Izba

Skazanie za udostępnienie w mediach społecznościowych filmu nawołującego do nienawiści etnicznej

Art. 6 ust. 1 EKPCz
„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.”

Art. 10 EKPCz
„1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych.
2. Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej.”

Art. 17 EKPCz
„Żadne z postanowień niniejszej konwencji nie może być interpretowane jako przyznanie jakiemukolwiek państwu, grupie lub osobie prawa do podjęcia działań lub dokonania aktu zmierzającego do zniweczenia praw i wolności wymienionych w niniejszej konwencji albo ich ograniczenia w większym stopniu, niż to przewiduje konwencja.”

Wedle ustaleń poczynionych w postępowaniu krajowym, Skarżący w 2009 r. udostępnił na portalu społecznościowym WKontakte (VK) fragment filmu (mockdokumentu) „Rosja 88” oraz utwór „Sława Rosji!” zespołu Kołowrat (kojarzonego z subkulturą skinheadów). Film „Rosja 88” wprawdzie miał na celu krytyczne sportretowanie środowiska skinheadów, ale Skarżący umieścił tylko taką scenę, która bez komentarza mogła służyć do wzmacniania waśni etnicznych (sugerującą, że Azerowie dopuszczają się oszustw w handlu oraz że konieczne jest ich „przegonienie”, a Rosjanie muszą „walczyć o prawa”). W utworze „Sława Rosji!” odnoszono się do imigrantów w sposób obelżywy jako do osób niebezpiecznych, którzy muszą być usunięci z Rosji.

W bliżej nieustalonych okolicznościach policja powzięła informację o działalności Skarżącego. Policja stworzyła profil na portalu VK i wysłała Skarżącemu zaproszenie do znajomych, które on zaakceptował. Wówczas policja mogła uzyskać dostęp do postów Skarżącego. We wrześniu 2010 r. wszczęto postępowanie karne. Zamówiono opinie biegłych, w ramach których stwierdzono, że zarówno wyrwana z kontekstu scena z filmu, jak i piosenka nawołują do nienawiści w stosunku do niektórych grup etnicznych.

Po przeprowadzeniu procesu w pierwszej instancji, Skarżący został skazany przez sędziego pokoju na 18 miesięcy pozbawienia wolności w zawieszeniu na podstawie art. 280 § 1 rosyjskiego kodeksu karnego. Skarżący odwołał się do sądu rejonowego. Sąd rejonowy postanowił wyłączyć jawność postępowania apelacyjnego ze względu na bezpieczeństwo uczestników postępowania oraz fakt, że zarzucane przestępstwo było skierowane przeciwko porządkowi konstytucyjnemu i bezpieczeństwu narodowemu. W trakcie postępowania odwoławczego sąd rejonowy uchylił wyrok sędziego pokoju z powodu błędu w ustaleniach faktycznych (co do tego, czy popełnienie przestępstwa było publiczne, czy nie), ale przeprowadził własną ocenę i wymierzył Skarżącemu karę 18 miesięcy pozbawienia wolności w zawieszeniu. Apelacja do sądu okręgowego przeciwko wyrokowi sądu rejonowego została oddalona. Stwierdzono także, że brak jawności postępowania przed sądem rejonowym nie naruszył prawa Skarżącego do obrony.

• Zastosowanie art. 17 EKPCz jest ograniczone do przypadków skrajnych. Aby odrzucić skargę na podstawie art. 17 EKPCz, musiałoby być oczywiste, że Skarżący użył prawa do wolności wypowiedzi w sposób jawnie sprzeczny z wartościami wyrażanymi przez Konwencję. (§ 48) W tym przypadku nie jest prima facie oczywiste, że wypowiedź Skarżącego była sprzeczna z wartościami konwencyjnymi. (§ 49) W świetle braku naruszenia art. 10 EKPCz, nie ma potrzeby badania konieczności zastosowania art. 17 EKPCz. (§ 96)

• Skazanie za opublikowanie postów, czy linków do podburzających do nienawiści materiałów stanowi – zgodnie z orzecznictwem Trybunału – ingerencję w wolność słowa. Ze względu na wolność od samooskarżenia, Skarżący może nie przyznawać się do opublikowania treści, za co został skazany, i to nawet w ramach postępowania przed ETPCz, a i tak może uważać się za ofiarę ingerencji w wolność słowa. (§ 54–58)

• Nie ma wątpliwości, że ingerencja w wolność słowa była oparta na podstawie prawnej (przepis kodeksu karnego powiązany z ustawą o zwalczaniu ekstremizmu). (§ 60) Należy także uznać, że taka ingerencja miała na celu zapobieganie zakłóceniu porządku i przestępstwu oraz ochronę praw innych osób (tj. ochronę mniejszości etnicznych przed dyskryminacją). (§ 65)

