Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 8 ust. 1 i 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/343 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym, złożony przez Spetsializiran nakazatelen sad (wyspecjalizowany sąd karny, Bułgaria)

Czy art. 8 ust. 1 i 2 dyrektywy 2016/343 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisom krajowym, które przewidują, że w sytuacji gdy oskarżony został powiadomiony we właściwym czasie o rozprawie oraz o konsekwencjach niestawiennictwa na tej rozprawie i był on reprezentowany przez wybranego przez siebie umocowanego obrońcę, prawo oskarżonego do obecności na rozprawie nie zostało naruszone, jeżeli:

– oskarżony jednoznacznie postanowił nie stawić się na jednej z rozpraw prowadzonych w ramach jego procesu lub

– oskarżony nie stawił się na jednej z tych rozpraw z przyczyn od niego niezależnych, o ile po tej rozprawie został powiadomiony o dokonanych pod jego nieobecność czynnościach i przy pełnej znajomości faktów podjął decyzję, w której oświadczył, albo że nie będzie się powoływać na swoją nieobecność w celu zakwestionowania zgodności z prawem tych czynności, albo że wyraża wolę udziału w tych czynnościach, co skłoniło sąd krajowy, do którego wniesiono sprawę, do powtórzenia owych czynności, w szczególności poprzez przeprowadzenie dodatkowego przesłuchania świadka, w którym to przesłuchaniu oskarżony miał możliwość pełnego uczestniczenia?

Artykuł 8 ust. 1 i 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/343 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie przepisom krajowym, które przewidują, że w sytuacji gdy oskarżony został powiadomiony we właściwym czasie o rozprawie, jak i o konsekwencjach niestawiennictwa na tej rozprawie, i był reprezentowany przez wybranego przez siebie umocowanego obrońcę, prawo oskarżonego do obecności na rozprawie nie zostało naruszone, jeżeli: 

– oskarżony jednoznacznie postanowił nie stawić się na jednej z rozpraw prowadzonych w ramach jego procesu lub

– oskarżony nie stawił się na jednej z tych rozpraw z przyczyn od niego niezależnych, o ile po tej rozprawie został powiadomiony o dokonanych pod jego nieobecność czynnościach i przy pełnej znajomości faktów podjął decyzję, w której oświadczył, albo że nie będzie się powoływać na swoją nieobecność w celu zakwestionowania zgodności z prawem tych czynności, albo że wyraża wolę udziału w tych czynnościach, co skłoniło sąd krajowy, do którego wniesiono sprawę, do powtórzenia tych czynności, w szczególności poprzez przeprowadzenie dodatkowego przesłuchania świadka, w którym to przesłuchaniu oskarżony miał możliwość pełnego uczestniczenia.

Spetsializirana prokuratura (wyspecjalizowana prokuratura, Bułgaria) wszczęła postępowanie karne przeciwko 13 osobom oskarżonym o kierowanie zorganizowaną grupą przestępczą lub uczestnictwo w tej grupie. Dwie z oskarżonych osób to TX i UW, którym zarzuca się udział w tej grupie przestępczej, przestępstwo zagrożone karą od trzech do dziesięciu lat pozbawienia wolności.

TX i UW zostali poinformowani o warunkach, na jakich rozprawa w ich sprawie może się odbyć pod ich nieobecność oraz o tym, że w takim przypadku ostateczne rozstrzygnięcie co do istoty sprawy będzie wobec nich skuteczne, bez możliwości zaskarżenia ze względu na to, że osobiście nie wzięli udziału w rozprawie.

W ramach postępowania w sprawie TX i UW przed Spetsializiran nakazatelen sad (wyspecjalizowanym sądem karnym, Bułgaria) odbyło się najpierw siedem rozpraw. Na każdej z tych rozpraw sprawa podlegała odroczeniu. Sąd odsyłający nie zarządził postępowania dowodowego, ponieważ niektórzy z oskarżonych byli nieobecni w dniach tych rozpraw z powodu choroby. Sąd zbadał rzeczywisty powód tych nieobecności, ale mimo poważnych wątpliwości nie był w stanie zakwestionować zasadności nieobecności oskarżonych.

