Izba

Zobowiązanie do powstrzymania się od działalności ekstremistycznej jako naruszenie wolności słowa

Art. 6 ust. 1 EKPCz
„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.”

Art. 10 EKPCz
„1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych.
2. Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej.”

Art. 13 EKPCz
„Każdy, czyje prawa i wolności zawarte w niniejszej konwencji zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego także wówczas, gdy naruszenia dokonały osoby wykonujące swoje funkcje urzędowe.”

Art. 2 Protokołu nr 7 do EKPCz
„1. Każdy, kto został uznany przez sąd za winnego popełnienia przestępstwa, ma prawo do rozpatrzenia przez sąd wyższej instancji jego sprawy, tak w przedmiocie orzeczenia o winie, jak i co do kary. Korzystanie z tego prawa, a także jego podstawy, reguluje ustawa.
2. Wyjątki od tego prawa mogą być stosowane w przypadku drobnych przestępstw, określonych w ustawie, lub w przypadkach, gdy dana osoba była sądzona w pierwszej instancji przez Sąd Najwyższy lub została uznana za winną i skazana w wyniku zaskarżenia wyroku uniewinniającego sądu pierwszej instancji.”

Skarżący to organizacja pozarządowa – Noworosyjski Komitet Praw Człowieka – oraz jej przewodniczący (pani Karastelew) oraz wiceprzewodniczący (pan Karastelew). W toku postępowania przed ETPCz pani Karastelew zmarła i jej syn wyraził chęć występowania w jej imieniu przed ETPCz.

W 2008 r. w kraju krasnodarskim przyjęto prawo miejscowe, które nakładało zakaz przebywania nieletnich nocą w miejscach publicznych bez dorosłego. Skarżący organizowali demonstracje przeciwko – w ich ocenie niekonstytucyjnej – inicjatywie legislacyjnej. Podczas demonstracji Skarżący mieli plakat z napisem: „Wolność nie jest dana, musi być wzięta”. 18 kwietnia 2009 r., podczas innej demonstracji (kiedy – według Skarżących – nie mieli już tego plakatu), dwóch nastolatków podeszło do Skarżących i chwilę z nimi rozmawiało.

Kilka dni później rodzice nastolatków złożyli zawiadomienie do prokuratury, stwierdzając, że Skarżący prowadzili zakazaną działalność agitacyjną wśród nieletnich. Przesłuchani nastolatkowie stwierdzili, że podeszli do Skarżących, a ci pokazali ww. plakat, wytłumaczyli sens protestu przeciwko nowo uchwalonemu prawu miejscowemu oraz zachęcili nastolatków do „przyjścia z kolegami” na następne demonstracje.

21 maja 2009 r. prokurator wydał kilka orzeczeń. Po pierwsze, pan i pani Karastelewowie zostali zobowiązani – na mocy art. 25 ust. 1 Prawa o prokuraturze – do powstrzymania się, pod groźbą kary administracyjnej, od działalności ekstremistycznej. Po drugie, taki sam nakaz został nałożony na Komitet, pod groźbą rozwiązania organizacji przez sąd. Prokurator uznał, że zachęcanie nieletnich do demonstrowania przeciwko ww. zmianom legislacyjnym stanowi działalność ekstremistyczną, która może zachęcać do niepodporządkowania się prawu, a tym samym niszczyć porządek społeczny. Za „ekstremistyczny” został uznany także ww. plakat, jako mogący podburzać nieletnich do nieposłuszeństwa prawu.

Wszelkie próby wzruszenia prokuratorskich orzeczeń w sądach okazały się bezskuteczne, a w dodatku w sprawie pana Karastelewa postępowanie umorzono powołując się na powagę rzeczy osądzonej w postępowaniu, które dotyczyło tylko pani Karastelew.