• Wolność wyrażania poglądów obejmuje nie tylko poglądy traktowane przychylnie przez większość społeczeństwa, ale także wypowiedzi szokujące, czy obrażające. Ograniczenie wolności słowa musi odpowiadać naglącej potrzebie społecznej. Państwa-strony dysponują pewnym marginesem oceny co do konieczności działań wkraczających w wolność słowa. Z tego względu kontrola Trybunału odnośnie tej konieczności ogranicza się do stwierdzenia, czy władze krajowe przedstawiły – oparte na rozsądnej ocenie stanu faktycznego – wystarczające i relewantne powody. (§ 68–69) W tego typu sprawach jednak strona rządowa powinna wykazać, że wypowiedzi Skarżącego rzeczywiście mogły doprowadzić do przemocy, nienawiści lub nietolerancji (lub były pochwałą przemocy, nienawiści lub nietolerancji). Wówczas należy oceniać sposób wypowiedzi, jej socjopolityczny kontekst oraz zdatność (bezpośrednią i pośrednią) do wywołania niepożądanych konsekwencji. (§ 71) Istotnym czynnikiem może być także zamiar Skarżącego. (§ 72)

• W realiach sprawy nie można uznać, aby udostępnienie przez Skarżącego fragmentu filmu miało jakikolwiek cel artystyczny. Skarżący w postępowaniu krajowym nie twierdził także, że publikacja miała na celu dyskusję o sprawach publicznych. W postępowaniu krajowym udowodniono także, że Skarżący wykazywał zainteresowania nacjonalistyczne. Fragment filmu został zmontowany w ten sposób, że mógł służyć wzniecaniu waśni etnicznych. Piosenka miała natomiast charakter otwarcie rasistowski. Chociaż materiał był dostępny tylko dla ograniczonej liczby znajomych na portalu społecznościowym, nie można wykluczać, że nawet w tak wąskim gronie mógł doprowadzić do wytworzenia się niechęci do innych grup etnicznych. (§ 81–91) A zatem w realiach sprawy sądy krajowe przedstawiły wystarczające i relewantne powody dla ingerencji w wolność słowa. Kara jest nadto proporcjonalna do czynu. Przekłada się to na brak naruszenia art. 10 EKPCz. (§ 93–95)

• Dopuszczalne jest wyłączenie jawności postępowania z przyczyn określonych w art. 6 ust. 1 EKPCz, o ile jest to bezwzględnie konieczne. (§ 106) Nie ma wątpliwości, że jest to możliwe szczególnie w sytuacji zagrożenia dla uczestników postępowania. (§ 107–108) Nie jest wystarczające ogólne powołanie się na zagrożenie dla innych osób oraz fakt, że zarzucane przestępstwo było skierowane przeciwko bezpieczeństwu narodowemu i porządkowi konstytucyjnemu. Nie stwierdzono jakichkolwiek konkretnych okoliczności, które uzasadniałyby istnienie zagrożenia dla uczestników postępowania. (§ 109) Dochodzi zatem do naruszenia art. 6 EKPCz i to nawet mimo stwierdzenia, że postępowanie w pierwszej instancji było jawne (zwłaszcza wobec faktu, że w drugiej instancji sąd uchylił wyrok sądu pierwszej instancji) lub że żadne inne prawa procesowe Skarżącego – w tym prawo do obrony – nie zostały naruszone poprzez wyłączenie jawności. (§ 110–113)

Kodeks karny (Federacji Rosyjskiej)
– Art. 280 § 1
„Kto publicznie wzywa do działań ekstremistycznych podlega grzywnie do 300.000 rubli lub do wysokości dochodu (pensji) skazanego za okres do dwóch lat, albo karze od czterech do sześciu miesięcy aresztu, albo karze pozbawienia wolności do lat trzech.”
[Public calls for extremist activities [to be carried out] shall be punishable by a fine of up to 300,000 Russian roubles, or an amount equivalent to the convicted person’s wages or other income for a period of up to two years, or by detention for a period of four to six months, or by imprisonment for a period of up to three years.]

Ustawa o zwalczaniu ekstremizmu (Federacji Rosyjskiej)
– Art. 1 ust. 1
„W rozumieniu niniejszej ustawy przez: … działania ekstremistyczne (ekstremizm) rozumie się: … podżeganie do waśni społecznych, rasowych, etnicznych lub religijnych; … naruszanie praw, wolności i słusznych interesów człowieka i obywatela z powodu jego pochodzenia społecznego, rasowego, etnicznego, religijnego lub językowego lub z powodu jego stosunku do religii; … publiczne wzywanie do wyżej wymienionych działań”.
[For purposes of the present Federal Law the following basic concepts shall apply: … Extremist activity (extremism) is: … Incitement of social, racial, ethnic (национальная) or religious discord (рознь); … Violation of rights, freedoms and legitimate interests of a person and citizen on account of his social, racial, ethnic (национальная), religious or linguistic origin (принадлежность) or attitude to religion; … public appeals to carry out the above-mentioned activities.]

Zgodnie z art. 241 § 2 rosyjskiego kodeksu postępowania karnego jawność rozprawy może być wyłączona, jeżeli jest to konieczne dla zapewnienia bezpieczeństwa stron lub ich krewnych. [§ 41]

Ekstremizm; wolność słowa; mowa nienawiści; jawność rozprawy

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-209864