Izba

Wypłata wynagrodzenia sędziemu za okres zawieszenia w obowiązkach w związku z toczącym się postępowaniem karnym

Art. 6 ust. 1 EKPCz
„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości”

Art. 6 ust. 2 EKPCz
„Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą”

Art. 1 Protokołu nr 1 do EKPCz
„Każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego.
Powyższe postanowienia nie będą jednak w żaden sposób naruszać prawa państwa do stosowania takich ustaw, jakie uzna za konieczne do uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zabezpieczenia uiszczania podatków bądź innych należności lub kar pieniężnych”

Skarżąca od 1995 r. wykonywała zawód sędziego w Wilnie. W lutym 2006 r. Prezydent Litwy zawiesił Skarżącą w wykonywaniu obowiązków i uchylił jej immunitet w związku z toczącym się śledztwem dotyczącym fałszowania dokumentów oraz nadużycia funkcji podczas prowadzenia przez Skarżącą sprawy wykupu mieszkania komunalnego w 2002 r.

W marcu 2010 r. Sąd Okręgowy w Kownie uniewinnił Skarżącą od zarzucanych jej czynów. 1 lipca 2011 r. Sąd Apelacyjny uchylił jednak wyrok sądu I instancji ze względu na błędy w ustaleniach faktycznych oraz umorzył postępowanie ze względu na przedawnienie. W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny stwierdził, że działania Skarżącej odpowiadały znamionom odpowiednich przepisów kodeksu karnego. Skarżąca złożyła kasację do Sądu Najwyższego, powołując się na naruszenie zasady domniemania niewinności. W maju 2012 r. Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego ze względu na uzasadnienie zawierające stwierdzenia naruszające domniemanie niewinności i postępowanie karne przeciwko Skarżącej umorzył ze względu na przedawnienie.

W 2010 r. Skarżąca wniosła prośbę do Prezydenta o przywrócenie jej na stanowisko sędziego. W międzyczasie prezes sądu rejonowego, w którym Skarżąca pracowała, powołał komitet, który miał ocenić jakość pracy skarżącej w latach 2000–2003. W 2011 r. komitet wydał opinię, w której uznał, że Skarżąca niedbale wypełniała swoje obowiązki, przez co uchybiła godności sprawowanego urzędu. Opinia ta została przekazana do Rady Sądownictwa oraz Prezydenta Litwy. 15 lipca 2011 r. Rada Sądownictwa zarekomendowała Prezydentowi Litwy usunięcie Skarżącej z zawodu, opierając się na opinii komitetu, ale także na ocenie zachowania Skarżącej dokonanego przez Sąd Apelacyjny. 18 lipca 2011 r. Prezydent Litwy usunął Skarżącą z zajmowanego stanowiska.

Skarżąca po usunięciu z urzędu wytoczyła powództwo cywilne przeciwko sądowi rejonowemu o zapłatę wynagrodzenia (około 94.000 euro) za okres zawieszenia (tj. lata 2006–2011), kwestionując także postępowanie komitetu w sądzie rejonowym, które doprowadziło do złożenia ją przez Prezydenta z urzędu. W czerwcu 2012 r. Sąd Okręgowy w Poniewieżu oddalił powództwo, stwierdzając, że zapłata wynagrodzenia za okres zawieszenia byłaby konieczna jedynie wówczas, gdyby Skarżąca została uniewinniona. Ostatecznie bowiem wyrok karny Sądu Apelacyjnego nie oznaczał oczyszczenia z zarzutów, a jedynie umorzenie ze względu na przedawnienie, co nie może być traktowane jako „przywrócenie” kwalifikacji potrzebnych do wykonywanego zawodu. W listopadzie 2012 r. Sąd Apelacyjny podtrzymał wyrok Sądu Okręgowego w Poniewieżu. Skarżąca wniosła skargę kasacyjną, twierdząc, że dwójka sędziów ze składu trzyosobowego w Sądzie Apelacyjnym nie była bezstronna (czego miało dowodzić ich mianowanie do Sądu Najwyższego w styczniu 2013 r. i grudniu 2014 r., co Skarżąca postrzegała jako formę „odwdzięczenia się” przez Prezydenta); Sąd Najwyższy jednak odmówił przyjęcia skargi do rozpoznania. W późniejszym okresie Skarżąca ponownie wytoczyła powództwo (tym razem deliktowe), ale zostało ono oddalone w obydwu instancjach.

W odniesieniu do art. 6 ust. 1 EKPCz:

• Przy ocenie niezawisłości sądu (w rozumieniu art. 6 ust. 1 EKPCz) należy brać pod uwagę w szczególności sposób mianowania sędziów, trwałość sprawowania urzędu (nieusuwalność sędziów), istnienie gwarancji zabezpieczających przed zewnętrznymi naciskami oraz subiektywną postrzegalność danego organu jako niezawisłego (§ 78).

• Wymogi niezawisłości oraz obiektywnego aspektu bezstronności są ściśle związane i mogą być analizowane łącznie przez Trybunał (§ 80).

• Dopuszczalne jest mianowanie sędziów przez władzę wykonawczą lub ustawodawczą, o ile nie wiąże się to z naciskami lub wpływami tych władz na wykonywanie funkcji orzeczniczych (§ 78).

• W realiach sprawy nie było żadnych dowodów na zakłócenie bezstronności sędziów orzekających poprzez nacisk wywierany przez władzę wykonawczą. Procedura nominacyjna na sędziów Sądu Najwyższego – zawierająca udział innych organów poza samym Prezydentem (Rady Sądownictwa i Prezesa Sądu Najwyższego) – przebiegała w sposób standardowy i nie sugerowała, że stanowi formę „odwdzięczenia się” Prezydenta za korzystny wyrok. W konsekwencji skargę w tym zakresie należało uznać za oczywiście nieuzasadnioną (§ 81–84).

