Izba

Skazanie za ujawnienie nazwiska dziecka jako informacji z niejawnego postępowania administracyjnego

Art. 10 EKPCz
„1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych.
2. Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej.”

Art. 6 ust. 1 i 3 lit. d EKPCz
„1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.
…
3. Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do:
…
d) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia.”

20 maja 2007 r. córka i zięć Skarżącej (N.Š.) zginęli w wypadku samochodowym, osierocając kilkumiesięczną córkę (N.G.). 24 maja 2007 r. Centrum Pomocy Społecznej przyznało opiekę nad N.G. stryjowi dziewczynki. W toku dalszego postępowania zarysował się spór między rodziną matki dziecka (Skarżąca i jej mąż D.Š.) oraz rodziną ojca dziecka (stryjem). Postępowanie administracyjne w sprawie opieki zakończyło się w I instancji 22 stycznia 2009 r., a następnie – po uchyleniu przez organ II instancji (22 lutego 2009 r.) – trwało dalej aż do 20 października 2010 r. Decyzja przyznająca opiekę stryjowi została ostatecznie podtrzymana 24 lutego 2011 r.

W międzyczasie spór przyciągnął uwagę mediów. 14 listopada 2007 r. w ramach szerszego materiału prasowego w ogólnokrajowej gazecie przeprowadzono wywiad ze Skarżącą i dyrektorem Centrum Pomocy Społecznej. Zarówno Skarżąca, jak i urzędnik używali imienia i nazwiska N.G. W materiale telewizyjnym z 10 kwietnia 2008 r. imienia i nazwiska N.G. używali dziennikarze. W kolejnym materiale telewizyjnym (z 7 kwietnia 2010 r.) ujawniono sentencję decyzji administracyjnych z 22 stycznia 2009 r. i 22 lutego 2009 r., a także niektóre części ich uzasadnienia. Imię i nazwisko N.G. było widoczne. Materiał jednak został tak zmontowany, że nie wiadomo było, czy to Skarżąca pokazała dziennikarzom te dokumenty.

W związku z emisją reportażu (z 7 kwietnia 2010 r.) stryj dziecka zawiadomił prokuraturę o możliwości popełnienia przestępstwa ujawnienia informacji z niejawnego postępowania administracyjnego, w szczególności poprzez ujawnienie danych N.G. Na podstawie tych okoliczności faktycznych (mających wyczerpywać znamiona przestępstwa z art. 305 § 1 chorwackiego kodeksu karnego), 31 kwietnia 2011 r. prokuratura wniosła akt oskarżenia do sądu przeciwko N.Š. i D.Š. W wyniku postępowania przed Sądem Miejskim w Zagrzebiu Skarżąca i jej mąż zostali uznani za winnych przestępstwa z art. 305 § 1 chorwackiego kodeksu karnego w związku z art. 271 kodeksu rodzinnego i skazani na kary po 4 miesiące pozbawienia wolności w zawieszeniu na 2 lata. Sąd oddalał wszystkie wnioski dowodowe, mające na celu ustalenie, jaki dokładnie był przebieg tworzenia materiału telewizyjnego i czy Skarżąca poinformowała dziennikarzy o konieczności zachowania pewnych okoliczności z postępowania administracyjnego w tajemnicy. Wyrok został podtrzymany przez sąd II instancji, a Sąd Konstytucyjny nie dopatrzył się naruszenia praw Skarżącej.

• Art. 10 EKPCz ma zastosowanie do dyskusji (w specjalistycznej prasie, w mediach o ogólnym profilu, czy wśród opinii publicznej) dotyczących kwestii będących przedmiotem postępowania sądowego, nawet toczącego się z wyłączeniem jawności. Odnosi się to nawet do osób, które ujawniają w mediach niejawne informacje z toczącego się postępowania. (§ 62) A zatem w realiach sprawy art. 10 EKPCz znajduje zastosowanie. (§ 64) Dochodzi także do ingerencji w wolność wypowiedzi poprzez skazanie za ujawnienie informacji pochodzących z postępowania sądowego. (§ 77)

• Wymóg legalności w rozumieniu art. 10 ust. 2 EKPCz oznacza nie tylko istnienie podstawy prawnej, ale także odpowiednią dostępność i przewidywalność prawa opartego na zasadzie rządów prawa. Muszą istnieć także odpowiednie zabezpieczenia przed arbitralnością władz publicznych. (§ 78)

• Wymóg przewidywalności prawa krajowego nie wyklucza pewnej (nieuniknionej zresztą) nieostrości języka prawnego i podatności na różne interpretacje, a także używania przepisów blankietowych. Rolą sądów jest interpretacja prawa krajowego, a Trybunał nie może ingerować w rozstrzygnięcia interpretacyjne organów krajowych, o ile są one racjonalne, a jednostka może racjonalne przewidzieć, jakie zachowania są zakazane. (§ 79–83)

