Wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, dotyczące wykładni art. 19 ust. 1 TUE, złożone przez Sąd Okręgowy w Łodzi (Polska) (C‑558/18) i Sąd Okręgowy w Warszawie (Polska) (C‑563/18)

Czy artykuł 19 ust. 1 akapit drugi TUE należy interpretować w ten sposób, że wynikający z niego obowiązek państw członkowskich do ustanowienia środków zaskarżenia niezbędnych do zapewnienia skutecznej ochrony sądowej w dziedzinach objętych prawem Unii sprzeciwia się przepisom likwidującym gwarancje niezależnego postępowania dyscyplinarnego wobec sędziów w Polsce poprzez wpływ polityczny na prowadzenie postępowań dyscyplinarnych i powstanie ryzyka wykorzystywania systemu środków dyscyplinarnych do politycznej kontroli treści orzeczeń sądowych?

Wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożone przez Sąd Okręgowy w Łodzi (Polska) i przez Sąd Okręgowy w Warszawie (Polska) postanowieniami z dnia 31 sierpnia 2018 r. i 4 września 2018 r. są niedopuszczalne.

Przed sądami pytającymi toczą się dwie odrębne sprawy: jedna z nich dotyczy zapłaty kwoty 2 357 148 PLN gminie Miasto Łowicz (C-558/18), druga zaś zastosowania instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary w stosunku do oskarżonych współpracujących z organami ścigania (C-563/18). Pytające sądy wskazują istnienie dużego prawdopodobieństwa, że sprawy te zostaną rozstrzygnięte, kolejno, na korzyść gminy i na korzyść oskarżonych, którzy ubiegają się o status małych świadków koronnych. Sądy te wyrażają obawę, że takie rozstrzygnięcia spowodują wszczęcie postępowań dyscyplinarnych wobec sędziów uczestniczących w ich wydaniu.

Uzasadnienie obaw wynika z nowelizacji ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o Krajowej Radzie Sądownictwa, wprowadzonej ustawą z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw,  której skutkiem jest m.in. nowy skład Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego, jak również nowe przepisy wprowadzone w ustawie z dnia 27 lipca 2011 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych, dotyczące postępowań dyscyplinarnych.

Sądy pytające stoją na stanowisku, że taki model postępowań dyscyplinarnych stanowi dla władzy ustawodawczej i wykonawczej środek do usunięcia z zawodu sędziów, których rozstrzygnięcia są dla nich niewygodne. Wobec konieczności wydania przez każdy z nich orzeczenia w rozpoznawanych przez nie w postępowaniach głównych sprawach, niezbędne jest rozstrzygnięcie kwestii, czy wskazane powyżej przepisy krajowe, dotyczące systemu odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów naruszają ich niezależność, pozbawiając w ten sposób jednostki przysługującego im prawa do skutecznego środka prawnego, które to prawo zostało zagwarantowane w art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE.

Wobec sędziów, którzy są autorami rozpatrywanych wniosków, po zwróceniu się to TSUE z powyższymi pytaniami prejudycjalnymi, zostały wszczęte postępowania wyjaśniające, poprzedzające ewentualne wszczęcie wobec nich postępowań dyscyplinarnych.

