Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (art. 267 TFUE), dotyczy wykładni art. 4 ust. 5 oraz art. 30 ust. 1–3, 5 i 6 dyrektywy 2001/14/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 lutego 2001 r. w sprawie alokacji zdolności przepustowej infrastruktury kolejowej i pobierania opłat za użytkowanie infrastruktury kolejowej (Dz.U. 2001, L 75, s. 29), zmienionej dyrektywą 2007/58/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. (Dz.U. 2007, L 315, s. 44), złożony przez Sąd Najwyższy (Polska).

Czy przepisy dyrektywy 2001/14, a w szczególności jej art. 4 ust. 5 i art. 30 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by sąd powszechny orzekł w przedmiocie powództwa o pociągnięcie państwa do odpowiedzialności wniesionego przez przedsiębiorstwo kolejowe z powodu wadliwej transpozycji tej dyrektywy, leżącej u podstaw domniemanej nadpłaconej opłaty na rzecz zarządcy infrastruktury, w sytuacji gdy organ regulacyjny i, w stosownym wypadku, sąd właściwy do rozpoznawania środków odwoławczych od decyzji tego organu nie rozstrzygnęły jeszcze w przedmiocie zgodności z prawem tej opłaty?

Przepisy dyrektywy 2001/14/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 lutego 2001 r. w sprawie alokacji zdolności przepustowej infrastruktury kolejowej i pobierania opłat za użytkowanie infrastruktury kolejowej, zmienionej dyrektywą 2007/58/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r., a w szczególności jej art. 4 ust. 5 i art. 30, należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by sąd powszechny państwa członkowskiego orzekł w przedmiocie powództwa o pociągnięcie państwa do odpowiedzialności wniesionego przez przedsiębiorstwo kolejowe z powodu wadliwej transpozycji tej dyrektywy, leżącej u podstaw domniemanej nadpłaconej opłaty na rzecz zarządcy infrastruktury, w sytuacji gdy organ regulacyjny i, w stosownym wypadku, sąd właściwy do rozpoznawania środków odwoławczych od decyzji tego organu nie rozstrzygnęły jeszcze w przedmiocie zgodności z prawem tej opłaty.

Artykuł 30 ust. 2, 5 i 6 tej dyrektywy 2001/14, zmienionej dyrektywą 2007/58, należy interpretować w ten sposób, że wymaga on, by przedsiębiorstwo kolejowe uprawnione do dostępu do infrastruktury kolejowej miało prawo zakwestionować kwotę opłat indywidualnych ustalonych przez zarządcę infrastruktury przed organem regulacyjnym, by organ ten wydał decyzję w związku z zakwestionowaniem tych opłat oraz by decyzja ta mogła zostać skontrolowana przez właściwy sąd.

Czy przyjęcie, że prawo do odszkodowania na podstawie prawa wspólnotowego za wadliwe stosowanie prawa Unii Europejskiej, a w szczególności za wadliwą implementację dyrektywy lub brak jej implementacji, przysługuje wyłącznie, gdy naruszona norma jest dla jednostek źródłem uprawnienia, naruszenie prawa ma charakter kwalifikowany (w szczególności w postaci oczywistego i ciężkiego przekroczenia władzy dyskrecjonalnej państwa członkowskiego przy implementacji dyrektywy), a związek przyczynowy między naruszeniem a szkodą ma charakter związku bezpośredniego, sprzeciwia się regulacji prawa państwa członkowskiego, które przyznaje w takich przypadkach prawo do odszkodowania przy spełnieniu mniej surowych przesłanek?

Prawo Unii należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwia się ono temu, by prawo krajowe regulujące odpowiedzialność cywilną uzależniało prawo jednostek do uzyskania odszkodowania z tytułu szkody poniesionej wskutek naruszenia prawa Unii przez państwo członkowskie od mniej surowych przesłanek niż przesłanki przewidziane w prawie Unii.

Spółka PKP PLK, jest zarządcą infrastruktury w Polsce w rozumieniu dyrektywy 2001/14. Została ona założona przez Polskie Koleje Państwowe S.A., jej akcjonariusza. Z kolei spółka KM jest publicznym przedsiębiorstwem transportu kolejowego, w którym udziały posiada Województwo Mazowieckie.

Spółka KM zawarła z Województwem Mazowieckim umowę ramową o świadczenie usług publicznych w zakresie wykonywania regionalnych kolejowych przewozów pasażerskich na obszarze tego województwa. Spółki PKP PLK i KM zawarły umowy o korzystanie z tras pociągów, na podstawie których pierwsza z nich przyznawała drugiej dostęp do infrastruktury kolejowej.

