TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI UNII EUROPEJSKIEJ

Safeway
C-171/18

WYROK WIELKIEJ IZBY TSUE
z dnia 07-10-2019 r.
EU:C:2019:839
przedmiot:

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (art. 267 TFUE) dotyczący wykładni art. 119 TWE (po zmianie art. 141 TWE, a obecnie 157 TFUE), złożony przez Court of Appeal (England & Wales) (Civil Division) [Sąd Apelacyjny (Anglia i Walia) (wydział cywilny), Zjednoczone Królestwo]

rostrzygnięcie:

Czy art. 119 traktatu WE (po zmianie art. 141 TWE, a obecnie art. 157 TFUE) należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przyjęciu w programie emerytalnym, celem wyeliminowania sprzecznej z tym postanowieniem dyskryminacji wynikającej z wprowadzenia różnego w zależności od płci powszechnego wieku emerytalnego (dalej: PWE), środka ujednolicającego z mocą wsteczną PWE uczestników tego programu z PWE osób znajdujących się wcześniej w mniej korzystnej sytuacji, za okres między zawiadomieniem o tym środku a jego przyjęciem, w sytuacji gdy taki środek jest dozwolony przez prawo krajowe i przez akt założycielski tego programu emerytalnego?

Artykuł 119 traktatu WE (po zmianie art. 141 TWE, a obecnie art. 157 TFUE) należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przyjęciu, w braku obiektywnego uzasadnienia, w programie emerytalnym, celem wyeliminowania sprzecznej z tym postanowieniem dyskryminacji wynikającej z wprowadzenia różnego w zależności od płci powszechnego wieku emerytalnego, środka ujednolicającego z mocą wsteczną powszechny wiek emerytalny uczestników tego programu z powszechnym wiekiem emerytalnym osób znajdujących się wcześniej w mniej korzystnej sytuacji, za okres między zawiadomieniem o tym środku a jego przyjęciem, nawet w sytuacji gdy środek taki jest dozwolony przez prawo krajowe i przez akt założycielski tego programu emerytalnego.

stan faktyczny:

W 1978 r. spółka Safeway Ltd. utworzyła program emerytalny jako fundusz powierniczy. Akt założycielski tego programu zawierał klauzulę, która zasadniczo zezwalała na zmianę z mocą wsteczną tego programu, w tym na zmianę wartości świadczeń, w drodze dokumentu powierniczego, z tym jednak zastrzeżeniem, że o potencjalnej zmianie uczestnicy programu musieli zostać zawiadomieni i od daty pisemnego zawiadomienia mogło dopiero obowiązywać zmienione postanowienie.

Początkowo w programie wprowadzony został różny, w zależności od płci powszechny wiek emerytalny (dalej: PWE), wynoszący dla kobiet 60, zaś dla mężczyzn 65 lat. Na skutek wyroku Trybunału z dnia 17 maja 1990 r., w sprawie Barber, w którym stwierdzono, że takie zróżnicowanie stanowi dyskryminację zabronioną przez obowiązujący wówczas art. 119 TWE (obecnie art. 157 TFUE), Safeway poinformował uczestników, w drodze pisemnych zawiadomień z dnia 1 września i 1 grudnia 1991 r. o zmianie programu, ze skutkiem od dnia 1 grudnia 1991 r., poprzez wprowadzenie jednolitego PWE, wynoszącego 65 lat dla wszystkich uczestników. Akt powierniczy, zmieniający program emerytalny, który wprowadził jednolity PWE, obowiązujący od dnia 1 grudnia 1991 r., przyjęty został jednak dopiero dnia 2 maja 1996 r.

W roku 2009 podniesiona została kwestia zgodności z prawem Unii, dokonanej z mocą wsteczną, przedstawionej powyżej zmiany. Sprawa toczyła się z inicjatywy Safeway, które dążyło do ustalenia, że jednolity PWE wynoszący 65 lat został wprowadzony od dnia 1 grudnia 1991 r. High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (Wydział Kanclerski sądu wyższej instancji dla Anglii i Walii) uznał, że zmiana taka była sprzeczna z ówczesnym art. 119 TWE i w związku z tym uprawnienia emerytalne uczestników powinny być obliczone na podstawie jednolitego, wynoszącego 60 lat PWE za sporny okres (tj. od dnia 1 grudnia 1991 r. do dnia 2 maja 1996 r.).

