Izba

Utrata stanowisk

Art. 6 ust. 1 EKPCz
„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.”

Art. 8 EKPCz
„1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.
2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z
uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności osób.”

Skarżący to grupa ośmiu sędziów, którzy w latach 1994-2008 zostali powołani na sędziów Sądu Najwyższego Ukrainy („SNU”) na czas nieoznaczony.

2.06.2016 r., w konsekwencji przemian politycznych zapoczątkowanych przez protesty na Majdanie w latach 2013-2014, Parlament zmienił konstytucję w zakresie organizacji sądownictwa oraz uchwalił ustawę o sądownictwie i statusie sędziego. Sądowi Najwyższemu przyznano m.in. możliwość kasowania orzeczeń niższych instancji. Zgodnie z rozdziałem XII nowej ustawy, sędziowie SN mieli być wyłaniani w drodze konkursu, zaś dotychczasowi sędziowie – w związku z tym, że SNU miał ulec likwidacji – mogli skorzystać z prawa uczestnictwa w tym konkursie.

3.10.2016 r. Zgromadzenie Sędziów SNU zakwestionowało przepisy ustawy przed Trybunałem Konstytucyjnym („TK”), w zakresie w jakim dotyczyły likwidacji SNU i zarazem pozbawienia możliwości wykonywania funkcji przez dotychczasowych sędziów. W międzyczasie skarżący wzięli udział w konkursie zorganizowanym przez komisję ds. kwalifikacji sędziów, jednak nie zostali powołani na stanowiska w nowym sądzie. 15.12.2017 r. nowy SN rozpoczął działalność.

18.02.2020 r. TK rozstrzygnął sprawę zainicjowaną przez Zgromadzenie Sędziów SNU. Wskazał, że zgodnie z zasadą nieusuwalności sędziów, ci pełniący urząd w SNU powinni pełnić go również w nowym SN. Zmiana nazwy sądu nie powinna oznaczać przerwania ciągłości działalności tego organu państwowego.

W czerwcu 2020 w parlamencie przedstawiony został projekt ustawy o wcieleniu dotychczasowych sędziów SNU do nowego SN, jednak na chwilę zapadnięcia orzeczenia ETPCz nie został on przyjęty.

• W świetle orzeczenia TK skarżący według prawa krajowego mieli prawo pozostania na stanowisku sędziów Sądu Najwyższego. Również z tego względu spór skarżących dotyczył „prawa” w rozumieniu art. 6 Konwencji. Ponadto, spór był „prawdziwy” i „poważny”, biorąc pod uwagę rolę funkcji sądowych, których wykonywanie uniemożliwiono skarżącym. Podobnie spór był „bezpośrednio decydujący” dla prawa skarżących, ponieważ chodziło właśnie o niemożność wykonywania przez skarżących zawodu sędziego. (§ 55-56)

• Trybunał stwierdził wcześniej w wielu sprawach przeciwko Ukrainie, że sądy powszechne na Ukrainie nie mają uprawnień do uchylenia przepisów jako niekonstytucyjnych i jednostka nie miała prawa do złożenia indywidualnego wniosku do Trybunału Konstytucyjnego, który jest jedynym sądem uprawnionym do uchylenia przepisów ustawy. Dlatego też, gdy skarżący składał skargę bezpośrednio dotyczącą przepisu ustawowego, Trybunał uznawał, że nie posiadał on/ona środka, który można uznać za skuteczny. (§ 61)

• Wyjaśnienia do projektu ustawy o reformie sądownictwa wskazywały, że reorganizacja sądów wyższych na Ukrainie realizowała ogólne cele zapewnienia sprawiedliwego sądownictwa krajowego oraz przyspieszenia postępowań. Trudno sobie wyobrazić, jak te cele można by osiągnąć ograniczając skarżącym dostęp do sądu w związku z ich roszczeniami dotyczącymi uniemożliwienia im wykonywania funkcji sądowych. W tych okolicznościach, Trybunał stwierdził, że ​​brak dostępu do sądu skarżących nie był proporcjonalny do uzasadnionego celu. (§ 74)

• Nawet zakładając, że kwestionowane środki nie miały znaczącego wpływu finansowego na sytuację skarżących, pozbawiły ich one możliwości kontynuowania pracy i obracania się w środowisku, w którym mogliby realizować swoje cele zawodowe i osobiste, co miało wpływ na ich życie prywatne. Ponadto, zdaniem Trybunału natura i długość trwania kwestionowanych środków wskazują, że wpływ ten był bardzo znaczny. (§ 88-89)