Po ogłoszeniu wyroku TSUE z dnia 30 maja 2013 r., Komisja/Polska, w którym Trybunał orzekł, że nie przyjmując środków zachęcających zarządcę infrastruktury kolejowej do zmniejszenia kosztów zapewnienia infrastruktury i wielkości opłat za dostęp do niej, a także umożliwiając, przy obliczaniu opłaty za minimalny pakiet dostępu i dostęp do urządzeń związanych z obsługą pociągów, uwzględnienie kosztów, które nie mogą być uznane za bezpośrednio ponoszone jako rezultat wykonywania przewozów pociągami, Rzeczpospolita Polska uchybiła zobowiązaniom, które na niej ciążą na mocy dyrektywy 2001/14, spółka KM wniosła do Sądu Okręgowego w Warszawie powództwo. Miało ono na celu zasądzenie od Skarbu Państwa – Ministra Infrastruktury i Prezesa UTK oraz od spółki PKP PLK zapłaty solidarnie kwoty wraz z odsetkami z tytułu szkody, jaką miała ona ponieść wskutek tego, że jak twierdziła spółka, rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków dostępu i korzystania z infrastruktury kolejowej umożliwiło przy obliczaniu opłaty za minimalny pakiet dostępu i dostęp do urządzeń związanych z obsługą pociągów uwzględnienie kosztów, które nie mogły być uznane za bezpośrednio ponoszone jako rezultat wykonywania przewozów pociągami.

Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo, uzasadniając to przede wszystkim tym, że dyrektywa 2001/14 nie przyznała przedsiębiorstwom kolejowym praw podmiotowych do uiszczania opłat w określonej maksymalnej wysokości w zamian za korzystanie z infrastruktury kolejowej oraz tym, że wspomniany wyrok Komisja/Polska, nie przesądzał o bezprawności działania władzy publicznej, jako że przepisy dyrektywy 2001/14, których naruszenie zostało zarzucone, były niewystarczająco dokładne, aby państwo mogło ponieść odpowiedzialność. Ponadto, SO wskazał, że spółka KM nie twierdziła, iż niezgodność kwestionowanych decyzji UTK została stwierdzona we właściwym postępowaniu.

Od wyroku została wniesiona apelacja, którą została oddalona. Następnie, spółka KM wniosła skargę kasacyjną do sądu pytającego. Sąd ten wskazał, że jeśli chodzi o opłaty za korzystanie z infrastruktury, z wyroku Komisja/Polska, wynika, iż Rzeczpospolita Polska dokonała nieprawidłowej transpozycji dyrektywy 2001/14, czego możliwym szkodliwym skutkiem była nienależna zapłata części tej opłaty. Sąd pytający zauważył także, że z orzecznictwa Trybunału wynika, że zwrot opłat na podstawie prawa cywilnego może wchodzić w grę tylko wtedy, gdy zgodnie z przepisami prawa krajowego bezprawny charakter tej opłaty został stwierdzony uprzednio przez organ kontroli lub sąd uprawniony do kontroli decyzji tego organu. Wobec powyższego sąd pytający zastanawia się nad kwestią, czy prawo Unii stoi na przeszkodzie temu, by prawo krajowe regulujące odpowiedzialność cywilną (na podstawie art. 361 § 1 kodeksu cywilnego odpowiedzialność państwa może powstać nawet wtedy, gdy związek przyczynowy między uchybieniem państwa a poniesioną szkodą jest pośredni) uzależniało prawo jednostek do uzyskania odszkodowania z tytułu szkody poniesionej wskutek naruszenia prawa Unii przez państwo członkowskie od mniej surowych przesłanek niż przesłanki przewidziane w prawie Unii.

• Zgodnie z motywami 11 i 16 dyrektywy 2001/14 systemy pobierania opłat i alokacji zdolności przepustowej powinny zapewniać wszystkim przedsiębiorstwom równy i niedyskryminacyjny dostęp do infrastruktury i dążyć do możliwie najpełniejszego zaspokojenia potrzeb wszystkich użytkowników i rodzajów przewozów w sposób sprawiedliwy i niedyskryminacyjny, aby umożliwić uczciwą konkurencję w świadczeniu usług kolejowych. Jest to zasada równego traktowania i niedyskryminacji przedsiębiorstw kolejowych, która stanowi podstawowe kryterium określania i pobierania opłaty za użytkowanie infrastruktury. Nakłada ona na zarządców infrastruktury nie tylko obowiązek stosowania warunków użytkowania sieci kolejowej w równy sposób do wszystkich użytkowników tej sieci, lecz także czuwanie nad tym, by faktycznie pobierane opłaty odpowiadały tym warunkom. (nb. 41-43)

