy 2008/104 jako całości, nie może być interpretowane w ten sposób, że drugi obowiązek jest automatycznie i całkowicie podporządkowany pierwszemu, w związku z czym wspomniany przepis miałby zastosowanie wyłącznie do nadużywania dopuszczalnych odstępstw od zasady równego traktowania, której konkretny zakres dla celów wspomnianej dyrektywy uściślono w jej art. 5 ust. 1–4. Wspomniane obowiązki nałożone na państwa członkowskie mają dwa całkiem różne zakresy. Pierwszy z nich wymaga od państw członkowskich podjęcia niezbędnych środków w celu uniknięcia jedynie nadużywania odstępstw dozwolonych na podstawie art. 5 ust. 2–4 dyrektywy 2008/104. Drugi obowiązek został natomiast określony w szerszy sposób i ma na celu przyjęcie przez te państwa członkowskie środków niezbędnych, aby uniknąć w szczególności stosowania kolejnych okresów skierowania w celu obejścia przepisów tej dyrektywy jako całości. (nb. 55-57)
• Obowiązek nałożony na państwa członkowskie w art. 5 ust. 5 zdanie pierwsze dyrektywy 2008/104, polegający na podjęciu środków niezbędnych do uniknięcia stosowania kolejnych okresów skierowania w celu obejścia przepisów tej dyrektywy, powinien być rozumiany – ze względu na jej systematykę i cel – jako obejmujący wszystkie jej przepisy. (nb. 59)
• Art. 5 ust. 5 zdanie pierwsze dyrektywy 2008/104 nakazuje państwom członkowskim – w sposób jasny, precyzyjny i bezwarunkowy – podjęcie niezbędnych środków w celu zapobiegania nadużyciom polegającym na stosowaniu kolejnych okresów skierowania do pracy tymczasowej w celu obejścia przepisów tej dyrektywy. Z powyższego wynika, że przepis ten należy interpretować w ten sposób, iż stoi on na przeszkodzie niepodejmowaniu przez państwo członkowskie żadnego środka w celu zachowania tymczasowego charakteru pracy tymczasowej. (nb. 63)
• Spoczywający na sądzie krajowym obowiązek odniesienia się do treści prawa Unii przy dokonywaniu wykładni i stosowaniu odpowiednich przepisów prawa krajowego jest ograniczony przez ogólne zasady prawa i nie może służyć jako podstawa dla dokonywania wykładni prawa krajowego contra legem. (nb. 66)
• W celu ustalenia, czy w sprawie chodzi o stosunek pracy na czas nieokreślony, któremu sztucznie przypisano formę kolejnych umów o pracę tymczasową, aby obejść cele dyrektywy 2008/104, a w szczególności tymczasowy charakter pracy tymczasowej, sąd powinien wziąć pod uwagę następujące względy:

– jeżeli kolejne okresy skierowania tego samego pracownika tymczasowego do tego samego przedsiębiorstwa użytkownika powodują, że okres pracy w tym przedsiębiorstwie jest dłuższy niż okres, który można racjonalnie określić jako „tymczasowy”, może to wskazywać na niewłaściwe stosowanie kolejnych okresów skierowania w rozumieniu art. 5 ust. 5 zdanie pierwsze dyrektywy 2008/104;

– podobnie kolejne okresy skierowania tego samego pracownika tymczasowego do tego samego przedsiębiorstwa użytkownika, stanowią obejście samej istoty przepisów dyrektywy 2008/104 i są równoznaczne z niewłaściwym stosowaniem tej formy stosunku pracy w zakresie, w jakim zaburzają one osiągniętą w tej dyrektywie równowagę między elastycznością zapewnianą pracodawcom a bezpieczeństwem zapewnianym pracownikom, poprzez podważenie tego bezpieczeństwa;