Safeway wniósł odwołanie do Sądu Apelacyjnego, który uznał, że jedyną skuteczną zmianą była zmiana wynikająca z aktu powierniczego z dnia 2 maja 1996 r. Zgodnie jednak z prawem krajowym, konsekwencją klauzuli dotyczącej zmian i zawiadomień z 1991 r., było nadanie uprawnieniom nabytym przez uczestników programu w spornym okresie charakteru podważalnego, z takim skutkiem, że uprawnienia te mogły zostać następnie, w każdym momencie obniżone z mocą wsteczną. Sąd pytający powziął jednak wątpliwość, czy takie uregulowanie jest zgodne z prawem unijnym.

główne tezy:
  • Wprowadzenie różnego, w zależności od płci, powszechnego wieku emerytalnego dla emerytur wypłacanych z programu emerytalnego stanowi zasadniczo dyskryminację zakazaną na mocy art. 119 TWE (obecnie art. 157 TFUE). (14)
  • Z uwagi na ograniczenie skutków wyroku w sprawie Barber, kwestie przywrócenia równego traktowania należy rozpatrzeć osobno w trzech okresach:
  1. przed dniem 17 maja 1990 r. (data ogłoszenia wyroku w sprawie Barber) – nie stosuje się art. 119 TWE,
  2. między dniem 17 maja 1990 r. a dniem przyjęcia przez dany program emerytalny środków przywracających równe traktowanie – osobom znajdującym się w mniej korzystnej sytuacji należy przyznać te same korzyści, które przysługują osobom uprzywilejowanym, gdyż korzyści te pozostają, w przypadku braku prawidłowego wykonania art. 119 TWE w prawie krajowym, jedynym ważnym systemem referencyjnym,
  3. po przyjęciu przez dany program emerytalny środków przywracających równe traktowanie – art. 119 TWE (obecnie art. 157 TFUE) nie stoi na przeszkodzie temu, aby korzyści przysługujące osobom wcześniej uprzywilejowanym zostały obniżone do poziomu korzyści przysługujących osobom znajdującym się wcześniej w mniej korzystnej sytuacji z uwagi na to, że postanowienie to wymaga jedynie, by pracownicy płci męskiej i pracownicy płci żeńskiej otrzymywali takie samo wynagrodzenie za taką samą pracę, nie nakładając przy tym żadnego wymogu co do określonego poziomu tego wynagrodzenia. (15-18)
  • O ile co do zasady do sądu odsyłającego, który posiada bezpośrednią wiedzę o sporze rozpatrywanym w postępowaniu głównym i który posiada wyłączną właściwość w zakresie wykładni prawa krajowego, należy ustalenie daty przyjęcia środków przywracających równe traktowanie, o tyle środki takie muszą jednak spełniać wymogi prawa Unii, tak aby Trybunał mógł przekazać sądowi krajowemu elementy istotne dla wykładni tego prawa. (22)
  • 119 TWE (obecnie art. 157 TFUE) wywołuje bezpośrednie skutki poprzez tworzenie praw dla jednostek, które sądy krajowe są zobowiązane chronić. (23)
  • Środki przyjęte w celu wyeliminowania dyskryminacji sprzecznej z art. 119 TWE (obecnie art. 157 TFUE), aby mogły zostać uznane za przywracające równe traktowanie wymagane przez to postanowienie muszą spełniać następujące wymogi:
  1. po stwierdzeniu dyskryminacji stosowanie ich przez pracodawcę musi być natychmiastowe i pełne, tak aby środki przyjęte w celu przywrócenia równego traktowania nie mogły, co do zasady, podlegać warunkom, które prowadziłyby, chociażby przejściowo do kontynuacji dyskryminacji,
  2. należy przestrzegać zasady pewności prawa – prawa przyznane jednostkom przez prawo Unii muszą być wykonywane w sposób wystarczająco precyzyjny, jasny i przewidywalny, aby umożliwić zainteresowanym osobom dokładne poznanie ich praw i obowiązków oraz podjęcie w związku z tym odpowiednich działań, a także powołanie się na te prawa i obowiązki, w stosownych przypadkach, przed sądami krajowymi. (24-26)
  • W razie stwierdzenia istnienia dyskryminacji niezgodnej z prawem Unii i dopóty, dopóki nie zostaną przyjęte środki zmierzające do przywrócenia równego traktowania, poszanowanie zasady równego traktowania może zostać zapewnione jedynie w drodze przyznania osobom należącym do grupy znajdującej się w mniej korzystnej sytuacji takich samych korzyści, jakie przysługują osobom uprzywilejowanym. (33)
  • Każdy środek, którego celem jest wyeliminowanie dyskryminacji sprzecznej z prawem Unii, stanowi wdrożenie tego prawa i powinien przestrzegać jego wymogów. W szczególności nie można się powołać ani na prawo krajowe ani na postanowienia aktu założycielskiego danego programu emerytalnego, aby uniknąć podporządkowania się tym wymogom. (37)
  • Zasada pewności prawa stoi zasadniczo na przeszkodzie temu, aby aktowi wdrażającemu prawo Unii nadawać moc wsteczną. Jedynie w wyjątkowych przypadkach może być inaczej, gdy wymaga tego nadrzędny wzgląd interesu ogólnego i gdy odbywa się to z należytym poszanowaniem uzasadnionych oczekiwań zainteresowanych. (38)
  • Ryzyko poważnego naruszenia równowagi finansowej danego programu emerytalnego może stanowić taki nadrzędny wzgląd interesu ogólnego. (43)
opinia rzecznika generalnego:
powiązane sprawy:

  • Wyrok z dnia 8 kwietnia 1976 r., Defrenne, 43/75, EU:C:1976:56
  • Wyrok z dnia 17 maja 1990 r., Barber, C-262/88, EU:C:1990:209
  • Wyrok z dnia 28 września 1994 r., Coloroll Pension Trustees, C-200/91, EU:C:1994:348
  • Wyrok z dnia 28 września 1994 r., Avdel Systems, C-408/92, EU:C:1994:349
  • Wyrok z dnia 28 września 1994 r., van der Akker, C-28/93, EU:C:1994:351
  • Wyrok z dnia 26 kwietnia 2005 r., „Goed Wonen”, C-376/02, EU:C:2005:251
  • Wyrok z dnia 11 stycznia 2007 r., ITC, C-208/05, EU:C:2007:16
  • Wyrok z dnia 2 grudnia 2009 r., Aventis Pasteur, C-358/08, EU:C:2009:744
  • Wyrok z dnia 28 stycznia 2015 r., Starjakob, C-417/13, EU:C:2015:38
  • Wyrok z dnia 16 czerwca 2016 r., EURO 2004. Hungary, C-291/15, EU:C:2016:455
  • Wyrok z dnia 30 czerwca 2016 r., Ciup, C-288/14, EU:C:2016:495
  • Wyrok z dnia 8 marca 2017 r., Euro Park Service, C-14/16, EU:C:2017:177
  • Wyrok z dnia 22 stycznia 2019 r., Cresco Investigation, C-193/17, EU:C:2019:43

akty prawne:

Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE 2016 C 202, s. 1)

(https://eur-lex.europa.eu/TFUE…)

Art. 157 (dawny art. 141 TWE, a w chwili, której dotyczy postepowanie główne 119 TWE)

1. Każde Państwo Członkowskie zapewnia stosowanie zasady równości wynagrodzeń dla pracowników płci męskiej i żeńskiej za taką samą pracę lub pracę takiej samej wartości.

2. Do celów niniejszego artykułu przez wynagrodzenie rozumie się zwykłą podstawową lub minimalną płacę albo uposażenie oraz wszystkie inne korzyści w gotówce lub w naturze, otrzymywane przez pracownika bezpośrednio lub pośrednio, z racji zatrudnienia, od pracodawcy. Równość wynagrodzenia bez dyskryminacji ze względu na płeć oznacza, że:

a) wynagrodzenie przyznane za taką samą pracę na akord jest określane na podstawie takiej samej jednostki miary;

b) wynagrodzenie za pracę na czas jest takie samo na tym samym stanowisku.

3. Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą i po konsultacji z Komitetem Ekonomiczno-Społecznym, przyjmują środki zmierzające do zapewnienia stosowania zasady równości szans i równości traktowania mężczyzn i kobiet w dziedzinie zatrudnienia i pracy, w tym zasadę równości wynagrodzeń za taką samą pracę lub pracę takiej samej wartości.

4. W celu zapewnienia pełnej równości między mężczyznami i kobietami w życiu zawodowym zasada równości traktowania nie stanowi przeszkody dla Państwa Członkowskiego w utrzymaniu lub przyjmowaniu środków przewidujących specyficzne korzyści, zmierzające do ułatwienia wykonywania działalności zawodowej przez osoby płci niedostatecznie reprezentowanej bądź zapobiegania niekorzystnym sytuacjom w karierze zawodowej i ich kompensowania.

słowa kluczowe:

powszechny wiek emerytalny; fundusz powierniczy; dyskryminacja; Safeway; art. 157 TFUE; pytanie prejudycjalne

autor omówienia:

Aleksander Leszczyński