• Zgodnie z motywem 46 dyrektywy 2001/14 efektywne zarządzanie oraz sprawiedliwe i niedyskryminacyjne wykorzystanie infrastruktury kolejowej (co dotyczy między innymi obowiązku czuwania nad opłatami ustalonymi przez zarządcę infrastruktury) wymagają powołania regulatora. Regulator działa jako organ odwoławczy, jednak z możliwością kontroli sądowej. Ma obowiązek rozpoznania wszelkich skarg, które do niego wpływają, a jego decyzje są wiążące dla wszystkich zainteresowanych stron. (nb. 44-47)

• Przepisy dyrektywy 2001/14 sprzeciwiają się stosowaniu uregulowania krajowego przewidującego kontrolę słusznego charakteru opłat za użytkowanie infrastruktury kolejowej w indywidualnych wypadkach przez sądy powszechne i nie przewidują możliwości zmiany kwoty tych opłat niezależnie od monitoringu prowadzonego przez organ regulacyjny. Takie uregulowanie krajowe byłoby sprzeczne z celem omawianej dyrektywy i skutkowałoby tym, że różne orzeczenia niezależnych sądów zastąpiłyby jednolitość kontroli prowadzonej przez właściwy organ. (nb. 48-49)

• Z art. 30 ust. 5 dyrektywy 2001/14 wynika, że decyzje organu regulacyjnego wywierają skutki wobec wszystkich zainteresowanych stron sektora kolejowego, natomiast orzeczenia wydane przez sądy cywilne wywierają skutek ograniczony jedynie do stron sporów wniesionych do tych sądów. Wobec tego, podmiot uprawniony do dostępu do infrastruktury kolejowej, który wniósłby powództwo przeciwko zarządcy infrastruktury do sądu powszechnego w celu zakwestionowania kwoty opłat, mógłby uzyskać korzyść w stosunku do swoich konkurentów, którzy takiego powództwa nie wnieśli, co zagrażałoby celowi polegającemu na zapewnieniu uczciwej konkurencji w sektorze świadczenia usług kolejowych. (nb.50-51)

• Sądy powszechne nie mogą rozpoznać sporu dotyczącego zasad pobierania opłat jak i orzekać w przedmiocie wniosków powiązanych z powództwem nawet w przypadku, gdy organ regulacyjny i ewentualnie sąd właściwy do rozpoznawania środków odwoławczych od decyzji tego organu go nie rozstrzygnęły. Skutkowałoby to bowiem podważeniem zadania powierzonego organowi regulacyjnemu i tym samym skuteczności (effet utile) tej dyrektywy. (nb.53-55)

• Przepisy art. 30 ust. 2, 5 i 6 dyrektywy 2001/14, są bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne, a zatem wywierają bezpośredni skutek wiążą wszystkie władze państw członkowskich. Toteż zgodnie z nimi przedsiębiorstwo kolejowe ma mieć w praktyce prawo wystąpienia do organu regulacyjnego w celu zakwestionowania kwoty opłat indywidualnych ustalonych przez zarządcę infrastruktury i w razie potrzeby, do przedłożenia decyzji podjętej przez ten organ kontroli sądowej poprzez wniesienie sprawy do właściwego sądu. (nb.56-58)

• Prawo do odszkodowania przysługuje, gdy są spełnione trzy przesłanki: naruszony przepis przyznaje prawa jednostkom, naruszenie jest wystarczająco istotne oraz istnieje bezpośredni związek między naruszeniem zobowiązania ciążącego na państwie a szkodą poniesioną przez osoby poszkodowane. Jednakże te przesłanki nie wykluczają możliwości pociągnięcia państwa do odpowiedzialności na mniej restrykcyjnych zasadach na podstawie prawa krajowego. (nb. 61-62)

Brak

Dyrektywa 2001/14/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 lutego 2001 r. w sprawie alokacji zdolności przepustowej infrastruktury kolejowej i pobierania opłat za użytkowanie infrastruktury kolejowej oraz przyznawanie świadectw bezpieczeństwa (Dz.U. 2001, L 75, s. 29), zmieniona dyrektywą 2007/58/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. (Dz.U. 2007, L 315, s. 44) 

https://eur-lex.europa.eu/dyrektywa 2001/14…

Motyw 11

Motyw 16

Motyw 46

Art. 2

Art.4

Art.6

Art.7

Art.9

Art.30

Prawo polskie

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny

Art. 417

Art. 417¹

Ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym

Art. 33

Art. 35

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 27 lutego 2009 r. w sprawie warunków dostępu i korzystania z infrastruktury kolejowej

§ 8

https://curia.europa.eu/C-120/20…