Zarządzeniami z dnia 19 i 26 kwietnia 2017 r. sąd odsyłający wypowiedział się w przedmiocie możliwości przeprowadzenia w sprawie w postępowaniu głównym rozprawy pod nieobecność wspomnianych oskarżonych. Na podstawie przepisów krajowych sąd odsyłający przyjął odpowiednie zasady, w celu ochrony praw przysługujących oskarżonym, m.in. obowiązkowa obecność adwokata; przesłanie zainteresowanemu odpisu protokołu z rozprawy i możliwość wyrażenia przez zainteresowanego woli ponownego przeprowadzenia dowodów w jego obecności.

Na 12 rozprawach wyznaczonych po zarządzeniach z dnia 19 i 26 kwietnia 2017 r. poszczególni oskarżeni nie stawiali się. Ich obronę prowadzili umocowani przez nich adwokaci. Odpisy protokołu tej rozprawy zostały przekazane TX i UW, tak aby mogli oni zapoznać się z przeprowadzonymi pod ich nieobecność dowodami.

Na rozprawę w dniu 16 maja 2018 r. nie stawił się TX, z powodu choroby. Ze swej strony UW nie wyraził woli udziału w tej rozprawie. Ich obronę prowadzili umocowani przez nich adwokaci. Odpisy protokołu tej rozprawy zostały przekazane TX i UW.

TX i UW stawili się na kolejnej rozprawie, która odbyła się w dniu 30 maja 2018 r. Po konsultacji z adwokatami oświadczyli, że zapoznali się z protokołem rozprawy z dnia 16 maja 2018 r. i z przeprowadzonymi pod ich nieobecność dowodami oraz że nie żądają ich ponownego przeprowadzenia.

W dniu 1 października 2018 r. TX nie stawił się na rozprawie z powodu choroby. Był reprezentowany na tej rozprawie przez adwokata. Pod nieobecność TX sąd odsyłający przesłuchał głównego świadka oskarżenia powołanego przez prokuratora. Odpis protokołu tej rozprawy został przesłany do TX.

TX stawił się na kolejnej rozprawie, która odbyła się w dniu 17 października 2018 r., i wniósł  o umożliwienie mu osobistego uczestnictwa w przesłuchaniu głównego świadka oskarżenia. Sąd odsyłający uwzględnił ten wniosek i przeprowadził dodatkowe przesłuchanie tego świadka.

Jeśli chodzi o UW, sąd odsyłający wskazuje, że jako warunek przeprowadzenia postępowania pod nieobecność oskarżonego po wyrażeniu przez niego zgody przy pełnej znajomości faktów przepisy krajowe przewidują powiadomienie go o wyznaczeniu rozprawy, konsekwencjach niestawiennictwa oraz obowiązkowym udziale adwokata, o których to gwarancjach mowa w art. 8 ust. 2 lit. a) i b) dyrektywy 2016/343.

Sąd ten podkreśla, że ma wątpliwości co do zgodności z prawem Unii przepisów krajowych analizowanych w postępowaniu głównym, w szczególności w świetle motywu 35 dyrektywy 2016/343, oraz że wątpliwości te dotyczą warunków, na jakich zrzeczenie się prawa do obecności na rozprawie mogłoby skutecznie nastąpić.

W tym względzie, w odniesieniu do rozprawy, która odbyła się w dniu 16 maja 2018 r., sąd odsyłający zmierza do ustalenia, czy oświadczenie TX, zgodnie z którym nie wnosił on o powtórzenie dokonanych czynności, stanowi skuteczne zrzeczenie się prawa do obecności na rozprawie i czy możliwość zrzeczenia się obecności na rozprawie, przewidziana w motywie 35 dyrektywy 2016/343, ma zastosowanie również do już dokonanych czynności procesowych. W odniesieniu do rozprawy, która odbyła się w dniu 1 października 2018 r., sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy dodatkowe przesłuchanie, w obecności TX, świadka oskarżenia powołanego przez prokuraturę stanowi wystarczający środek w świetle motywu 44 dyrektywy 2016/343.

