Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (art. 267 TFUE) dotyczący wykładni art. 4 ust. 2 lit. a) decyzji ramowej Rady 2004/757/WSiSW z dnia 25 października 2004 r. ustanawiającej minimalne przepisy określające znamiona przestępstw i kar w dziedzinie nielegalnego handlu narkotykami (dalej: „decyzja ramowa 2004/757”) w związku z art. 2 ust. 1 lit. c) tej decyzji ramowej, a także art. 20, 21 i 49 KPP, złożony przez Sąd Rejonowy w Słupsku

Czy art. 4 ust. 2 lit. a) decyzji ramowej 2004/757 w związku z jej art. 2 ust. 1 lit. c), a także art. 20, 21 i 49 KPP, należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie kwalifikowało jako przestępstwo posiadanie znacznej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych zarówno w celu konsumpcji własnej, jak i w celu nielegalnego handlu narkotykami, wykładnię pojęcia „znacznej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych” pozostawiając jednak każdorazowo ocenie sądów krajowych?

Artykuł 4 ust. 2 lit. a) decyzji ramowej Rady 2004/757/WSiSW z dnia 25 października 2004 r. ustanawiającej minimalne przepisy określające znamiona przestępstw i kar w dziedzinie nielegalnego handlu narkotykami w związku z jej art. 2 ust. 1 lit. c), a także art. 20, 21 i 49 KPP, należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie kwalifikowało jako przestępstwo posiadanie znacznej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych zarówno w celu konsumpcji własnej, jak i w celu nielegalnego handlu narkotykami, wykładnię pojęcia „znacznej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych” pozostawiając jednak każdorazowo ocenie sądów krajowych, pod warunkiem że wykładnię tę można racjonalnie przewidzieć.

JI został oskarżony przez Prokuraturę Rejonową w Słupsku o to, że w dniu 7 listopada 2016 r. posiadał znaczną ilość środków odurzających i substancji psychotropowych, czyli o czyn z art. 62 ust. 2 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, zagrożony karą pozbawienia wolności od roku do lat 10. W toku postępowania sąd pytający ustalił, że oskarżony środki i substancje, których posiadanie mu zarzucano wprawdzie posiadał, ale jedynie na własny użytek.

Sąd zwraca uwagę, że w przepisach prawa brak jest definicji pojęcia „znaczna ilość środków odurzających lub substancji psychotropowych”, które to pojęcie odpowiada pojęciu „dużej ilości narkotyków”, występującemu w art. 4 ust. 2 lit. a) decyzji ramowej 2004/757, którego transpozycję stanowi wspomniany przepis ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Sąd pytający wskazał jednak, że w polskim orzecznictwie wypracowane zostały jednak pewne kryteria pomagające ustalić co znaczną ilością jest, a co nie. Zdaniem tego sądu pojęcie to jest jednak konsekwentnie nieostre, a jego wykładni każdorazowo dokonuje sąd krajowy, co może doprowadzić do sytuacji, że dwie osoby, posiadające taką samą ilość substancji zabronionych zostaną odmiennie potraktowane, w zależności od tego, jaką wykładnię przyjmą sądy orzekające w ich sprawach. A idąc jeszcze dalej, z uwagi na to, że decyzja ramowa 2004/757 nie precyzuje pojęcia „dużych ilości narkotyków”, jej transponowanie może przynieść różne skutki w różnych Państwach Unii Europejskiej, a co za tym idzie w każdym państwie obywatele UE mogą być traktowani odmiennie.

Co więcej sąd pytający wyraził wątpliwość w zakresie zgodności art. 62 ust. 2 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z zasadą ustawowej określoności czynów zabronionych i kar.

Wobec powyższego Sąd Rejonowy w Słupsku zdecydował się postawić Trybunałowi cztery pytania, dotyczące wskazanego przepisu prawa polskiego, które ten zdecydował się rozpatrzyć łącznie.

