Izba

Warunki w areszcie i brak należytej opieki medycznej w areszcie skutkującej zgonem osadzonego oraz pośmiertne sądzenie w postępowaniu karnym

Art. 2 EKPCz

„1. Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego, skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę.
2. Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artykułem, jeżeli nastąpi w wyniku bezwzględnie koniecznego użycia siły:
a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą;
b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie pozbawionej wolności zgodnie z prawem,
c) w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania”

Art. 3 EKPCz

„Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu”

Art. 5 ust. 1 EKPCz

„1. Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być pozbawiony
wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo:
a) zgodnego z prawem pozbawienia wolności w wyniku skazania przez właściwy sąd;
b) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w przypadku niepodporządkowania się wydanemu zgodnie z prawem orzeczeniu sądu lub w celu zapewnienia wykonania określonego w ustawie obowiązku;
c) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w celu postawienia przed właściwym organem, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zagrożonego karą, lub, jeśli jest to konieczne, w celu zapobieżenia popełnieniu takiego czynu lub uniemożliwienia ucieczki po jego dokonaniu;
d) pozbawienia nieletniego wolności na podstawie zgodnego z prawem orzeczenia w celu ustanowienia nadzoru wychowawczego lub zgodnego z prawem pozbawienia nieletniego wolności w celu postawienia go przed właściwym organem;
e) zgodnego z prawem pozbawienia wolności osoby w celu zapobieżenia szerzeniu przez nią choroby zakaźnej, osoby umysłowo chorej, alkoholika, narkomana lub włóczęgi;
f) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania osoby, w celu zapobieżenia jej nielegalnemu wkroczeniu na terytorium państwa, lub osoby, przeciwko której toczy się postępowanie o wydalenie lub ekstradycję”

Art. 5 ust. 3 EKPCz

„3. Każdy zatrzymany lub aresztowany zgodnie z postanowieniami ustępu 1 lit. c) niniejszego artykułu powinien zostać niezwłocznie postawiony przed sędzią lub innym urzędnikiem uprawnionym przez ustawę do wykonywania władzy sądowej i ma prawo być sądzony w rozsądnym terminie albo zwolniony na czas postępowania. Zwolnienie może zostać uzależnione od udzielenia gwarancji zapewniających stawienie się na rozprawę”

Art. 6 ust. 1 EKPCz

„1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości”

Art. 6 ust. 2 EKPCz

„2. Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą”

1. Siergiej Magnicki był dyrektorem działu podatkowego w dużej moskiewskiej firmie audytorskiej (Firestone Duncan), która obsługiwała w tym czasie największy zagraniczny fundusz inwestycyjny w Rosji (Hermitage). W międzyczasie trzy spółki będące udziałowcami tego funduszu inwestycyjnego zostały przejęte przez nowych właścicieli i zawnioskowały o zwrot podatku. Zwrot podatku w wysokości 5,4 mld rubli został wypłacony; następnie kwota ta została wyprowadzona na inne rachunki, a dokumentacja została zniszczona. Fundusz Hermitage złożył zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa, wyrażając opinię, że taki nienależny zwrot podatku został dokonany przy udziale urzędników. Siergiej Magnicki dzielił się tymi podejrzeniami także z przedstawicielami mediów.

W międzyczasie toczyło się postępowanie karne w sprawie unikania opodatkowania przez dwie inne spółki, których właścicielem był W. Browder, dyrektor funduszu Hermitage. Magnicki świadczył usługi doradztwa podatkowego na rzecz tych spółek. W listopadzie 2008 r. jego mieszkanie zostało przeszukane, a on sam aresztowany. W 2009 r. tymczasowe aresztowanie było kilkukrotnie przedłużane.

27 listopada 2009 r. śledztwo przeciwko Magnickiemu zostało umorzone z powodu śmierci oskarżonego. W grudniu 2009 r. prawnik matki i żony Magnickiego skierował wniosek do organów ścigania o zmianę podstawy umorzenia na brak czynu, jednak nie otrzymano odpowiedzi. W 2011 r. Sąd Konstytucyjny Federacji Rosyjskiej wydał orzeczenie, w którym stwierdził niezgodność z Konstytucją (prawem do czci i dobrego imienia) przepisu przewidującego umorzenie postępowania na etapie postępowania przygotowawczego z powodu śmierci w zakresie, w jakim nie przewiduje zgody bliskich oskarżonego na takie umorzenie. Sąd Konstytucyjny wyprowadził prawo do kontynuowania postępowania w razie śmierci oskarżonego i do oczyszczenia jego dobrego imienia w postępowaniu sądowym. Na tej podstawie prokurator postanowił podjąć postępowanie karne przeciwko Magnickiemu na nowo, mimo protestów zarówno żony, jak i matki Magnickiego (i wielu skarg tychże na działania prokuratury). W 2012 r. wniesiono do sądu akt oskarżenia, zmarłemu Magnickiemu wyznaczono obrońcę z urzędu. Przeprowadzono pełne postępowanie dowodowe. W 2013 r. sąd dzielnicowy wydał wyrok, w którym uznał Magnickiego za winnego, umarzając jednak postępowanie z powodu śmierci oskarżonego. Prawnik rodziny Magnickiego złożył apelację, jednak została ona odrzucona, toteż wyrok ten uprawomocnił się.

