Izba

Prawidłowość powołania przez nową Krajową Radę Sądownictwa sędziów do Izby Cywilnej Sądu Najwyższego

Art. 6 ust. 1 EKPCz

„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości”

Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r., poz. 3) weszła w życie 17 stycznia 2018 r. Nowe przepisy przewidywały wybór sędziów do KRS przez Sejm spośród osób, które zebrały 2000 podpisów obywateli lub 25 podpisów sędziów, w miejsce dotychczasowego sposobu wyboru przez samych sędziów. 6 marca 2018 r. Sejm wybrał 15 sędziów do KRS, w ten sam sposób skracając kadencję sędziów wybranych do KRS na podstawie przepisów dotychczasowych.

Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (tekst jednolity Dz.U. z 2021 r., poz. 1904) utworzyła Izbę Dyscyplinarną oraz Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. 29 czerwca 2018 r. ukazało się obwieszczenie Prezydenta RP o wolnych stanowiskach sędziowskich (Monitor Polski z 2018 r., poz. 633), w tym 7 stanowisk w Izbie Cywilnej.

28 sierpnia 2018 r. KRS uchwałą nr 330/2018 wystąpiła do Prezydenta RP o powołanie siedmiu osób (w tym m.in. Tomasza Szanciło, Kamila Zaradkiewicza oraz Joannę Misztal-Konecką) na stanowiska sędziów w Izbie Cywilnej. Osoby, które nie zostały rekomendowane złożyły wnioski o uchylenie uchwały do NSA. 27 września 2018 r. NSA postanowieniem o sygnaturze II GW 27/18 udzielił zabezpieczenia poprzez wstrzymanie wykonania uchwały KRS. Mimo to 10 października 2018 r. Prezydent RP powołał ww. osoby na stanowiska sędziów w Izbie Cywilnej. 6 maja 2021 r. NSA wyrokiem o sygnaturze II GOK 2/18 uchylił uchwałę KRS z 28 sierpnia 2018 r. w zakresie wystąpienia z wnioskiem o powołanie siedmiu osób na stanowiska w Izbie Cywilnej SN. W wyroku NSA – opierając się na wyroku TSUE z 2 marca 2021 r., C-824/18 – stwierdził, że KRS nie gwarantuje niezależności od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Podobne konkluzje znalazły się w wyroku SN z 5 grudnia 2019 r., III PO 7/18 oraz uchwale trzech izb SN z dnia 23 stycznia 2020 r., BSA I-4110-1/20. Odmienna ocena pojawiła się w orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego (P 7/20, K 3/21, K 6/21).

Skarżąca spółka jest podmiotem, która zajmowała się wyłącznie handlem suplementem diety C, co przyniosło spółce w 2010 r. ok. 20 mln złotych dochodów. 10 września 2010 r., po kontroli suplementu Główny Inspektor Farmaceutyczny nakazał natychmiastowe wycofanie produktu z rynku. Spółka zniszczyła zapasy suplementu i zawiesiła działalność. Wyrokiem z 23 lutego 2011 r. WSA w Warszawie uchylił decyzję GIF; wyrok ten został utrzymany w mocy przez NSA 30 sierpnia 2012 r. 20 sierpnia 2014 r. spółka wytoczyła powództwo przeciwko Skarbowi Państwa. 8 lutego 2016 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo, stwierdzając, że nie ma związku przyczynowego między zniszczeniem zapasów suplementu diety i działalnością państwa, bowiem decyzja administracyjna GIF nie nakazywała zniszczenia suplementu, lecz jedynie wycofanie go z rynku. Spółka wniosła apelację, która została oddalona 30 października 2017 r. przez Sąd Apelacyjny w Warszawie. Następnie spółka wniosła skargę kasacyjną, która 25 marca 2019 r. także została oddalona przez SN w składzie Tomasz Szanciło, Kamil Zaradkiewicz oraz Joanna Misztal-Konecka.