• W realiach sprawy można mieć wątpliwości co do legalności ingerencji, skoro odpowiedni przepis kodeksu karnego (w przeciwieństwie do jego nowszej wersji) nie penalizował explicite ujawniania informacji z postępowań dotyczących interesu dziecka. Wątpliwości mogło także budzić – w kontekście ujawniania informacji z postępowania administracyjnego – współstosowanie przy skazywaniu przepisu odnoszącego się do postępowania sądowego, a nie administracyjnego. (§ 84–89)

• W sprawach dotyczących dzieci ich interes (w tym prywatność) musi być najważniejszy. Uzasadnia to możliwe generalne wyłączenie jawności postępowań w sprawach dzieci. Ochrona praw dziecka może zatem uzasadniać – na gruncie art. 10 EKPCz – istnienie przepisów karnych, zabraniających ujawniania informacji z postępowań w sprawach opiekuńczych. (§ 87, 91)

• W sprawach interesu publicznego i dotyczących funkcjonowania urzędów (czyli także postępowaniach rodzinnych i opiekuńczych) margines oceny w zakresie niezbędności ingerencji w wolność słowa jest ograniczony. (§ 94)

• W realiach sprawy, publikacje prasowe dotyczyły zarzucanych przez Skarżącą nieprawidłowości w systemie pomocy społecznej, co zasługuje na wysoki poziom ochrony. (§ 103)

• W takim kontekście szczególnie istotne w toku postępowania sądowego było odkrycie prawdy, także poprzez unaocznienie roli dziennikarzy w ujawnieniu informacji. (§ 113–114)

• Z drugiej jednak strony może dochodzić – jak w realiach sprawy – do kolizji art. 10 EKPCz oraz art. 8 EKPCz. Jeżeli wolność słowa koliduje z prawem dziecka do prywatności (co obejmuje także jego dane osobowe), należy brać pod uwagę szczególnie dobro dziecka. (§ 95–99)

• W realiach sprawy prywatność dziecka była narażona na szwank, co sąd orzekający powinien uwzględnić. (§ 104–110)

• Gdy informacja została już wcześniej ujawniona, poziom jej ochrony na gruncie art. 8 EKPCz może być niższy, ale nie żaden, zwłaszcza gdy osoba, której informacja dotyczy, sama jej ujawniła lub nie wyraziła zgody na jej ujawnienie. (§ 100) W realiach sprawy, sąd orzekający nie rozważył tego typu okoliczności i ich wpływu na życie prywatne dziecka, zwłaszcza że Skarżąca działała nie z egoistycznych pobudek, lecz w celu ochrony interesu dziecka. (§ 111, 113)

• Rolą Trybunału w zasadzie nie jest zastępowanie władz krajowych w ocenie proporcjonalności ingerencji w wolność słowa oraz zbalansowania wolności słowa z prawami innych osób. Jeżeli organy krajowe dokonały w ramach aktu stosowania prawa zbalansowania konfliktujących interesów w sposób przekonujący i racjonalny, Trybunał co do zasady nie powinien zastępować organów krajowych w ich ocenie sytuacji. (§ 92, 101–102)

• Formalistyczne podejście, opierające się wyłącznie na stwierdzeniu wyczerpania znamion czynu zabronionego, bez jakiejkolwiek kontroli proporcjonalności ingerencji oraz zbalansowania sprzecznych interesów, zaważyło w realiach sprawy na naruszeniu art. 10 EKPCz. (§ 115–117)

Kodeks karny Republiki Chorwacji z 1997 r. (obecnie już nieobowiązujący)
– Art. 305 § 1
Kto bez stosownego zezwolenia, ujawnia z mocy prawa lub decyzji niejawne informacje z postępowania administracyjnego, podlega karze grzywny lub karze pozbawienia wolności nie dłuższej niż 6 miesięcy.
[Whoever, without authorisation, discloses what he or she has learnt in … administrative proceedings … and what, pursuant to the law or a decision based upon the law, is deemed to be confidential, shall be punished by a fine or a term of imprisonment not exceeding six months.]

Warto także zaznaczyć, że art. 307 § 2 kodeksu karnego z 2011 r. został explicite poszerzony o ujawnianie informacji z postępowań dotyczących ochrony praw i obowiązków dziecka. [§ 42]

Kodeks rodzinny Republiki Chorwacji (2003)
– Art. 263
Przepisy tej części [o postępowaniu sądowym] reguluje postępowanie sądowe sporne, niesporne, zabezpieczające i egzekucyjne w sprawach małżeńskich i rodzinnych oraz innych sprawach regulowanych przez ustawę.
[The provisions of this part of the Act provide for the rules which the courts must apply when deciding in civil disputes, non-contentious proceedings and the special execution or interim measures proceedings in marital and family matters and other matters regulated under this Act.]
– Art. 271
Postępowania dotyczące statusu osoby przebiegają z wyłączeniem jawności.
[In the proceedings concerning <<personal>> status matters the public is excluded.]

Opieka; władza rodzicielska; wolność słowa; niejawność postępowania; jawność; proporcjonalność

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-204320