2. Według Magnickiego warunki w areszcie były złe, przebywał w celach ośmio- do piętnastoosobowych o powierzchni od 20 do 30 m2 (a mimo to czasami nie miał przydzielonej pryczy ze względu na przeludnienie), warunki sanitarne były nieodpowiednie, kącik sanitarny nie był w zasadzie oddzielony od reszty celi. Wewnętrzne dochodzenie po śmierci Magnickiego stwierdziło takie uchybienia tylko w jednym z trzech aresztów.

U Magnickiego w trakcie pobytu w areszcie została zdiagnozowana kamica żółciowa i zapalenie trzustki. Lekarz więzienny zalecił diagnostykę ultrasonograficzną oraz zabieg operacyjny. Pod koniec lipca 2009 r. Magnicki został przetransportowany do innego aresztu (77/2). Przez niemal miesiąc Magnicki nie otrzymywał leków oraz – mimo pisemnego zawiadomienia dyrektora aresztu – nie został umówiony na wizytę do lekarza więziennego. Dopiero 24 sierpnia 2009 r. po ataku bólu zobaczył się z lekarzem więziennym. 2 września 2009 r. lekarz więzienny poprosił o przeniesienie do poprzedniego aresztu w celu diagnostyki. Mimo tego w październiku i listopadzie 2009 r. władze aresztu wydawały zaświadczenia, że Magnicki jest w stanie przebywać w areszcie oraz brać udział w postępowaniu karnym, a wszystkie zażalenia obrony na warunki osadzenia były oddalane. 16 listopada 2009 r. lekarz więzienny odwiedził Magnickiego i stwierdził, że jego stan się pogorszył, nakazując pilny transport do poprzedniego aresztu (77/1), gdzie znajdował się oddział chirurgiczny. Ambulans został jednak wezwany po kilku godzinach i musiał czekać na eskortę kolejne dwie. W toku wewnętrznego dochodzenia po śmierci Magnickiego stwierdzono, że istniały zaniedbana w opiece medycznej w areszcie 77/2; rekomendowano wszczęcie postępowania dyscyplinarnego wobec władz więziennych za brak odpowiedniego nadzoru.

16 listopada 2009 r. wieczorem w areszcie 77/1 podczas diagnostyki Magnicki zaczął się zachowywać agresywnie (do dokumentacji wpisano epizod psychotyczny). Lekarz wezwał pomoc (w postaci służby więziennej oraz sanitariuszy ze szpitala psychiatrycznego). Magnickiemu założono kajdanki (na zwłokach potem uwidocznione ślady po kajdankach). Przebieg dalszych wydarzeń był różnie relacjonowany przez świadków. W dokumentach wpisano użycie pałki służbowej, a następnie wykreślono jako omyłkę pisarską. Sanitariusze ze szpitala psychiatrycznego twierdzili, że czekali przed aresztem, a kiedy zostali wpuszczeni, zostali poinformowani, że pacjent zmarł; strażnicy więzienni z kolei twierdzili, że po wpuszczeniu sanitariuszy pacjent jeszcze żył, aczkolwiek miał problemy oddechowe. Wypełniono kartę zgonu, w której jako przyczynę zgonu wpisano wstrząs toksyczny oraz niewydolność serca.

Oględzin miejsca kilka godzin później dokonał przedstawiciel komitetu śledczego, przeprowadzono sekcję zwłok (w której wnioskach stwierdzono, że niektóre obrażenia mogły powstać od pałki służbowej oraz że istnieje bezpośredni związek przyczynowy między brakiem odpowiedniej opieki medycznej w terminie miesiąca przed zgonem Magnickiego a jego śmiercią). W 2011 r. komitet śledczy wniósł akt oskarżenia przeciwko dwóm lekarzom z aresztu 77/2 za odpowiednio: niedopełnienie obowiązków i nieumyślne spowodowanie śmierci. Pierwsze postępowanie zostało umorzone z powodu przedawnienia. W 2012 r. w drugim postępowaniu prokurator – uprzednio wnoszący o skazanie – wniósł o uniewinnienie. Sąd uniewinnił oskarżonego lekarza, nie dopatrując się związku przyczynowego między zaniedbaniami w opiece medycznej a zgonem Magnickiego. Wyrok uniewinniający został utrzymany w mocy w sądzie II instancji. W 2013 r. dalsze śledztwo w sprawie śmierci Magnickiego zostało umorzone. W 2013 r. i 2014 r. matka Magnickiego składała bezskuteczne skargi na postanowienia o umorzeniu śledztwa.