• Wykładni pojęcia „sąd ustanowiony ustawą” (art. 6 ust. 1 EKPCz) należy dokonywać przy użyciu kryteriów sformułowanych w sprawie Ástráðsson. Organizacja sądownictwa powinna zależeć od ustaw uchwalanych przez parlament, a nie dyskrecjonalności egzekutywy. (§ 294) Sędziowie powinni być wybierani w oparciu o kompetencje, zarówno intelektualne, jak i moralne. Im wyższy szczebel sądownictwa, tym wymogi powinny być wyższe. (§ 295) Nieprawidłowości w procesie mianowania sędziów mogą powodować, że sąd nie jest prawidłowo ustanowiony. (§ 296) Przepisy prawa przewidujące powoływanie sędziów powinny być możliwie jasne, aby nie dochodziło do niedopuszczalnego wpływu na proces ich mianowania. (§ 297) Nieprawidłowości w procesie mianowania mogą się potem przekładać na bezstronność i niezawisłość sądu. (§ 298)

• Przy ocenie, czy doszło do naruszenia wymogu „ustanowienia ustawą” Trybunał bierze pod uwagę trzy kryteria. (§ 299) W ramach pierwszego kryterium ocenia się, czy naruszenie przepisów prawa krajowego przy mianowaniu sędziów miało charakter oczywisty. Brak oczywistości naruszenia prowadzi do analizy na gruncie kolejnych kryteriów. (§ 300) Drugie kryterium ocenia się przez pryzmat celu „ustanowienia ustawą”, tj. zapewnienia, aby sądownictwo funkcjonowało bez wpływów zewnętrznych, w celu zachowania praworządności oraz podziału władzy. Oznacza to, że czysto techniczne uchybienia nie naruszają art. 6 ust. 1 EKPCz. (§ 301) Na gruncie trzeciego kryterium bada się, czy sądy krajowe rozpoznały – przy użyciu kryteriów konwencyjnych – kwestię naruszenia prawa do sądu „ustanowionego ustawą”. (§ 302)

• W zakresie pierwszego kryterium, należy stwierdzić, że istnieje fundamentalny spór między NSA, TSUE, niektórymi składami SN, a innymi składami SN oraz TK co do tego, czy doszło do oczywistego naruszenia prawa krajowego. (§ 306–308) W takich sytuacjach Trybunał bierze pod uwagę orzecznictwo sądów krajowych, o ile nie jest ono arbitralne lub oczywiście nieuzasadnione. Jeżeli naruszenie takie zostało stwierdzone przez sądy krajowe w zgodzie z kryteriami konwencyjnymi, Trybunał musi mieć poważne powody, aby odstąpić od takiej oceny. (§ 309) W konsekwencji zadaniem ETPCz w niniejszej sprawie nie jest rozstrzyganie sporu za organy krajowe, lecz raczej kontrola, czy sądy orzekające w niniejszej sprawie wyważyły różne interesy, w poszanowaniu praw konwencyjnych. (§ 310)

• Niewątpliwie uchwała trzech izb SN z dnia 23 stycznia 2020 r., BSA I-4110-1/20 stwierdzająca brak niezależności KRS była oparta na pogłębionej ocenie polskiego prawa w świetle standardu konwencyjnego. Jednocześnie wyrok TK z 20 kwietnia 2020 r., U 2/20, który stwierdził niezgodność tej uchwały z Konstytucją ma charakter arbitralny i nieoparty na standardach konwencyjnych, a zatem nie może być uwzględniony przez ETPCz. (§ 318) A zatem, biorąc pod uwagę uchwałę trzech izb SN, należy stwierdzić, że brak niezależności KRS przełożył się na naruszenie prawa do sądu ustanowionego ustawą. (§ 321)

