Izba

Kasacja prawomocnego wyroku sądu powszechnego jako naruszenie prawa do rzetelnego procesu w zakresie zasady pewności prawa oraz zasady równości broni (w procesie)

art. 6 ust. 1 EKPCz

„1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości”

17 marca 2006 r. skarżący wszczęli postępowanie cywilne przed sądem powszechnym przeciwko dwóm kontrahentom w celu uzyskania ochrony sądowej w postaci orzeczenia deklaratoryjnego stwierdzającego nieważność umowy dotyczącej praw udziałowych, którą zawarli 12 kwietnia 2002 r. Wykładnia podważanego zapisu tej umowy była wcześniej przedmiotem ugody zawartej przed arbitrem między skarżącymi a dwoma kontrahentami. Skarżący dowodzili nieważności tego zapisu umownego ze względu na jego niejasność. W tym samym czasie toczyło się przeciwko skarżącym postępowanie w sprawie niewykonania umowy wszczęte przez kontrahentów.

7 maja 2010 r. sąd uwzględnił żądania pozwu w stosunku do obu kontrahentów. Sąd stwierdził, że strony umowy zawarły w niej klauzulę arbitrażową. Klauzula ta była wadliwa i nie mogła spowodować zawarcia ważnej i wykonalnej ugody przed arbitrem. Podważane postanowienie umowne mogło więc być ocenione, wobec nieważności klauzuli arbitrażowej, przez sąd powszechny w zwykłym postępowaniu. Ponadto, podważane postanowienie miało charakter niejasny, dlatego sąd stwierdził jego niewykonalność i w efekcie nieważność. Sąd potwierdził również interes prawny skarżących w postaci toczącego się przeciwko nim postępowania w sprawie niewykonania umowy.

Jeden z kontrahentów złożył apelację od wyroku z 7 maja 2010 r. Apelacja została oddalona 9 grudnia 2010 r. Uprawomocnienie się obu wyroków spowodowało umorzenie postępowania w sprawie niewykonania umowy 24 lutego 2011 r.

19 kwietnia 2012 r. na wniosek jednego z kontrahentów Prokurator Generalny złożył skargę kasacyjną żądając uchylenia wyroków z 7 maja 2010 r. i 9 grudnia 2010 r. Prokurator Generalny stwierdził, że podważenie zapisów umownych mogło nastąpić jedynie w ramach postępowania w sprawie niewykonania umowy, co unicestwiałoby interes prawny skarżących w uzyskaniu deklaratoryjnego orzeczenia o nieważności zapisów umowy w odrębnym postępowaniu.

26 lutego 2013 r. Sąd Najwyższy uwzględnił skargę kasacyjną, uchylił wyroki z 7 maja 2010 r. i 9 grudnia 2010 r. i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia. Sąd Najwyższy zważył, że ważność ugód zawartych przed arbitrem może być rozpatrywana wyłącznie w postępowaniu szczególnym wynikającym z ustawy o arbitrażu, nie zaś w postępowaniu zmierzającym do uzyskania orzeczenia deklaratoryjnego. Sąd Najwyższy podzielił stanowisko Prokuratora Generalnego, iż podważanie wykonalności zapisów umowy, do której odnosiła się ugoda, winny nastąpić w ramach postępowania w sprawie niewykonania tej umowy.

11 czerwca 2013 r. skarżący złożyli skargę konstytucyjną, w której dowodzili naruszenia prawa do rzetelnego procesu sądowego oraz naruszenia zasady pewności prawa i zasady równości broni. 10 września 2013 r. Sąd Konstytucyjny skargę odrzucił jako bezpodstawną, podzielając argumentację Sądu Najwyższego.

Sąd pierwszej instancji po ponownym rozpatrzeniu sprawy 11 listopada 2014 r. orzekł o oddaleniu żądań skarżących podzielając argumentację Sądu Najwyższego. Apelacja od tego wyroku została oddalona 17 grudnia 2015 r. Skarga kasacyjna od tego wyroku została odrzucona 22 marca 2017 r.

• Kwestia właściwości sądowej ma w sprawie skarżących znaczenie wyłącznie w zakresie oceny czy pozew skarżących do sądu pierwszej instancji winien być rozpatrzony w postępowaniu o wydanie orzeczenia deklaratoryjnego, w postępowaniu w sprawie niewykonania umowy czy w postępowaniu wynikającym z ustawy o arbitrażu. Ustalenie prawidłowej drogi proceduralnej zależy od oceny natury prawnej podważanych zapisów umowy jako zwykłych postanowień albo jako postanowień, których wiążąca wykładnia ustalana jest w toku arbitrażu.

• Błąd sądów niższej instancji co do oceny natury prawnej podważanych postanowień umownych nie stanowi błędu o charakterze rażącym, uzasadniającym ponowne wszczynanie postępowania w sprawie już rozstrzygniętej.

• Ocena interesu prawnego w postępowaniu o wydanie orzeczenia deklaratoryjnego leży w zakresie zwykłej działalności orzeczniczej sądów. Jednorazowe dokonanie wykładni, nawet błędnej, w oparciu o skomplikowany zapis umowny nie niesie żadnych poważnych konsekwencji dla systemu prawa, które miałyby uzasadniać kasatoryjną ingerencję w celu ochrony spójności linii orzeczniczej w tego rodzaju postępowaniach. Nie ma więc podstaw do odstąpienia od zasady ogólnej, że jeśli sąd orzekł w sposób ostateczny i prawomocny, jego orzeczenie nie może być kwestionowane.

• Interwencja procesowa organu ścigania działającego na rzecz strony w sporze o charakterze prywatnoprawnym, bez względu na jej dopuszczalność na podstawie prawa krajowego, co do zasady budzi zastrzeżenia odnośnie do zgodności z Konwencją.

Słowacki Kodeks Postępowania Cywilnego
art. 1, art. 101 § 1, art. 120 § 1, art. 159 § 3, art. 243 i n. (niewymienione z treści)

Słowacka ustawa o wekslach i czekach
art. 10, art. 17, art. 33, art. 33, art. 70, art. 75-78

Informacja o właściwych aktach prawa krajowego i europejskiego oraz o krajowej praktyce stosowania prawa znajduje się m.in. w wyroku Trybunału w sprawie DRAFT – OVA a.s. v. Słowacja z 9 czerwca 2015 r. (nr 72493/10, pkt 39-56 oraz 58-61).

arbitraż; postępowanie arbitrażowe; kasacja; orzeczenie kasatoryjne; pewność prawa; równość broni; prawo do rzetelnego procesu

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-196611