– jeżeli w konkretnym przypadku brak jest obiektywnego wyjaśnienia okoliczności, że dane przedsiębiorstwo użytkownik korzysta z szeregu kolejnych umów o pracę tymczasową, do sądu krajowego należy zbadanie, w kontekście krajowych ram prawnych i z uwzględnieniem okoliczności każdego przypadku, czy nie dochodzi do obejścia jednego z przepisów dyrektywy 2008/104, tym bardziej w wypadku, gdy ten sam pracownik tymczasowy jest oddawany do dyspozycji przedsiębiorstwa użytkownika na mocy szeregu rozpatrywanych umów. (nb. 67-71)

Eleanor Sharpston

http://curia.europa.eu/C-681/18…

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/104/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie pracy tymczasowej (Dz.U. 2008, L 327, s. 9)

https://eur-lex.europa.eu/dyrektywa 2008/104…

Art. 1-6

Art. 9

Prawo włoskie:

Dekret ustawodawczy nr 276/2003 z dnia 10 września 2003 r.

Art. 20 ust. 3 stanowi, że umowa o korzystanie z pracowników tymczasowych może być zawarta na czas określony lub na czas nieokreślony, zaś korzystanie z pracowników tymczasowych na czas nieokreślony jest dopuszczalne jedynie w wypadku określonych zawodów lub rodzajów działalności wymienionych w tym przepisie.

Art. 20 ust. 4

Określenie, nawet jeśli w sposób niejednolity, limitów ilościowych dotyczących korzystania z pracowników tymczasowych na czas określony jest dokonywane w ramach krajowych układów zbiorowych pracy zawieranych przez stosunkowo najbardziej reprezentatywne związki zawodowe, zgodnie z art. 10 dekretem ustawodawczym nr 368 z dnia 6 września 2001 r.

Art. 21 ust. 1 lit. c)

Umowa o korzystanie z pracy tymczasowej jest zawierana na piśmie i zawiera wskazanie następujących elementów: przypadków oraz powodów o charakterze technicznym lub związanych z wymogami produkcji lub organizacji lub z zastępstwem, o których mowa w art. 20 ust. 3.

Art. 22

1. W przypadku korzystania z pracowników tymczasowych przez czas nieokreślony stosunki pracy między agencją a pracownikami tymczasowymi podlegają ogólnym przepisom prawa pracy przewidzianym w kodeksie cywilnym oraz w ustawach szczególnych.

2. W przypadku korzystania z pracowników tymczasowych przez czas określony stosunek pracy między agencją a pracownikiem tymczasowym podlega przepisom dekretu ustawodawczego nr 368 z dnia 6 września 2001 r. – o ile są one odpowiednie – a w każdym razie z wyłączeniem przepisów art. 5 ust. 3 i n. Przewidziany początkowo w umowie o pracę termin jej zakończenia może zostać w każdym wypadku przedłużony, za zgodą pracownika i na piśmie, w przypadkach przewidzianych w układzie zbiorowym wiążącym agencję i na przewidziany w tym układzie okres. (…)

Art. 27 ust. 1 i 3

1. Gdy korzystanie z pracowników tymczasowych jest przeprowadzane z naruszeniem ograniczeń i przesłanek, o których mowa w art. 20 i art. 21 ust. 1 lit. a), b), c), d) i e), pracownik może domagać się, w drodze powództwa na podstawie art. 414 kodeksu postępowania cywilnego – nawet wniesionego jedynie przeciwko podmiotowi, który korzystał z pracy tymczasowej – ustalenia istnienia stosunku pracy łączącego pracownika z tym podmiotem, ze skutkiem od chwili oddania pracownika do dyspozycji.
(…)
3.  Dla celów oceny wskazanych w art. 20 ust. 3 i 4 powodów umożliwiających korzystanie z pracowników tymczasowych kontrola sądowa ogranicza się wyłącznie, zgodnie z ogólnymi zasadami prawa, do ustalenia istnienia powodów uzasadniających takie korzystanie i nie może być rozszerzona na badanie co do istoty ocen i wyborów technicznych, organizacyjnych lub produkcyjnych dokonanych przez przedsiębiorstwo użytkownika.