• Art. 6 ust. 1 EKPCz musi być interpretowany w świetle preambuły do Konwencji, zawierającej odwołanie do zasady rządów prawa, której elementem składowym jest zasada pewności prawa. Jeżeli sąd krajowy rozstrzyga o danej sprawie (czy to wyrokiem kończącym postępowanie, czy to postanowieniem o udzieleniu zabezpieczenia), orzeczenie takie powinno być wykonane. (§ 331) Próba interwencji władzy ustawodawczej lub wykonawczej w postępowanie sądowe stanowi naruszenie art. 6 EKPCz, nawet jeżeli taki nacisk pozostał bez wpływu na postępowanie. (§ 332) Mianowanie sędziów do Izby Cywilnej przez Prezydenta RP, mimo obowiązującego zabezpieczenia udzielonego przez NSA, stanowi brak poszanowania dla powagi orzeczeń sądowych. (§ 333) Także w tym zakresie doszło do naruszenia prawa do sądu ustanowionego ustawą. (§ 334)

• Badając, czy nieprawidłowości w procesie mianowania sędziów miały taki ciężar, że doprowadziły do naruszenia art. 6 ust. 1 EKPCz, należy wziąć pod uwagę m.in. funkcję naruszonych przepisów oraz czy te nieprawidłowości naruszyły istotę prawa do sądu ustanowionego ustawą. (§ 336) W tym kontekście należy zauważyć, że większość sędziów mianowanych do KRS w 2018 r. miała poważne związki z Ministerstwem Sprawiedliwości (została mianowana na prezesów sądów, pracowała na delegacji, obsadzenie mandatu było oferowane przez pracowników MS, a listy poparcia podpisywało wąskie grono sędziów związanych z MS). (§ 341–343) KRS zatem nie była wolna od wpływów legislatury i egzekutywy, co przekłada się na nieprawidłowość całego procesu mianowania sędziów oraz naruszenie art. 6 ust. 1 EKPCz w konkretnej sprawie osądzanej przez sędziów wybranych w wadliwej procedurze. (§ 345) Wobec braku procedury zaradczej, doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 EKPCz w zakresie prawa do sądu „ustanowionego ustawą”. (§ 347–351) Nie ma jednak konieczności dalszego badania, czy te same okoliczności doprowadziły do braku niezawisłości i bezstronności sądu. (§ 352–353)

• Obowiązek wykonywania orzeczeń ETPCz, wynikający z art. 46 Konwencji, oznacza konieczność wdrożenia środków generalnych i indywidualnych. Państwo-strona ma jednak w tym zakresie pewną swobodę i podlega ocenie Komitetu Ministrów. Trybunał może jednak wskazać określone środki, których wdrożenie uważa za konieczne. (§ 363) Ponieważ konkluzje orzeczenia odnoszą się także do powołań wielu sędziów, Rzeczpospolita Polska jest zobowiązana do podjęcia szybkich kroków w celu usunięcia naruszeń. (§ 364) Nie ulega jednak wątpliwości, że podstawowym problemem są mianowania sędziów przez zależną od władzy wykonawczej KRS. Trybunał nie wypowiada się co do skutków orzeczeń wydanych przez sędziów mianowanych przez KRS po 2018 r., jednakże wdrożenie w praktyce uchwały trzech izb SN z 23 stycznia 2020 r., BSA I-4110-1/20 może stanowić właściwy środek zaradczy. (§ 365) Jednakże to na państwie-stronie spoczywa obowiązek wyciągnięcia właściwych wniosków z orzeczenia Trybunału w celu jego wykonania. (§ 366)

Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r., poz. 3)

– Art. 1 pkt 1

„Po art. 9 dodaje się art. 9a w brzmieniu:

Art. 9a. 1. Sejm wybiera spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych piętnastu członków Rady na wspólną czteroletnią kadencję.

2. Dokonując wyboru, o którym mowa w ust. 1, Sejm, w miarę możliwości, uwzględnia potrzebę reprezentacji w Radzie sędziów poszczególnych rodzajów i szczebli sądów.

3. Wspólna kadencja nowych członków Rady wybranych spośród sędziów rozpoczyna się z dniem następującym po dniu, w którym dokonano ich wyboru. Członkowie Rady poprzedniej kadencji pełnią swoje funkcje do dnia rozpoczęcia wspólnej kadencji nowych członków Rady”.

konflikt o praworządność; kryzys konstytucyjny; Krajowa Rada Sądownictwa; sąd ustanowiony ustawą

https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-215388