TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI UNII EUROPEJSKIEJ

Nederlands Uitgeversverbond
C-263/18

WYROK TSUE
z dnia 19-12-2019 r.
EU:C:2019:1111
przedmiot:

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (art. 267 TFUE) dotyczy wykładni art. 2, art. 4 ust. 1 i 2 oraz art. 5 dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (dalej: „dyrektywa 2001/29”), złożony przez rechtbank Den Haag (sąd rejonowy w Hadze, Niderlandy)

rostrzygnięcie:

Czy dostarczenie książki elektronicznej poprzez pobranie, dla celów stałego użytku, stanowi czynność rozpowszechniania, czy też takie dostarczenie mieści się w pojęciu „publicznego udostępniania”? Czy takie dostarczenie podlega zasadzie wyczerpania prawa do rozpowszechniania przewidzianego w art. 4 ust. 2 dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym, czy też przeciwnie – jest wyłączone spod tej zasady, co w odniesieniu do prawa do publicznego udostępniania wyraźnie przewiduje art. 3 ust. 3 tej samej dyrektywy?

Dostarczanie publiczności książki elektronicznej poprzez pobranie, dla celów stałego użytku, mieści się w pojęciu „publicznego udostępniania”, a dokładniej w pojęciu „podawania do publicznej wiadomości […] utworów [autorów] w taki sposób, że osoby postronne mają do nich dostęp w wybranym przez siebie miejscu i czasie”, w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym.

stan faktyczny:

NUV i GAU, stowarzyszenia, których celem jest obrona interesów niderlandzkich wydawców, zostały upoważnione przez pewnych wydawców do działań, mających na celu zapewnienie ochrony i przestrzegania praw autorskich, które zostały tymże wydawcom przyznane przez podmioty praw autorskich w drodze wyłącznych licencji.

Tom Kabinet Holding jest jedynym akcjonariuszem Tom Kabinet Uitgeverij, spółki będącej wydawcą książek, książek elektronicznych i baz danych, a także spółki Tom Kabinet. Ta ostatnia zarządza witryną internetową, na którą w dniu 24 czerwca 2014 r. wprowadzono usługę internetową w postaci wirtualnego rynku „używanych” książek elektronicznych.

1 lipca 2014 r. NUV i GAU wniosły powództwo do sądu rejonowego w Amsterdamie dotyczące tej usługi internetowej przeciwko Tom Kabinet, Tom Kabinet Holding i Tom Kabinet Uitgeverij. Sąd rejonowy w Amsterdamie oddalił ich żądanie, gdyż jego zdaniem istnienie naruszenia prawa autorskiego według wstępnej oceny nie było wystarczająco prawdopodobne.

NUV i GAU wniosły apelację od tego wyroku do sądu apelacyjnego w Amsterdamie, który wyrokiem z dnia 20 stycznia 2015 r. utrzymał w mocy zaskarżone orzeczenie, zakazując jednak Tom Kabinet oferowania usług online pozwalających na sprzedaż książek elektronicznych pobranych nielegalnie.

Od dnia 8 czerwca 2015 r. Tom Kabinet zmodyfikował oferowane do tej pory usługi i zastąpił je przez „Toms Leesclub” (klub czytelniczy Toma, dalej jako „klub czytelniczy”), w ramach którego Tom Kabinet prowadzi handel książkami elektronicznymi. Klub czytelniczy proponuje swoim członkom, za określoną opłatą, „używane” książki elektroniczne, które zostały zakupione przez Tom Kabinet lub darowane mu przez członków tego klubu.

Początkowo książki elektroniczne dostępne za pośrednictwem klubu można było kupić po stałej cenie 1,75 EUR za jeden e-book. Po uiszczeniu opłaty członek mógł pobrać książkę elektroniczną z witryny internetowej Tom Kabinet, a następnie mu ją odsprzedać. Członkostwo w klubie było uzależnione od opłacania przez członka miesięcznej składki w kwocie 3,99 EUR. Każda książka elektroniczna darowana przez członka dawała mu prawo do korzystania ze zniżki w kwocie 0,99 EUR w składce za następny miesiąc.

Od dnia 18 listopada 2015 r. uczestnictwo w klubie nie wymaga już opłacania miesięcznej składki. Z jednej strony cena każdego e-booka jest od tej pory ustalona na 2 EUR. Z drugiej strony członkowie klubu czytelniczego potrzebują również „kredytów” pozwalających im na nabycie książki elektronicznej w ramach klubu czytelniczego, które to kredyty mogą otrzymać poprzez dostarczenie mu książki elektronicznej tytułem odpłatnym lub tytułem darmym.