Art. 28 ust. 1

Bez uszczerbku dla sankcji przewidzianych w art. 18, jeżeli korzystanie z pracowników tymczasowych jest dokonywane w szczególnym celu związanym z obejściem bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa lub układu zbiorowego stosowanego do pracownika, agencja i przedsiębiorstwo użytkownik podlegają karze grzywny w wysokości 20 EUR w odniesieniu do każdego zainteresowanego pracownika za każdy dzień udostępnienia.

Dekret ustawodawczy nr 368/2001 z dnia 6 września 2001 r.

Art. 1

01. Zwykłą formą stosunku pracy jest umowa o pracę na czas nieokreślony.

1. Umowa o pracę zawarta między pracodawcą a pracownikiem w celu wykonywania wszelkiego rodzaju obowiązków – zarówno w formie umowy na czas określony, jak i w ramach umowy o korzystanie z pracownika tymczasowego przez czas określony w rozumieniu art. 20 ust. 4 dekretu ustawodawczego nr 276/2003 – może zawierać określenie daty końcowej, jeżeli nie przekracza ona 36  miesięcy, włączając w to ewentualne okresy przedłużenia (…).

Art. 4

Czas trwania umowy na czas określony może zostać przedłużony, za zgodą pracownika, jedynie jeśli pierwotnie określony czas trwania tej umowy był krótszy niż 3 lata. W takich wypadkach dopuszcza się maksymalnie pięć przedłużeń w całkowitym okresie trzydziestu sześciu miesięcy – niezależnie od liczby odnowień – pod warunkiem że odnoszą się one do takiej samej działalności zawodowej, jaką wskazano w umowie zawartej na czas określony. Jedynie w takiej sytuacji łączny czas trwania stosunku zawartego na czas określony nie może przekroczyć 3 lat.

Art. 5 ust. 3-4a

3. Jeżeli pracownik zostaje ponownie zatrudniony na czas określony zgodnie z art. 1, w ciągu 10 dni liczonych od dnia rozwiązania, wskutek upływu okresu, umowy zawartej na czas krótszy niż 6 miesięcy lub równy 6 miesiącom albo w terminie 20 dni liczonych od rozwiązania, wskutek upływu okresu, umowy zawartej na czas dłuższy niż 6 miesięcy, drugą umowę uważa się za umowę zawartą na czas nieokreślony (…).

4. W przypadku dwóch kolejnych umów na czas określony, to znaczy zawartych bezpośrednio jedna po drugiej, umowę o pracę uważa się za zawartą na czas nieokreślony począwszy od dnia zawarcia pierwszej umowy.

4a. Bez uszczerbku dla systemu kolejnych umów przewidzianego w poprzednich ustępach oraz odmiennych przepisów układów zbiorowych jeśli w wyniku zawierania kolejnych umów o pracę na czas określony dotyczących wykonywania równoważnych obowiązków łączny czas trwania stosunku pracy między tym samym pracodawcą a tym samym pracownikiem przekroczy 36 miesięcy, włączając w to okresy przedłużenia lub odnowienia umowy – niezależnie od okresów przerwy między poszczególnymi umowami – stosunek pracy uznaje się za zawarty na czas nieokreślony (…).

Układ zbiorowy – Contratto collettivo nazionale di lavoro per la categoria delle agenzie di somministrazione di lavoro (krajowego układu zbiorowego pracy dla kategorii agencji pracy tymczasowej)

Art. 47 w brzmieniu mającym zastosowanie w postępowaniu głównym, stanowi, że przedłużenia umów są regulowane wyłącznie tym układem. Zgodnie z tym układem umowy o pracę na czas określony mogą być przedłużane sześć razy na podstawie art. 22 ust. 2 dekretu ustawodawczego nr 276/2003. Czas trwania każdorazowej umowy, włączając w to okresy przedłużenia, nie może przekroczyć 36 miesięcy.

Kodeks cywilny

Art. 1344 i 1421 przewidują, że umowy zawarte w celu obejścia bezwzględnie obowiązujących przepisów są nieważne.

http://curia.europa.eu/C-681/18…