Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (art. 267 TFUE) dotyczący wykładni art. 2 ust. 1, art. 3 ust. 1 lit. c) i art. 6 ust. 1–3 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym (dalej: „dyrektywa 2012/13”) oraz art. 48 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (dalej: „KPP”) złożony przez Tribunale di Brindisi (sąd w Brindisi, Włochy)

Czy art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13 i art. 48 karty należy interpretować w ten sposób, iż sprzeciwiają się one uregulowaniu krajowemu, zgodnie z którym osoba oskarżona może w trakcie rozprawy złożyć wniosek o postępowanie ugodowe w wypadku zmiany okoliczności faktycznych objętych oskarżeniem, lecz nie w wypadku zmiany ich kwalifikacji prawnej?

Artykuł 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym oraz art. 48 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej należy interpretować w ten sposób, że nie sprzeciwiają się one uregulowaniu krajowemu, zgodnie z którym osoba oskarżona może w trakcie rozprawy złożyć wniosek o postępowanie ugodowe w wypadku zmiany okoliczności faktycznych, lecz nie w wypadku zmiany ich kwalifikacji prawnej.

W dniu 1 kwietnia 2016 r. obywatel Włoch Gianluca Moro został oskarżony o popełnienie przestępstwa „paserstwa” stypizowanego w art. 648 włoskiego kodeksu karnego. Na rozprawie w dniu 13 października 2017 r. przed sądem w Brindisi oskarżony złożył spontaniczne wyjaśnienia, w których to przyznał się on do dokonania kradzieży biżuterii (włoski kodeks karny przewiduje za kradzież zdecydowanie łagodniejsze sankcje, aniżeli za paserstwo). W związku z tym faktem sąd poinformował oskarżonego, że możliwa jest zmiana kwalifikacji prawnej zarzucanego mu czynu na przestępstwo stypizowane w art. 624 i art. 61 pkt 7 włoskiego KK, czyli na kradzież z okolicznością obciążającą, że poszkodowany poniósł poważną szkodę majątkową. Konsekwencją tego było złożenie przez obrońcę oskarżonego wniosku o postępowanie ugodowe (odpowiednik polskich trybów konsensualnych zakończenia postępowania karnego) na podstawie art. 444 włoskiego kodeksu postępowania karnego, co do przestępstwa po zmianie kwalifikacji prawnej czynu. Z uwagi jednak na termin przewidziany w art. 555 ust. 2 włoskiej ustawy karnej procesowej (możliwość złożenia wniosku przed rozpoczęciem przewodu sądowego), który został przekroczony, wniosek został uznany za niedopuszczalny.

Sąd, aby umożliwić oskarżonemu złożenie wniosku o postępowanie ugodowe, wezwał prokuratora do dokonania, na podstawie art. 516 włoskiego KPK, zmiany zarzutów. Prokurator postanowił jednak tego nie robić i zwrócił się do sądu w Brindisi, w kwestii dokładnej kwalifikacji prawnej odnośnych okoliczności faktycznych. Z orzecznictwa zaś włoskiego Trybunału Konstytucyjnego dotyczącego art. 516 włoskiego KPK, wynika, że w trakcie rozprawy osoba oskarżona jest uprawniona do złożenia wniosku o postępowanie ugodowe na podstawie art. 444 tego kodeksu, wraz z przywróceniem terminu, w wypadku zmiany okoliczności faktycznych objętych oskarżeniem, albo z powodu błędu, albo w ramach normalnego przebiegu postępowania, przy czym możliwość złożenia wniosku o postępowanie ugodowe jest wykluczona, gdy zmiana dotyczy wyłącznie kwalifikacji prawnej okoliczności faktycznych będących przedmiotem oskarżenia. Wątpliwości sądu zadającego TSUE pytanie prejudycjalne wzbudziło to, czy prawo Unii sprzeciwia się zróżnicowaniu w przyznawaniu gwarancji dotyczących prawa do obrony osoby oskarżonej w zależności od tego, czy zmiana dotyczy okoliczności faktycznych, czy też ich kwalifikacji prawnej. Jako podstawy kontroli podane zostały art. 2 ust. 1, art. 3 ust. 1 lit. c), art. 6 ust. 1-3 dyrektywy 2012/13 oraz art. 48 KPP.