• W razie śmierci Skarżącego, osoba bliska (taka jak syn) może kontynuować popieranie skargi. Prawo przewidziane w art. 10 EKPCz, chociaż nietransferowalne, ma wymiar moralny i stwierdzenie jego naruszenia przed Trybunałem ma przywrócić sprawiedliwość, nawet mimo śmierci Skarżącego. (§ 51)

• Część „cywilna” art. 6 EKPCz znajduje zastosowanie do postępowań, w których wydaje się „ostrzeżenia” wpływające na korzystanie z wolności słowa. (§ 116–118) „Rozciągnięcie” powagi rzeczy osądzonej z jednego postępowania na inne, wprawdzie tożsame pod względem przedmiotowym, ale dotyczące innej osoby, stanowi naruszenie istoty prawa do sądu. (§ 125–129)

• Środki „prewencyjne”, zakazujące określonych wypowiedzi przed ich faktycznym wypowiedzeniem, mogą prowadzić do efektu mrożącego i niewątpliwie stanowią ingerencję w prawo chronione przez art. 10 EKPCz. Skarżący może uważać się w takiej sytuacji za ofiarę naruszenia art. 10 EKPCz nawet wówczas, gdy rezygnuje ze skorzystania z wolności słowa w obawie przed karą grożącą za złamanie środka „prewencyjnego”. (§ 70–75)

• Wymóg legalności – przewidziany w art. 10 ust. 2 EKPCz – oznacza istnienie podstawy prawnej o odpowiedniej jakości. Jednostki muszą bowiem wiedzieć, jakie działania będą uznane za legalne, a jakie za nielegalne. (§ 78) Pewne uznanie administracyjne jest dopuszczalne, ale jego zakres oraz sposób wykorzystania powinny być ściśle określone. (§ 79) Ani rosyjskie prawo in abstracto nie zawierało żadnych jasnych wskazówek co do interpretacji dość szerokiego pojęcia „ekstremizmu”, ani też orzekający prokurator nie uzasadnił swojej decyzji w duchu kryteriów sformułowanych przez Trybunał, co przełożyło się na nieprzewidywalność prawa, a zatem i naruszenie art. 10 EKPCz. (§ 89–91)

• W realiach sprawy prima facie można byłoby uznać ingerencję za usprawiedliwioną „koniecznością zapobieżenia zakłócenia porządku lub przestępstwu”. W przypadku „zapobieżenia przestępstwu” jest wymagane, aby zagrożenie poważnym przestępstwem ze strony konkretnych osób było realne. (§ 85) Jeżeli chodzi zaś o „zapobieżenie zakłóceniu porządku”, to w takich sprawach należy przede wszystkim oceniać brzmienie, naturę, formę, kontekst oraz potencjalne skutki wypowiedzi. (§ 87) W realiach sprawy, trudno uznać, aby ww. plakat zawierał hasła ekstremistyczne, a sami Skarżący – przez zainicjowaną przez nastolatków rozmowę – nawoływali w jakikolwiek sposób do przemocy. Trudno także uznać manifestowanie przeciwko proponowanej zmianie legislacyjnej za nawoływanie do nielegalnego opierania się władzy. (§ 99–105)

• Art. 10 ust. 2 EKPCz nakłada także na państwa-strony obowiązek odpowiedniej kontroli ingerencji w wolność słowa. (§ 79) Sądowa kontrola administracji ograniczona do kontroli legalności (w kontraście do celowości) rozumianej jako wyłączenie kontroli proporcjonalności i ‘niezbędności w demokratycznym społeczeństwie’, oznacza brak sprostania obowiązkom proceduralnym nałożonym na państwa-strony przez art. 10 ust. 2 EKPCz. (§ 95–96)

Art. 1 Ustawy o zwalczaniu ekstremizmu uznaje za „działalność ekstremistyczną” m.in. utrudnianie przemocą działalności organom władzy publicznej, a także wzywanie do takiej działalności lub rozprowadzanie materiałów ekstremistycznych. Art. 6–7 tej ustawy przewidują możliwość udzielenia ostrzeżenia organizacji pozarządowej i jej kierownictwu, jeżeli istnieją wystarczająco potwierdzone informacje o planowaniu działalności ekstremistycznej. Na podstawie art. 24–25 Prawa o prokuraturze prokurator może wydać ostrzeżenie w celu zapobiegania działalności ekstremistycznej w stosunku do organizacji pozarządowej i jej kierownictwa; niepodporządkowanie się ostrzeżeniu może prowadzić do odpowiedzialności wykroczeniowej. [§ 35–42] Komisja Wenecka w opinii 660/2011 uznała, że rosyjskie regulacje dotyczące działalności ekstremistycznej są nadmiernie niejasne. [§ 46]

Ekstremizm; wolność słowa; rozwiązanie stowarzyszenia; kontrola sądowa

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-204835