EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA

Pastörs v. Niemcy
55225/14

WYROK ETPCz z dnia 03-10-2019 r.
skład trybunału:

Izba

przedmiot:

Kara za kłamstwo oświęcimskie oraz sędziowie-małżonkowie orzekający w tym samym procesie w I i III instancji

wzorce kontroli:

Art. 6 ust. 1 EKPCz
„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości”

 

Art. 10 EKPCz
„1.Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych.

2.Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej”

rozstrzygnięcie:

  • Brak naruszenia art. 6 EKPCz [4/7]

 

  • Umorzenie postępowania w zakresie stwierdzenia naruszenia art. 10 EKPCz [jednomyślnie]

stan faktyczny:

28 stycznia 2010 r. skarżący (w tamtym czasie przewodniczący skrajnie prawicowej Narodowodemokratycznej Partii Niemiec oraz przewodniczący frakcji tej partii w parlamencie landu Meklemburgia-Pomorze Przednie) wygłosił w parlamencie przemówienie, w którym stwierdził m.in., że „tak zwany” Holokaust (jako „propagandowe kłamstwo”) jest używany dla celów „komercyjnych i politycznych” przez przedstawicieli demokratycznych partii oraz że dzień upamiętnienia ofiar Holokaustu (który odbywał się poprzedniego dnia w meklemburskim Landtagu) jest „projekcją”.

 

1 lutego 2012 r. meklemburski Landtag uchylił skarżącemu immunitet. 16 sierpnia 2012 r. sąd rejonowy w Schwerin skazał skarżącego na 8 miesięcy pozbawienia wolności w zawieszeniu. 25 marca 2013 r. sąd okręgowy w Schwerinie oddalił apelację skarżącego.

 

Tego samego dnia skarżący wniósł do Wyższego Sądu Krajowego w Rostocku apelację (tylko pod kątem prawa) przeciwko wyrokowi sądu okręgowego w Schwerinie. Skarżący złożył wniosek o wyłączenie jednego z sędziów, którego żona była w składzie orzekającym o jego winie w sądzie rejonowym w Schwerinie. Sąd (z udziałem zainteresowanego sędziego) odrzucił wniosek o wyłączenie jako oczywiście bezzasadny, stwierdzając, że Wyższy Sąd Krajowy ocenia tylko wyrok sądu okręgowego (II instancji), a nie sądu rejonowego (I instancji). Tego samego dnia (16 sierpnia 2013 r.) sąd odrzucił apelację.

 

Skarżący pod koniec 2013 r. złożył wniosek o wyłączenie trzech sędziów orzekających w tej sprawie w Wyższym Sądzie Krajowym, ale został on odrzucony jako złożony już po zakończeniu postępowania (dokonano jednak wyjaśnienia merytorycznego, że nie zachodzą przesłanki do wyłączenia).

 

5 czerwca 2014 r. Federalny Trybunał Konstytucyjny odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi konstytucyjnej bez podawania przyczyn.

główne tezy:
  • Art. 17 (nadużycie prawa konwencyjnego) jest pomocą w interpretacji art. 10 ust. 2 EKPCz, co w konsekwencji może prowadzić do twierdzenia, że ingerencja w wolność słowa (na gruncie art. 10 ust. 2) była konieczna, szczególnie w kontekście kłamstwa oświęcimskiego (§ 36, 46).

 

  • Wyjęcie wolności przekazu spod ochrony art. 10 przez art. 17 dotyczy jedynie sytuacji wyjątkowych (np. wywołanie nienawiści), kiedy przekazy te są wymierzone wprost w wartości wyrażane przez Konwencję (§ 37).

 

  • Czy ETPCz uzna skargę za dopuszczalną (w ramach ratione materiae) i dopiero później przywoła art. 17, czy też odrzuci ją na etapie dopuszczalności, zależy od oceny konkretnego przypadku (§ 37).

 

  • Ponieważ wolność wypowiedzi parlamentarzystów opozycji jest szczególną wartością, ETPCz musi w takich sprawach działać szczególnie ostrożnie (§ 38).

 

  • W realiach sprawy wygłoszenie obraźliwego dla ofiar Holokaustu kłamstwa oświęcimskiego przez parlamentarzystę w trakcie sesji parlamentu i w budynku parlamentu skłoniło ETPCz do uznania, że wypowiedź wchodziła w zakres prawa przewidzianego w art. 10 EKPCz, co uzasadnia ocenę legalności ingerencji w tę wolność (§ 40).

 

  • Wpisanie kłamstwa oświęcimskiego w szerszą, obojętną z punktu widzenia prawa karnego wypowiedź nie powinno zwalniać oskarżonego z odpowiedzialności karnej za takie twierdzenia (§ 45).

 

  • Nawet surowa kara pozbawienia wolności (w zawieszeniu) nie stanowi nieproporcjonalnej reakcji na kłamstwo oświęcimskie (§ 48).

 

  • Państwa szczególnie doświadczone przez istnienie zbrodniczych reżimów totalitarnych mogą – w ramach marginesu oceny – szczególnie (w tym także przez surową politykę karną w stosunku do negacjonizmu) dystansować się od totalitarnego dziedzictwa (§ 48).

 

  • Nie doszło do naruszenia art. 6 ust. 1 EKPCz z tego względu, że sędzia III instancji kontrolował jedynie orzeczenie sądu II instancji, a nie orzeczenie sądu I instancji, w którym występował jego małżonek, a ponadto drugi wniosek o wyłączenie sędziego w Wyższym Sądzie Krajowym został wyjaśniony merytorycznie przez trzech sędziów wcześniej niezaangażowanych w sprawę, a ponadto sam skarżący nie wyjaśnił, w jaki sposób małżeństwo sędziów orzekających miałoby się przekładać na brak ich bezstronności (§ 59–70).
odszkodowanie:

koszty postępowania:

powiązane sprawy:

Perinçek v. Szwajcaria (27510/08)
Williamson v. Niemcy (64496/17)
Karácsony i Inni v. Węgry (42461/13 et al.)
Dorozhko i Pozharskiy v. Estonia (14659/04)

akty normatywne:

Kodeks karny Republiki Federalnej Niemiec
-Art. 187
„Kto umyślnie ujawnia lub rozpowszechnia nieprawdziwe informacje o innej osobie, które mogą ją zniesławiać, poniżyć w opinii publicznej lub narazić na utratę wiarygodności, podlega karze pozbawienia wolności do lat 2 lub grzywnie; jeżeli przestępstwo zostało popełnione publicznie lub poprzez rozpowszechnienie materiałów na piśmie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności do lat 5 lub grzywnie”
[„Whosoever intentionally and knowingly asserts or disseminates an untruth related to another person that may defame him or negatively affect public opinion about him or endanger his creditworthiness shall be liable to [a term of] imprisonment not exceeding two years or a fine and, if the offence was committed publicly, in a meeting or through the dissemination of written materials …, to [a term of] imprisonment not exceeding five years or a fine„]
– Art. 189
„Kto zniesławia pamięć osoby zmarłej, podlega karze pozbawienia wolności do lat 2 lub grzywnie”
[„Whosoever defames the memory of a deceased person shall be liable to [a term of] imprisonment not exceeding two years or a fine„]

słowa kluczowe:

kłamstwo oświęcimskie; negacjonizm; wyłączenie sędziego; rzetelny proces

autor omówienia:

Emil Śliwiński