• Dyrektywa 2012/13 przyczynia się do ustanowienia w Unii Europejskiej minimalnej harmonizacji prawa w zakresie postępowania karnego, a stosowanie w danym państwie członkowskim zasad przewidzianych w tej dyrektywie jest niezależne od istnienia sytuacji transgranicznej w ramach sporu powstałego w tym państwie członkowskim.
• W ramach ustanowionej w art. 267 TFUE procedury współpracy między sądami krajowymi a Trybunałem do tego ostatniego należy udzielenie sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi, która umożliwi mu rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu. Mając to na uwadze, Trybunał powinien w razie potrzeby przeformułować przedłożone mu pytania. Zadaniem Trybunału jest bowiem dokonanie wykładni wszystkich przepisów prawa Unii, jakie są niezbędne sądom krajowym do rozstrzygnięcia zawisłych przed nimi sporów, nawet jeżeli przepisy te nie są wyraźnie wskazane w pytaniach zadanych Trybunałowi.
• Zgodnie z art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13 państwa członkowskie zapewniają, aby osoby podejrzane lub oskarżone były niezwłocznie informowane o wszelkich zmianach w informacjach podanych im zgodnie z art. 6 tej dyrektywy, w wypadku gdy jest to konieczne do zagwarantowania rzetelności postępowania.
• W dziedzinie prawa karnego, dokładne i kompletne informacje na temat zarzutów ciążących na oskarżonym, a zatem kwalifikacja prawna czynów, jakie popełnił, którą sąd mógłby uwzględnić, stanowi podstawowy warunek zapewnienia rzetelności postępowania. Prawo do otrzymania informacji o istocie i przyczynie oskarżenia należy rozważać w świetle prawa oskarżonego do przygotowania obrony.
• Przysługujące osobie oskarżonej prawo do niezwłocznego uzyskania informacji o wszelkich zmianach w podanych informacjach, w wypadku gdy jest to konieczne do zagwarantowania rzetelności postępowania na podstawie art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13, nie zobowiązuje państwa członkowskiego do przyznania tej osobie, po rozpoczęciu przewodu sądowego, prawa do złożenia wniosku o postępowanie ugodowe w wypadku zmiany kwalifikacji prawnej okoliczności faktycznych.

Michala Bobeka

http://curia.europa.eu/orzg_C-646/17…

Dyrektywy 2012/13/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym (Dz.U. 2012, L 142, s. 1)

(https://eur-lex.europa.eu/dyrektywa2012/13…)

Art. 6 ust. 4

Państwa członkowskie zapewniają, aby osoby podejrzane lub oskarżone były niezwłocznie informowane o wszelkich zmianach w informacjach podanych zgodnie z niniejszym artykułem, w przypadku gdy jest to konieczne do zagwarantowania rzetelności postępowania

Karta praw podstawowych Unii Europejskiej

(https://eur-lex.europa.eu/KPP…)

Art. 48

1. Każdego oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona zgodnie z prawem.

2. Każdemu oskarżonemu gwarantuje się poszanowanie prawa do obrony

Codice di procedura penale (włoski Kodeks postępowania karnego)

Art. 444

Oskarżony i prokurator mogą wnieść do sądu o zasądzenie kary zastępczej (odpowiedniego rodzaju i w odpowiedniej wysokości), stanowiącej karę pieniężną obniżoną maksymalnie o jedną trzecią pełnego wymiaru kary bądź karę pozbawienia wolności, jeżeli pozbawienie wolności, biorąc pod uwagę okoliczności i po obniżeniu maksymalnie do jednej trzeciej pełnego wymiaru kary, nie trwałoby dłużej niż 5 lat, w tym także jeżeli jednocześnie wymierzono karę pieniężną.

Art. 516

Jeżeli w toku rozprawy okaże się, że czyn różni się od opisanego w wezwaniu bezpośrednim i że nie należy do właściwości sądu wyższego szczebla, prokurator zmienia zarzuty oraz wszczyna postępowanie.

Art. 521

Sąd może dokonać innej kwalifikacji prawnej czynu niż przyjęta w oskarżeniu. Jeżeli jednak czyn jest inny, niż zostało to przedstawione, lub w razie nowego postępowania karnego, sąd przekazuje akta sprawy prokuratorowi w drodze postanowienia.

Art. 552

Wezwanie bezpośrednie powinno zawierać, pod rygorem nieważności, określone elementy. W szczególności musi ono zawierać „jasne i dokładne wskazanie czynu, okoliczności obciążających i takich, które mogą powodować zastosowanie środków zabezpieczających, ze wskazaniem właściwych przepisów ustawy”. Takie wezwanie zostaje doręczone oskarżonemu, jego obrońcy i poszkodowanemu co najmniej sześćdziesiąt dni przed rozprawą wstępną.

Art. 555

Oskarżony lub prokurator mogą złożyć wniosek przewidziany w art. 444 KPK przed rozpoczęciem przewodu sądowego.

http://curia.europa.eu/C-646/17…

Gdyby TSUE orzekł, że na podstawie art. 6 ust. 4 dyrektywy 2012/13 państwa członkowskie zobowiązane są do przyznania oskarżonemu, po rozpoczęciu przewodu sądowego, prawa do złożenia wniosku o postępowanie ugodowe (w prawie polskim wniosku w trybie konsensualnym), w wypadku zmiany kwalifikacji prawnej okoliczności faktycznych, wówczas oznaczałoby to konieczność przeprowadzenia w polskim kodeksie postępowania karnego gruntownej reformy trybów konsensualnych. Działoby się tak, z uwagi na fakt, że zgodnie z polskim KPK możliwość ich zastosowania również ograniczona jest ścisłymi terminami procesowymi (por. art. 335, 338a i 387 KPK).