• Żona zmarłego ma interes prawny (locus standi) w kontynuowaniu skargi z art. 3 EKPCz na złe warunki w areszcie (§ 175–177).

• W razie braku efektywnego środka krajowego na złe warunki osadzenia termin sześciomiesięczny na wniesienie skargi należy liczyć od ostatniego dnia uwięzienia (§ 181).

• Po zakomunikowaniu sprawy rządowi to na stronie rządowej spoczywa ciężar udowodnienia właściwych warunków osadzenia, albowiem tylko rząd ma dostęp do odpowiednich dokumentów (§ 186).

• W zakresie dokumentowania warunków więziennych rząd powinien działać z należytą starannością, a zniszczenie dokumentów musi być przekonująco uargumentowane i nie zwalnia rządu z ciężaru dowodu (§ 188–189).

• Aresztowanie nie jest arbitralne w świetle art. 5 ust. 1 lit. c EKPCz, jeżeli sąd wyjaśnił powody aresztowania, chyba że to wyjaśnienie jest skrajnie lakoniczne i bez odwołania się do przepisu prawa krajowego pozwalającego na aresztowanie (§ 199).

• „Uzasadnione podejrzenie”, o którym mowa w art. 5 ust. 1 lit. c EKPCz zachodzi wówczas, gdy obiektywny obserwator na podstawie przedstawionych informacji mógłby podejrzewać, że oskarżony mógł się dopuścić zarzucanego przestępstwa (§ 200).

• Ciężar zarzutów per se nie usprawiedliwia długiego okresu aresztowania (§ 216).

• Obawa matactwa jako uzasadnienie aresztowania nie może być wyprowadzana wyłącznie z groźby surowej kary, a musi mieć poparcie także w innych dowodach (§ 217–218).

• Niedopuszczalne jest przedłużanie tymczasowego aresztowania tylko na tej podstawie, że sytuacja oskarżonego się nie zmieniła, albowiem przerzuca to w sposób niedopuszczalny ciężar dowodu na oskarżonego (§ 222).

• Jeżeli istnieje kilka skutecznych środków krajowych, skarżący może wybrać tylko jeden z nich, co oznacza, że jeżeli złożono zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa (wniosek o ściganie) nie ma konieczności wykorzystania drogi procesu cywilnego, aby spełnić warunek wyczerpania środków na drodze krajowej (§ 252–253).

• Jeżeli nieefektywność postępowania przygotowawczego prowadzi do przedawnienia czynu, państwo-strona może odpowiadać za naruszenie obowiązków proceduralnych wynikających z art. 2 EKPCz (§ 271).

• Postępowanie karne toczące się przeciwko osobie zmarłej narusza zasadę równości broni, godność zmarłego oraz jest sprzeczne z celem art. 6 EKPCz (§ 281).

• Ukaranie oskarżonego po jego śmierci narusza zasadę domniemania niewinności wyrażoną w art. 6 ust. 2 EKPCz (§ 284).

• Państwo-strona ma wybór środków, które doprowadzą do przestrzegania wyroku ETPCz zgodnie z art. 46 ust. 1 EKPCz. Wskazanie sposobu usunięcia naruszenia przez władze krajowe przez ETPCz jest możliwe, ale ma charakter wyjątkowy (§ 295–296).

Kodeks Postępowania Karnego Federacji Rosyjskiej
-Art. 24 ust. 1 pkt 4

„Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy:
…
(4) oskarżony (podejrzany) zmarł, z wyjątkiem spraw, w których istnieje potrzeba kontynuacji postępowania w celu rehabilitacji zmarłego”
[A criminal case cannot be instituted and an instituted criminal case should be discontinued on one of the following grounds:
…
(4) death of an accused or of a suspect, except for cases where it is necessary to continue proceedings for the rehabilitation of the deceased person]

pośmiertne postępowanie karne; warunki w więzieniu; śmierć w więzieniu;  nieludzkie traktowanie;  opieka zdrowotna w więzieniu

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-195527