• Pomimo orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, kwestia wznowienia przez skarżących funkcji sędziowskich była nadal badana przez Parlament w czerwcu 2021 r. Trybunał zauważa, że ​​od grudnia 2017 r., kiedy SN rozpoczął działalność, skarżący nie byli w stanie wykonywać swoich funkcji sądowych. W związku z tym nastąpił wyraźny brak koordynacji w rozwiązywaniu ich sytuacji przez dłuższy czas, co poważnie podważyło pewność prawa i przewidywalność konstytucyjnych zasad niezawisłości sędziowskiej, wobec czego sporna ingerencja nie spełniała wymogów zgodności z prawem dla celów art. 8 Konwencji. (§ 100-101)

Konstytucja Republiki Ukrainy
Art. 126 Konstytucji (w brzmieniu sprzed nowelizacji z 2016 r.) przewidywał, że sędziowie sprawowali swoje stanowiska na czas nieoznaczony, z wyjątkiem sędziów Trybunału Konstytucyjnego oraz tych sędziów, którzy zostali powołani po raz pierwszy na okres pięciu lat. Ten sam przepis przewidywał następującą wyczerpującą listę podstaw odwołania sędziów: (1) upływ kadencji, na którą sędzia został wybrany lub powołany; (2) osiągnięcie wieku sześćdziesięciu pięciu lat; (3) niezdolność do wykonywania obowiązków sądowych wynikająca z problemów zdrowotnych; (4) naruszenie przez sędziego zakazu łączenia stanowisk; (5) złamanie przysięgi sędziowskiej; (6) wyrok skazujący; (7) wygaśnięcie obywatelstwa; (8) śmierć lub orzeczenie stwierdzające zaginięcie lub śmierć sędziego; oraz (9) rezygnację. Po zmianach z 2016 r. art. 126 podobnie zawiera zasadę zajmowania stanowisk przez sędziów na czas nieoznaczony (art. 126 § 5) oraz wyczerpującą listę podstaw odwołania sędziów i wygaśnięcia ich urzędu, obejmującą odmowę przeniesienia sędziego do innego sądu w wypadku likwidacji lub reorganizacji sądu, w którym sędzia był zatrudniony (art. 126 § 6 ust. 5)
[„Article 126 of the Constitution (in the wording before the amendments of 2016) provided that judges held their posts for an indefinite term except for the judges of the Constitutional Court and those judges who were appointed for the first time for the period of five years. The same provision provided for the following exhaustive list of grounds for the dismissal of judges: (1) expiration of the term for which the judge was elected or appointed; (2) reaching the age of sixty-five; (3) inability to perform judicial duties resulting from health problems; (4) violation by a judge of the incompatibility requirements; (5) breach of the judicial oath; (6) criminal conviction; (7) termination of citizenship; (8) death or a decision declaring a judge missing or dead; and (9) resignation. After the amendments of 2016, Article 126 similarly proclaims
the principle that judges hold their posts for an indefinite term (Article 126 § 5) and provides for an exhaustive list of grounds for the dismissal of judges and the termination of their office which includes a refusal by a judge to be transferred to a different court in the event of
the liquidation or reorganisation of the court where the judge was employed (Article 126 § 6 (5))”]

Ustawa o sądownictwie i statusie sędziego z 2016 r.
Art. 53 ustawy o sądownictwie z 2016 r. stanowi, że sędzia nie może zostać przeniesiony do innego sądu bez jego zgody, z wyjątkiem (1) transferu w przypadku reorganizacji, likwidacji lub zaprzestania funkcjonowanie sądu; (2) przeniesienia jako kary dyscyplinarnej.
[„Section 53 of the Judiciary Act 2016 provides that a judge may not be transferred to another court without his or her consent, except for (1) transfers in case of reorganisation, liquidation or cessation of the functioning of a court; (2) transfer as a disciplinary sanction.”]

Trybunał wskazuje również na treść i wyjaśnienia do Europejskiej Karty o Statusie Sędziego (Rada Europy, DAJ/DOC (98)23) oraz opinie Komisji Weneckiej ws. reform konstytucyjnych oraz wymiaru sprawiedliwości na Ukrainie.

Sędziowie; niezawisłość; kadencja; Sąd Najwyższy; likwidacja sądu

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-211125