Izba

Warunki legalności prowokacji policyjnej

Art. 6 ust. 1 EKPCz
„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.”

Skarżący to dziewięciu obywateli rosyjskich. W latach 2013–2015 zostali oni skazani w różnych częściach Rosji za handel narkotykami (lub inne przestępstwa podobne), na kary pozbawienia wolności od dwóch lat i sześciu miesięcy do dziesięciu lat pozbawienia wolności. Wszyscy Skarżący w toku procesów karnych powołali się na nielegalną prowokację policyjną. Do prowokacji (zakupu kontrolowanego) używano przeważnie osób wcześniej zatrzymanych przez FSKN (federalną służbę ds. narkotyków), zwolnionych warunkowo z zakładów karnych lub uzależnionych od narkotyków. W kilku przypadkach Skarżący wyjaśniali, że prowokatorzy byli bardzo nachalni. Przeważnie Skarżący znali też prowokatorów. W ocenie Skarżących FSKN nie miała wystarczających informacji, aby przeprowadzić prowokację. W niektórych sprawach sądowych nie ujawniono także niektórych istotnych informacji odnoszących się do prowokacji. We wszystkich przypadkach sądy orzekające, powołując się na różne uzasadnienia, odmówiły uznania prowokacji policyjnych za nielegalne.

• Konwencja nie zabrania używania prowokacji policyjnej, ale z drugiej strony policja nie może podżegać do popełnienia przestępstwa. (§ 85) Granicę legalności prowokacji policyjnej wyznaczają testy: materialny i proceduralny. (§ 86)

• W ramach testu materialnego ETPCz ocenia, czy postawa służb była „zasadniczo pasywna”. Władze krajowe muszą obiektywnie ocenić – w ramach dostępnego materiału – że przestępstwo zostałoby popełnione nawet bez prowokacji służb. Podejmując decyzję o prowokacji policyjnej, służby powinny dysponować informacjami chociaż o przygotowywaniu przestępstwa, na przykład uzyskanymi poprzez podsłuch. Z pewnością nie jest dopuszczalne zarządzenie prowokacji natychmiast po uzyskaniu informacji, bez jakiejkolwiek weryfikacji tej informacji. (§ 87–88)

• Jeżeli służby posługują się prowokatorami, którzy nie są funkcjonariuszami, należy oceniać zachowanie nie tylko służb, ale także prowokatora. (§ 89)

• W sprawach prowokacji musi istnieć przejrzysta i przewidywalna procedura udzielania zgody na kontrolę operacyjną. Zgody takiej powinien w zasadzie udzielać sąd. (§ 90)

• W ramach testu proceduralnego ETPCz bada, czy sądy krajowe prawidłowo odpowiedziały na zarzut nielegalności prowokacji policyjnej. Chociaż ETPCz nie wyznacza konkretnych środków reakcji na taki zarzut, sąd powinien dokonać dogłębnego i konkluzywnego rozstrzygnięcia tej kwestii. Nadto zasada równości broni wymaga przesłuchania prowokatorów. Ciężar dowodu na legalność prowokacji spoczywa na oskarżycielu. (§ 91–94)

• W realiach sprawy służby krajowe opierały się głównie na informacjach od nieujawnionych źródeł, względnie od osób, które następnie zostały prowokatorami. Służby krajowe w żadnej ze spraw nie podjęły dodatkowej próby weryfikacji uzyskanych informacji. (§ 98–100) Służby krajowe podejmowały decyzje o prowokacji samodzielnie, bez jakiegokolwiek nadzoru sądu. Decyzje te zawierały lapidarne uzasadnienia, niepozwalające ustalić przyczyn lub celu przeprowadzanych prowokacji. (§ 101) W każdej ze spraw sądy krajowe niewłaściwie odpowiedziały na zarzut nielegalności prowokacji. W żadnej ze spraw oskarżenie nie udowodniło bowiem istnienia wcześniejszego zamiaru popełnienia przestępstwa przez oskarżonych, a utajnienie części informacji (w tym co do źródeł informacji) nie zostało w przekonujący sposób uzasadnione. (§ 103) Nie ma wątpliwości, że te uchybienia prowadzą do naruszenia art. 6 ust. 1 EKPCz i są częścią problemu systemowego, zidentyfikowanego przez ETPCz we wcześniejszych sprawach przeciwko Rosji (Veselov i Inni v. Rosja, Lagutin i Inni v. Rosja). (§ 104–105)

• Trybunał otrzymywał w ostatnich latach wiele skarg dotyczących tego samego problemu, i to nawet odnoszących się do prowokacji policyjnych przeprowadzonych już po wcześniejszych wyrokach ETPCz i wytycznych rosyjskiego Sądu Najwyższego, które miały naprawić sytuację. Podstawowym błędem, który nie został naprawiony, jest brak właściwych gwarancji proceduralnych nakazujących wydawanie decyzji o podjęciu prowokacji przez niezależny organ. A zatem należy nakazać Rosji, aby decyzje o prowokacji były wydawane przez sąd w ramach jasnej i przewidywalnej procedury. (§ 108–120)

§ 45 zawiera odesłanie do § 62–66 orzeczenia Lagutin i Inni v. Rosja (http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-142518), w którym znajduje się wyciąg z ustawy o kontroli operacyjnej z 12 sierpnia 1995 r. (nr 144-FZ). Kontrola operacyjna ma na celu wykrywanie oraz zapobieganie przestępstwom oraz wykrycie osób za nie odpowiedzialnych (art. 2). W ramach kontroli operacyjnej dopuszcza się m.in. zakup kontrolowany (art. 6 pkt 4). Kontrola operacyjna jest dopuszczalna jedynie w ramach trwającego postępowania karnego lub kiedy uprawnione organy są w posiadaniu informacji o popełnieniu lub planowaniu popełnienia przestępstwa lub o osobach, które zamierzają popełnić, popełniają lub popełniły przestępstwo, a nie ma wystarczających dowodów do wszczęcia postępowania karnego (art. 7). Tylko niektóre formy kontroli operacyjnej (nie ma w tym katalogu zakupu kontrolowanego) wymagają zgody sądu (art. 9). Uzyskane dowody mogą być użyte w postępowaniu sądowym pod warunkiem legalności ich uzyskania (art. 11). Od 2007 r. art. 5 ustawy zabrania prowadzenia działań operacyjnych, wywołujących przestępstwo lub podżegających do popełnienia przestępstwa.

W 2006 r. Plenum Sądu Najwyższego Federacji Rosyjskiej wydało wytyczne co do wykładni prawa w sprawie kontrolowanych zakupów narkotyków. Dowody uzyskane w ramach kontroli operacyjnej zostały uznane za dopuszczalne, o ile zostały uzyskane legalnie. U oskarżonego zamiar handlu narkotykami powinien powstać niezależnie od działań służb lub prowokatorów. Z dowodów musi wynikać wypełnienie przez oskarżonego wszystkich znamion czynu zabronionego. [§ 47] Jeżeli Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził naruszenie art. 6 EKPCz w aspekcie nielegalności prowokacji policyjnej, postępowania karne w Rosji były wznawiane na podstawie art. 415 § 5 rosyjskiego kodeksu postępowania karnego. [§ 49]

Prowokacja policyjna; kontrola operacyjna; prawo do sądu; uczciwość procesu; handel narkotykami

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-209328