W odniesieniu do art. 1 Protokołu nr 1:

• Następczy obowiązek zapłaty wynagrodzenia sędziemu za okres zawieszenia, jeżeli nie okaże się on winny przestępstwa, jest „uzasadnionym oczekiwaniem”, które aktualizuje zastosowanie art. 1 Protokołu nr 1 (§ 96).

• Legalność ingerencji we własność w rozumieniu art. 1 Protokołu nr 1 oznacza istnienie podstawy prawnej, która jest zgodna z zasadami rządów prawa (rule of law), a także cechuje się niearbitralnością (tj. dostępnością, precyzyjnością, przewidywalnością w stosowaniu). Wymóg przewidywalności jest zależny od adresatów normy, dziedziny regulowanych stosunków społecznych oraz natury samej instytucji. Muszą istnieć także minimalne gwarancje proceduralne (§ 111).

• Mimo że ETPCz jedynie w ograniczonym zakresie może kontrolować interpretację i stosowanie prawa krajowego, przeprowadzenie przez sądy krajowe wykładni contra legem (skutkujące w realiach sprawy odmową zasądzenia wynagrodzenia, mimo że Skarżąca nie została skazana przez sąd karny, a więc a contrario miała prawo do wynagrodzenia za okres zawieszenia) stanowi wyraz arbitralności w stosowaniu prawa, co przekłada się na naruszenie art. 1 Protokołu nr 1 (§ 113).

Konstytucja Republiki Litewskiej z 25 października 1992
– Art. 113
Sędzia nie może pełnić żadnych funkcji z wyboru lub mianowania, prowadzić przedsiębiorstwa, działalności handlowej, pracować w jakichkolwiek instytucjach bądź zakładach prywatnych. Nie może też otrzymywać innego wynagrodzenia oprócz wynagrodzenia sędziowskiego oraz wynagrodzenia za działalność pedagogiczną lub twórczą.
[Judges may not hold any other office to which he or she has been elected or appointed, or work in any business, commercial, or other private establishments or enterprises. Nor may they receive any remuneration other than the remuneration established for judges and payment for educational or creative activities…]
– Art. 115
Sędzia sądu Republiki Litewskiej może zostać, w trybie przewidzianym przez ustawę, zwolniony z zajmowanego stanowiska w następujących przypadkach:
… 5) w przypadku dopuszczenia się czynu szkodzącego dobremu imieniu sędziego;
6) w przypadku uprawomocnienia się skazującego go wyroku sądowego.
[Judges of the courts of the Republic of Lithuania shall be removed from office according to the procedure established by law in the following cases:
… 5) when their conduct discredits the title of a judge;
6) on the entry into effect of court judgments convicting them.]

Ustawa o ustroju sądów Republiki Litewskiej
– Art. 47 ust. 3 (w brzmieniu obowiązującym w chwili zawieszenia Skarżącej w lutym 2006 r.)
Jeżeli sędzia jest podejrzany lub oskarżony o popełnienie przestępstwa, może być on zawieszony w wykonywaniu obowiązków sędziowskich przez Sejm lub – w okresie pomiędzy sesjami Sejmu – przez Prezydenta Republiki. Sędzia pozostaje zawieszony aż do momentu uprawomocnienia się orzeczenia sądu. Jeżeli sędzia zostaje uniewinniony, zostaje przywrócony do pełnienia obowiązków oraz otrzymuje wynagrodzenie za okres zawieszenia.
[If a judge is suspected of or charged with a crime, he or she may be suspended from judicial duties by the Seimas or – in the period between the Seimas’ sessions – by the President of the Republic. A judge is suspended from his or her duties until the court decision in a criminal case comes into force. If a judge is declared innocent, his or her duties are restored and he or she is repaid the salary for the period when he or she was suspended from office.]

– Art. 47 ust. 3 (w brzmieniu obowiązującym po 1 września 2008 r.)
Jeżeli sędzia jest podejrzany lub oskarżony o popełnienie przestępstwa, może być on zawieszony w wykonywaniu obowiązków sędziowskich przez Sejm lub – w okresie pomiędzy sesjami Sejmu – przez Prezydenta Republiki. Sędzia pozostaje zawieszony aż do momentu uprawomocnienia się postanowienia kończącego postępowanie przygotowawcze lub wyroku sądu. Jeżeli […] w toku postępowania sądowego sędzia nie zostanie uznany za winnego, zostaje przywrócony do pełnienia obowiązków oraz otrzymuje wynagrodzenie za okres zawieszenia.
[If a judge is suspected of or charged with a crime, he or she may be suspended from his or her judicial duties by the Seimas or – in the period between the Seimas’ sessions – by the President of the Republic. A judge is suspended from his or her duties until the final decision in a pre-trial investigation is adopted or until the judgment in a criminal case comes into force. If, […] the judge is not found guilty by a court judgment in a criminal case, the powers of the judge shall be restored and he or she shall be repaid the salary for the period when he or she was suspended from office.]

prawo do wynagrodzenia; ochrona własności; zawieszenie sędziego; ustrój sądów; arbitralność; przewidywalność

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-202360

Tłumaczenie Konstytucji Republiki Litewskiej według tłumaczenia na stronach Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/litwa-a.html).

*

W odniesieniu do wymogów legalności ingerencji we własność w § 111 orzeczenia ETPCz dosłownie cytuje syntetyczne uwagi zawarte w wyroku R.Sz. v. Węgry, § 35–37.