Izba

Zmiana kwalifikacji prawnej powództwa i jego oddalenie w wyroku II instancji

Art. 6 ust. 1 EKPCz
„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.”

Art. 1 Protokołu nr 1 EKPCz
„Każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego.
Powyższe postanowienia nie będą jednak w żaden sposób naruszać prawa państwa do stosowania takich ustaw, jakie uzna za konieczne do uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zabezpieczenia uiszczania podatków bądź innych należności lub kar pieniężnych.”

Skarżący jest ukraińskim biznesmenem. W 1998 r. syn Skarżącego został porwany. Porywacze zażądali 350 tys. USD okupu. Skarżący – po konsultacji z policją – zdecydował się zapłacić okup; udało mu się zebrać 287 tys. USD. Skarżący został zapewniony, że podczas przekazania okupu porywacze zostaną aresztowani, a pieniądze Skarżącego odzyskane. Porywaczom udało się jednak przechwycić okup i uciec. Następnie uwolnili syna Skarżącego. Porywacze zostali aresztowani w 2002 r. i skazani w 2004 r. Akcja cywilna Skarżącego w procesie karnym przeciwko Skarbowi Państwa i porywaczom została oddalona ze względów proceduralnych, mimo że sąd stwierdził, że ucieczka porywaczy była możliwa głównie z powodu błędów policji w organizacji akcji.

W 2005 r. Skarżący wytoczył Skarbowi Państwa oddzielne powództwo cywilne. W latach 2005–2010 trwały głównie spory o właściwość między sądami administracyjnymi i cywilnymi, a korzystne dla Skarżącego decyzje były kilkukrotnie uchylane. W toku postępowania cywilnego okoliczności faktyczne – w szczególności zaniedbania policjantów – nie były kwestionowane. Sąd I instancji uwzględnił powództwo i zasądził odszkodowanie od Skarbu Państwa w wysokości równowartości całości utraconej sumy. Oparł się przy tym na przepisach konstytucyjnych przewidujących odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariuszy publicznych i ogólnych przepisach o odpowiedzialności deliktowej. Po apelacji strony przeciwnej sąd II instancji zmienił wyrok i oddalił powództwo, uznając, że Skarb Państwa jest odpowiedzialny za szkody wynikające z popełnienia przestępstwa jedynie wówczas, gdy sprawca przestępstwa nie został zidentyfikowany lub jest niewypłacalny.

• Nie jest rolą ETPCz zajmowanie się błędami w ustaleniach faktycznych lub w wykładni i zastosowaniu prawa krajowego, chyba że ustalenia sądów krajowych są arbitralne lub skrajnie nierozsądne. (§ 24) Sąd krajowy powinien jednak odpowiedzieć na zasadnicze argumenty strony. (§ 25) Elementem rzetelności postępowania sądowego jest także możliwość przedstawienia swojej argumentacji na równych zasadach ze stroną przeciwną. (§ 26)

• Jeżeli sąd II instancji zmienia opiera się o inny przepis niż sąd I instancji, a tym samym prowadzi do oddalenia wcześniej uwzględnionego powództwa, sąd II instancji powinien uzasadnić wybór innego przepisu (oraz jego relację z przepisem zastosowanym przez sąd I instancji) oraz pozwolić stronie na ustosunkowanie się do innej kwalifikacji prawnej powództwa. (§ 30–31) W realiach sprawy Skarżący został zaskoczony zmianą zastosowanych przepisów przez sąd II instancji, który nie uzasadnił takiego wyboru, co zaważyło na naruszeniu art. 6 EKPCz. (§ 32–34)

• Sześć lat trwania postępowania cywilnego w sprawie Skarżącego nie może być uznane za przewlekłość. Sam fakt kilkukrotnego orzekania (uchylania wyroków przez sądy II instancji) nie może przemawiać za przewlekłością, jeżeli nie stwierdzono żadnych okresów nieaktywności. (§ 37)

• Ponieważ prawo ukraińskie przewiduje możliwość wznowienia postępowania cywilnego w razie stwierdzenia naruszenia art. 6 EKPCz przez Trybunał, nie jest zasadne badanie naruszenia art. 1 Protokołu nr 1 do EKPCz. (§ 42–43)

Art. 56 Konstytucji Ukrainy z 1996 r. przewiduje odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę wywołaną niezgodnym z prawem działaniem lub zaniechaniem władzy publicznej lub jej funkcjonariuszy. Art. 440 kodeksu cywilnego z 1963 r. (oraz art. 1166 kodeksu cywilnego z 2003 r.) przewidują ogólną klauzulę odpowiedzialności deliktowej. Art. 1177 § 1 kodeksu cywilnego z 2003 r. przewiduje, że szkody majątkowe wynikające z przestępstwa mogą być naprawione przez Skarb Państwa jedynie wówczas, gdy sprawca przestępstwa nie został ustalony lub jest niewypłacalny. Status pokrzywdzonego musi być nadto potwierdzony w toku postępowania karnego.

Kontradyktoryjność; równość broni; uzasadnienie; odpowiedzialność deliktowa; powództwo

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-207408