• W ramach postępowania wszczętego na podstawie art. 267 TFUE zadaniem Trybunału nie jest ocena zgodności ustawodawstwa krajowego z prawem Unii ani dokonywanie wykładni krajowych przepisów ustawowych lub wykonawczych. W tym postępowaniu TSUE właściwy jest do tego, by dostarczyć sądowi odsyłającemu wszelkich wskazówek w zakresie wykładni prawa Unii umożliwiających temu sądowi ocenę takiej zgodności celem wydania orzeczenia w sprawie przed nim zawisłej. (18)
• Wykładnia przepisów prawa Unii dokonana przez Trybunał w sytuacjach nieobjętych zakresem stosowania tego prawa jest uzasadniona, gdy przepisy te znalazły zastosowanie do takich sytuacji poprzez prawo krajowe w sposób bezpośredni i bezwarunkowy, w celu zapewnienia identycznego traktowania tych sytuacji i sytuacji objętych zakresem stosowania prawa Unii. (26)
• Zgodnie z art. 2 ust. 2 decyzji ramowej 2004/757 posiadanie narkotyków w celu konsumpcji własnej w sposób określony w prawie krajowym jest wyłączone z zakresu zastosowania tej decyzji ramowej. Zgodnie zaś z motywem 4 decyzji ramowej 2004/757 wyłączenie z jej zakresu zastosowania pewnych rodzajów zachowań związanych z konsumpcją własną nie stanowi wytycznej Rady co do sposobu, w jaki państwa członkowskie powinny traktować te przypadki w swoich ustawodawstwach. Wobec tego państwa członkowskie zachowują swobodę co do traktowania posiadania dużych ilości narkotyków w celu konsumpcji własnej jako przestępstwa kwalifikowanego. (22, 36-37)
• Kiedy państwa członkowskie stosują prawo Unii, są one na mocy art. 51 ust. 1 KPP zobowiązane do przestrzegania gwarantowanych w niej praw, w tym między innymi praw zapisanych w art. 20, 21 i 49 KPP. (42)
• Zapisane w art. 20 i 21 KPP zasady równości wobec prawa i niedyskryminacji wymagają, by porównywalne sytuacje nie były traktowane w sposób odmienny, a sytuacje odmienne nie były traktowane w sposób identyczny, chyba że jest to obiektywnie uzasadnione. (43)
• Art. 62 ust. 2 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, przewidując, że za posiadanie znacznej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10, nie wprowadza żadnej różnicy w traktowaniu sprawców tego przestępstwa. Co więcej fakt, że sądy krajowe dysponują pewnym zakresem swobody przy wykładni i stosowaniu przepisu prawa krajowego, sam w sobie nie stanowi naruszenia art. 20 i 21 KPP. Podkreślenia wymaga również, że decyzja ramowa ustanawia jedynie minimalne zasady określające znamiona przestępstw i kar w dziedzinie nielegalnego handlu narkotykami i półproduktami. Wynika stąd, że istnienia różnic między środkami wprowadzającymi w życie tę decyzję ramową w poszczególnych krajowych porządkach prawnych nie można postrzegać jako naruszenia zasady niedyskryminacji. (44-46)
• Zgodnie z zasadą ustawowej określoności czynów zabronionych i kar, zapisaną w art. 49 ust. 1 KPP, która została ustanowiona w szczególności w art. 7 ust. 1 EKPCz, przepisy karne powinny spełniać określone wymogi dostępności i przewidywalności w odniesieniu zarówno do definicji przestępstwa, jak i określenia kary. Wobec tego ustawa powinna jasno określać czyny zabronione i kary, którymi są one zagrożone. Warunek ten jest spełniony, jeśli zainteresowany na podstawie treści przepisu, a także, w razie potrzeby, na podstawie wykładni dokonanej przez sądy, jest w stanie określić, jakie działania i zaniechania grożą pociągnięciem go do odpowiedzialności karnej. (47-49)
• Zasady określoności prawa nie można interpretować jednak w ten sposób, że zakazuje ona stopniowego uszczegóławiania zasad odpowiedzialności karnej w drodze wykładni sądowej, pod warunkiem że jej wynik daje się racjonalnie przewidzieć. (50)

Eleanor Sharpston

http://curia.europa.eu/orzg_C-634/18…

Decyzja ramowa Rady 2004/757/WSiSW z dnia 25 października 2004 r. ustanawiająca minimalne przepisy określające znamiona przestępstw i kar w dziedzinie nielegalnego handlu narkotykami (Dz.U. 2004, L 335, s. 8)

https://eur-lex.europa.eu/decyzja ramowa 2004/757…

Motyw 4

Na mocy zasady pomocniczości Unia Europejska powinna koncentrować się na najpoważniejszych rodzajach przestępstw narkotykowych. Wyłączenie pewnych rodzajów zachowań związanych z konsumpcją własną z zakresu decyzji ramowej nie stanowi wytycznej Rady co do sposobu, w jaki państwa członkowskie powinny traktować te przypadki w swoim prawie krajowym