• Statut Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz regulamin postępowania przed Trybunałem nie dają zainteresowanym możliwości przedkładania uwag w odpowiedzi na opinię przedstawioną przez rzecznika generalnego. (27)
• Okoliczność, że jedna ze stron nie zgadza się z opinią rzecznika generalnego, bez względu na to, jakie kwestie poruszono w tej opinii, nie może sama w sobie stanowić uzasadnienia dla otwarcia ustnego etapu postępowania na nowo. (28)
• Do państw członkowskich należy ustanowienie systemu środków odwoławczych i procedur zapewniających skuteczną kontrolę sądową w tych dziedzinach. (32)
• Art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE znajduje zastosowanie w stosunku do każdego organu krajowego, który może rozstrzygać, jako sąd kwestie dotyczące stosowania lub wykładni prawa Unii. (34)
• Polskie sądy powszechne mogą orzekać o kwestiach związanych ze stosowaniem lub z wykładnią prawa Unii i należą, jako „sądy” w znaczeniu zdefiniowanym w tym prawie, do polskiego systemu środków prawnych „w dziedzinach objętych prawem Unii” w rozumieniu art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, skutkiem czego powinny odpowiadać wymogom skutecznej ochrony sądowej. (35)
• Państwa członkowskie mają obowiązek dotrzymywać zobowiązań wynikających dla nich z prawa Unii, a w szczególności z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE. (36)
• Pytania dotyczące wykładni prawa Unii, z którymi zwrócił się sąd krajowy, korzystają z domniemania posiadania znaczenia dla sprawy. (43)
• Procedura ustanowiona w art. 267 TFUE jest instrumentem współpracy pomiędzy Trybunałem a sądami krajowymi, dzięki któremu Trybunał dostarcza sądom krajowym elementów wykładni prawa Unii, które są im niezbędne do rozstrzygnięcia zawisłych przed nimi sporów. (44)
• Pytanie prejudycjalne nie ma służyć wydawaniu opinii doradczych w przedmiocie kwestii ogólnych i hipotetycznych, lecz ma być podyktowane rzeczywistą potrzebą skutecznego rozstrzygnięcia sporu. (44)
• Orzeczenie w trybie prejudycjalnym musi być „niezbędne”, aby umożliwić sądowi odsyłającemu „wydanie wyroku” w zawisłej przed nim sprawie. (45)
• W ramach skargi o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego Trybunał powinien zbadać, czy kwestionowane przez Komisję lub inne państwo członkowskie krajowe przepis lub praktyka są – generalnie i bez konieczności, by przed sądami krajowymi toczył się w tym przedmiocie spór – sprzeczne z prawem Unii, w ramach procedury prejudycjalnej rola Trybunału polega na asystowaniu sądowi odsyłającemu w poszukiwaniu rozstrzygnięcia konkretnego zawisłego przed tym sądem sporu. (47)
• Procedura pytania prejudycjalnego przewidziana w art. 267 TFUE jest kluczowym elementem systemu sądowniczego ustanowionego w traktach, ponieważ poprzez ustanowienie dialogu między sądami, zwłaszcza między Trybunałem a sądami państw członkowskich, ma ona na celu zapewnienie jednolitej wykładni prawa Unii, umożliwiając tym samym zapewnienie jego spójności, pełnej skuteczności i autonomii oraz wreszcie odrębnego charakteru prawa ustanowionego w traktatach. (55)
• Art. 267 TFUE przyznaje sądom krajowym jak najszersze uprawnienie do wystąpienia do Trybunału, jeśli uznają one, że w zawisłej przed nimi sprawie pojawiły się pytania związane z wykładnią lub oceną ważności przepisów prawa Unii wymagające udzielenia odpowiedzi w celu rozstrzygnięcia rozpatrywanego przez te sądy sporu. (56)
• Przepis prawa krajowego nie może stanowić przeszkody dla skorzystania z uprawnienia ustanowionego na mocy art. 267 TFUE. (57)
• Nie są zatem dopuszczalne przepisy krajowe, z których wynikałoby, że sędziowie krajowi mogą być narażeni na postępowania dyscyplinarne z powodu wystąpienia do Trybunału z odesłaniem prejudycjalnym. (58)
• Zapewnienie, by sędziowie, którzy korzystają z możliwości skierowania do TSUE pytania prejudycjalnego, nie byli narażeni na postępowania lub sankcje dyscyplinarne z racji skorzystania z takiego uprawnienia do zwrócenia się do Trybunału, która to decyzja leży wyłącznie w ich gestii, stanowi ponadto gwarancję nierozłącznie związaną z ich niezawisłością. (59)

Evgeniego Tancheva

http://curia.europa.eu/orzg_C-558/18 i C-563/18…

Traktat o Unii Europejskiej

https://eur-lex.europa.eu/TUE…

Art. 19 ust. 1

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej obejmuje Trybunał Sprawiedliwości, Sąd i sądy wyspecjalizowane. Zapewnia on poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów.

Państwa Członkowskie ustanawiają środki niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem Unii.

http://curia.europa.eu/C-558/18 i C-563/18…