NUV i GAU zwróciły się do sądu w Hadze o zakazanie Tom Kabinet, Tom Kabinet Holding i Tom Kabinet Uitgeverij, naruszania praw autorskich członków tych stowarzyszeń poprzez podawanie do wiadomości lub zwielokrotnianie książek elektronicznych. W szczególności uważają one, że w ramach klubu czytelniczego Tom Kabinet dokonuje niedozwolonego publicznego udostępniania książek elektronicznych.

Sąd rejonowy w Hadze wskazuje jednak, że nie jest oczywista odpowiedź na pytania, czy podawanie do wiadomości książki elektronicznej na odległość poprzez pobranie, za odpłatnością, w celu bezterminowego używania może stanowić czynność rozpowszechniania w rozumieniu art. 4 ust. 1 dyrektywy 2001/29 oraz czy prawo do rozpowszechniania może tym samym zostać wyczerpane w rozumieniu art. 4 ust. 2 tej dyrektywy.

W tych okolicznościach sąd postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z pytaniem prejudycjalnym.

główne tezy:
  • Pojęcie „publicznego udostępniania” należy rozumieć szeroko, w ten sposób, że obejmuje ono każde udostępnianie utworu odbiorcom nieznajdującym się w miejscu, z którego udostępnianie pochodzi, a zatem każdą transmisję lub retransmisję tego rodzaju, drogą przewodową lub bezprzewodową, w tym nadawanie programów. (49)
  • Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/24/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych, dotycząca konkretnie ochrony prawnej programów komputerowych, stanowi lex specialis w stosunku do dyrektywy 2001/29. Właściwe przepisy dyrektywy 2009/24/WE stanowią wyraźny wyraz woli prawodawcy Unii, by do celów ochrony przewidzianej w tej dyrektywie zrównać materialne i niematerialne kopie programów komputerowych w taki sposób, żeby wyczerpanie prawa do rozpowszechniania przewidziane w art. 4 ust. 2 dyrektywy 2009/24/WE dotyczyło wszystkich tych kopii. (55)
  • Czynność podawania do publicznej wiadomości, aby mogła zostać uznana za skuteczną, musi łącznie spełniać dwa warunki – umożliwiać zainteresowanej publiczności dostęp do rozpatrywanego przedmiotu objętego ochroną zarówno w wybranym przez siebie miejscu, jak i czasie. (63)
  • Pojęcie „publicznego udostępniania” wymaga, aby utwory objęte ochroną zostały rzeczywiście udostępnione publiczności, gdyż udostępnianie to dotyczy nieokreślonej liczby potencjalnych odbiorców. (66)
  • Pojęcie „publiczność” zawiera w sobie pewien minimalny próg, co wyklucza z zakresu tego pojęcia zbyt małą liczbę osób, a po drugie – należy wziąć pod uwagę kumulatywne skutki podania do wiadomości chronionego utworu, w drodze pobrania, potencjalnym odbiorcom. Należy zatem mieć na względzie, w szczególności, ile osób może mieć dostęp do tego samego utworu równocześnie, ale też ile spośród nich może mieć dostęp do tego utworu kolejno po sobie. (68)
  • Uznanie, że doszło do „publicznego udostępniania”, wymaga, aby utwór chroniony został udostępniony w oparciu o szczególną technologię, inną niż dotychczas używane, lub – w wypadku niespełnienia powyższej przesłanki – wśród nowej publiczności, czyli publiczności, której podmiot praw autorskich dotychczas nie brał pod uwagę, zezwalając na pierwotne publiczne udostępnienie utworu. (70)
opinia rzecznika generalnego:
powiązane sprawy:

  • Wyrok z dnia 3 lipca 2012 r., UsedSoft, C-128/11, EU:C:2012:407
  • Wyrok z dnia 7 grudnia 2006 r., SGAE, C-306/05, EU:C:2006:764
  • Wyrok z dnia 14 czerwca 2017 r., Stichting Brein, C-610/15, EU:C:2017:456
  • Wyrok z dnia 26 marca 2015 r., C More Entertainment, C-279/13, EU:C:2015:199

akty prawne:

Dyrektywa 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (Dz.U. 2001, L 167, s. 10)

https://eur-lex.europa.eu/dyrektywa 2001/29…

Art. 2

Państwa Członkowskie przewidują wyłączne prawo do zezwalania lub zabraniania bezpośredniego lub pośredniego, tymczasowego lub stałego zwielokrotniania utworu, przy wykorzystaniu wszelkich środków i w jakiejkolwiek formie, w całości lub częściowo:

a) dla autorów — w odniesieniu do ich utworów;

b) dla artystów wykonawców — w odniesieniu do utrwaleń ich przedstawień;

c) dla producentów fonogramów — w odniesieniu do ich fonogramów;

d) dla producentów pierwszych utrwaleń filmów — w odniesieniu do oryginału i kopii ich filmów;

e) dla organizacji radiowych i telewizyjnych — w odniesieniu do utrwaleń ich programów, niezależnie od tego, czy te programy transmitowane są przewodowo lub bezprzewodowo, włączając drogę kablową lub satelitarną.

Art. 3

1. Państwa Członkowskie powinny zapewnić autorom wyłączne prawo do zezwalania lub zabraniania na jakiekolwiek publiczne udostępnianie ich utworów, drogą przewodową lub bezprzewodową, włączając podawanie do publicznej wiadomości ich utworów w taki sposób, że osoby postronne mają do nich dostęp w wybranym przez siebie miejscu i czasie.

[…]

3. Czynności publicznego udostępniania utworów i podawania do publicznej wiadomości określone w niniejszym artykule, powodują wyczerpania praw określonych w ust. 1 i 2.

Art. 4

1. Państwa Członkowskie powinny przewidzieć dla autorów wyłączne prawo do zezwalania lub zabraniania jakiejkolwiek formy publicznego rozpowszechniania oryginału swoich utworów lub ich kopii w drodze sprzedaży lub w inny sposób.

2. Prawo do rozpowszechniania na obszarze Wspólnoty oryginału lub kopii danego utworu wyczerpuje się tylko w przypadku pierwszej sprzedaży danego przedmiotu lub innego przeniesienia własności na obszarze Wspólnoty przez podmiot praw autorskich lub za jego zezwoleniem.

Art. 5

1. Tymczasowe czynności zwielokrotniania określone w art. 2, które mają charakter przejściowy lub dodatkowy, które stanowią integralną i podstawową część procesu technologicznego i których jedynym celem jest umożliwienie:

a) transmisji w sieci wśród osób trzecich przez pośrednika, lub

b) legalnego korzystania

z utworu lub innego przedmiotu objętego ochroną i które nie mają odrębnego znaczenia ekonomicznego, będą wyłączone z prawa do zwielokrotniania określonego w art. 2.

[…]

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/24/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych, dotycząca konkretnie ochrony prawnej programów komputerowych (Dz.U. 2009, L 111, s. 16)

https://eur-lex.europa.eu/dyrektywa 2009/24…

Art. 4

1. Z zastrzeżeniem przepisów art. 5 i 6 prawa wyłączne uprawnionego, w rozumieniu art. 2, obejmują prawo do wykonywania lub zezwalania na:

a) trwałe lub czasowe powielanie programu komputerowego jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie, częściowo lub w całości. W zakresie, w jakim ładowanie, wyświetlanie, uruchamianie, transmitowanie lub przechowywanie programu komputerowego wymaga takiego powielenia, takie czynności wymagają uzyskania zezwolenia uprawnionego;

b) translację, adaptację, porządkowanie i jakiekolwiek inne modyfikacje programu komputerowego i powielenie wyników tych działań bez uszczerbku dla praw osoby, która modyfikuje program;

c) jakąkolwiek formę publicznej dystrybucji, włącznie z wypożyczeniem oryginalnego programu komputerowego lub jego kopii.

2. Pierwsza sprzedaż na terytorium Wspólnoty kopii programu komputerowego przez uprawnionego lub za jego zgodą wyczerpuje prawo dystrybucji na terytorium Wspólnoty tej kopii, z wyjątkiem prawa do kontroli dalszych wypożyczeń programu lub jego kopii.

słowa kluczowe:

publiczne udostępnianie; publiczne rozpowszechnianie; podawanie do publicznej wiadomości; prawo do rozpowszechniania; wyczerpanie; książki elektroniczne; e-book; pytanie prejudycjalne

autor omówienia:

Natalia Czyżyk