Art. 2 ust. 1 lit. a) i c) oraz ust. 2

1. Każde państwo członkowskie podejmuje niezbędne środki w celu zapewnienia karalności następujących czynów popełnionych umyślnie i bez upoważnienia:

a) produkcja, wytwarzanie, sporządzanie wyciągów, przygotowanie, oferowanie, proponowanie sprzedaży, rozprowadzanie, sprzedaż, dostarczanie na wszelkiego rodzaju warunkach, pośrednictwo, wysyłka, przesyłanie w tranzycie, przewożenie, przywóz lub wywóz narkotyków;

(…)

c) posiadanie lub nabywanie narkotyków dla prowadzenia działań wymienionych w lit. a);

(…)

2. Niniejsza decyzja ramowa nie obejmuje czynów opisanych w ust. 1, gdy ich autor realizuje je w celu konsumpcji własnej w sposób określony w prawie krajowym.

Art. 4 ust. 1 i 2 lit. a)

1. Każde państwo członkowskie podejmuje środki niezbędne w celu zapewnienia, aby przestępstwa określone w art. 2 i 3 podlegały skutecznym, proporcjonalnym i odstraszającym sankcjom karnym.

Każde państwo członkowskie podejmuje środki niezbędne do tego, aby przestępstwa określone w art. 2 podlegały karze pozbawienia wolności, której górna granica mieści się w przedziale od 1 roku do 3 lat.

2. Każde państwo członkowskie podejmuje środki niezbędne do tego, aby przestępstwa określone w art. 2 ust. 1 lit. a), b) i c) podlegały karze pozbawienia wolności, której górna granica mieści się w przedziale od 5 do 10 lat w następujących przypadkach:

a) przestępstwo dotyczy dużych ilości narkotyków.

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (Dz.U. C 326 z 26.10.2012)

https://eur-lex.europa.eu/KPP…

Art. 20

Art. 21

Art. 49

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 852 ze zm.)

http://prawo.sejm.gov.pl/uopn…

Art. 62

1. Kto, wbrew przepisom ustawy, posiada środki odurzające lub substancje psychotropowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

2. Jeżeli przedmiotem czynu, o którym mowa w ust. 1, jest znaczna ilość środków odurzających lub substancji psychotropowych, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

http://curia.europa.eu/C-634/18…

W prawie karnym znamiona ocenne, zwane też oceniającymi, czyli takie do ustalenia których wymagane jest dokonanie pewnego wartościowania elementów rzeczywistości są obecnie powszechnie akceptowane, a wręcz uważa się je za konieczne. W przypadku, który wystąpił w niniejszej sprawie, a dotyczącym znamienia „znacznej ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych” stosunkowo często można spotkać postulaty, że powinno zostać ono doprecyzowane, co ustawodawca rozumie przez „znaczną ilość”, przez co znamię to stałoby się w większym stopniu znamieniem opisowym, zwanym też deskryptywnym. Stwierdzić jednak należy, że zabieg taki nie byłby chyba najbardziej szczęśliwym. Różne sytuacje w rzeczywistości mogą być bowiem inaczej oceniane i ilość narkotyków, która w danej sytuacji uznana być powinna za znaczną, w innej za taką uznana już być nie powinna. Taką filozofię widać również u prawodawcy unijnego. W decyzji ramowej 2004/757 nie zdecydował się on uszczegółowić, co oznacza „duża ilość narkotyków”. Dlatego właśnie należy zaaprobować pozytywną wypowiedź TSUE o znamionach ocennych w ogólności, jak również w tym konkretnym przypadku.

Wątpliwości może budzić postawiony przez Trybunał warunek, zgodnie z którym taka sytuacja jest akceptowalna, jeżeli wykładnię tę można racjonalnie przewidzieć. Początkowo bowiem, zanim pojawią się wypowiedzi dotyczące wykładni znamienia ocennego trudno mówić o racjonalnym przewidywaniu wykładni. W późniejszym okresie również może nie być to łatwe, ponieważ jak wcześniej wspomniano różne sytuacje mogą być ocenione różnie i znaczna ilość w jednym przypadku nie musi oznaczać znacznej ilości w inny przypadku. Biorąc zaś pod uwagę, że art. 62 ust. 2 ustawy o narkomanii stanowi jedynie transpozycję prawa unijnego i delikatne rozszerzenie zakresu zastosowania normy unijnej wszelkie uwagi dotyczące realizacji zasady określoności normy prawnokarnej czynione powinny być raczej w odniesieniu do prawa unijnego, aniżeli do wspomnianej regulacji krajowej.