• Dyrektywy 2016/343 nie można interpretować – w świetle minimalnego charakteru zamierzonego w niej celu polegającego na harmonizacji – jako instrumentu kompletnego i wyczerpującego. (30)
• Przeprowadzenie rozprawy jest podstawową zasadą zapisaną w art. 6 EKPCz i potwierdzoną w orzecznictwie ETPCz. Zasada ta ma szczególne znaczenie w sprawach karnych, w których zasadniczo powinien orzekać sąd pierwszej instancji spełniający wszystkie wymogi określone w art. 6 EKPCz i w których podmiot prawa może zasadnie wymagać „wysłuchania”, a także skorzystania w szczególności z możliwości ustnego przedstawienia argumentów na swoją obronę, wysłuchania zeznań go obciążających, przesłuchiwania świadków i zadawania pytań. (36)
• 6 EKPCz nie uniemożliwia dobrowolnego zrzeczenia się przez daną osobę, wyraźnie lub w sposób dorozumiany, gwarancji rzetelnego procesu. Jednakże zrzeczenie się prawa do uczestniczenia w rozprawie musi zostać wykazane w sposób jednoznaczny i powinno mu towarzyszyć minimum gwarancji odpowiadających jego znaczeniu. Ponadto nie może mu stać na przeszkodzie żaden ważny interes publiczny. (37)
• Nie można postrzegać osoby, która uzyskała powtórzenie w swojej obecności czynności dokonanych podczas rozpraw, na które nie mogła się stawić, jako nieobecnej na rozprawie. (48)

brak

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/343 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym (Dz.U. 2016, L 65, s. 1)

https://eur-lex.europa.eu/dyrektywa 2016/343…

Art. 1

Art. 8

Nakazatelno-protsesualen kodeks (bułgarski kodeks postępowania karnego, zwany dalej „NPK”)

Art. 55 ust.1

Oskarżony korzysta z następujących praw:

[…]

do udziału w postępowaniu karnym […].

Art. 94 ust. 1

Udział obrońcy w postępowaniu karnym jest obowiązkowy, jeżeli:

[…]

sprawa zostaje rozpoznana pod nieobecność oskarżonego; […].

Art. 247b ust. 1

Na wniosek sędziego sprawozdawcy odpis aktu oskarżenia doręcza się oskarżonemu. Poprzez doręczenie aktu oskarżenia oskarżonego powiadamia się o rozprawie wstępnej oraz o kwestiach, o których mowa w art. 248 ust. 1, o jego prawie do stawienia się wraz z obrońcą oraz o możliwości wyznaczenia obrońcy w przypadkach przewidzianych w art. 94 ust. 1, a także o tym, że sprawa może zostać rozpoznana i rozstrzygnięta pod jego nieobecność, o ile spełnione są przesłanki przewidziane w art. 269.

Art. 269

1) W sprawach, w których oskarżonemu zarzucono popełnienie ciężkiego przestępstwa, jego obecność na rozprawie jest obowiązkowa.

2) Sąd może zarządzić stawiennictwo oskarżonego również w przypadkach, w których jego obecność nie jest wymagana, jeżeli stawiennictwo jest konieczne do ustalenia prawdy obiektywnej.

3) Gdy nie stoi to na przeszkodzie ustaleniu prawdy obiektywnej, sprawę można rozpoznać pod nieobecność oskarżonego, jeżeli:

[…]

3. został prawidłowo wezwany, nie wskazał ważnych powodów usprawiedliwiających niestawiennictwo, a procedura określona w art. 247b ust. 1 została zachowana; […].

Art. 423

1) W ciągu sześciu miesięcy od powzięcia wiadomości o prawomocnym wyroku skazującym lub jego faktycznym przekazaniu Republice Bułgarii przez inne państwo osoba skazana pod swą nieobecność może wystąpić z wnioskiem o wznowienie postępowania karnego, powołując się na swoją nieobecność w postępowaniu karnym. Wniosek podlega uwzględnieniu, z wyjątkiem przypadków, gdy albo osoba skazana zbiegła po przedstawieniu zarzutów w postępowaniu przygotowawczym, z tym skutkiem, że czynności procesowe na podstawie art. 247b ust. 1 nie mogą zostać wykonane, albo po wykonaniu tych czynności osoba skazana nie stawiła się na rozprawie bez uzasadnionej przyczyny.

2) Wniosek nie zawiesza wykonania wyroku skazującego, chyba że sąd postanowi inaczej.

3) Postępowanie w sprawie wznowienia postępowania karnego zostaje zakończone, jeżeli osoba skazana pod swą nieobecność nie stawi się na rozprawie bez uzasadnionej przyczyny. […].

http://curia.europa.eu/C-688/18…