Izba

Bezstronność sądu orzekającego w sprawie karnej wysoko postawionego pracownika banku a istotne straty sędziów na giełdzie na akcjach tego banku

Art. 6 ust. 1 EKPCz
„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości”

Art. 6 ust. 2 EKPCz
„Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą”

Sigríður Elín Sigfúsdóttir (Skarżąca) była do 2009 r. wysoko postawionym pracownikiem jednego z głównych banków islandzkich (Landsbanki). 30 września 2008 r. Skarżąca zatwierdziła pożyczkę dla spółki Imon, która miała odkupić znaczną część udziałów Landsbanki. 7 października 2008 r. islandzka Komisja Nadzoru Finansowego ustanowiła zarząd likwidacyjny w Landsbanki.

W 2013 r. prokurator wniósł akt oskarżenia przeciwko Skarżącej, zarzucając jej nadużycie zaufania w obrocie gospodarczym oraz manipulację na rynku. W 2014 r. Sąd Okręgowy w Reykjaviku uniewinnił skarżącą, ale w 2015 r. Sąd Najwyższy (w składzie pięciu sędziów) uznał ją za winną zarzucanych jej czynów i wymierzył karę 18 miesięcy pozbawienia wolności.

Pod koniec 2016 r. ukazały się różne publikacje prasowe, w których twierdzono, że niektórzy sędziowie islandzkiego Sądu Najwyższego posiadali akcje trzech banków, które upadły w trakcie kryzysu finansowego 2008 r. Sędziowie w zasadzie mieli obowiązek zgłaszania posiadania akcji o wartości przekraczających 3 mln koron islandzkich, ale nie tych nabytych przed objęciem urzędu sędziego.

W trakcie rozpoznawania wniosku o wznowienie postępowania, dwóch sędziów z pięciu orzekających w zasadniczej sprawie skarżącej, złożyło oświadczenia, z których wynikało, że na początku października 2008 r. posiadali nabyte przed objęciem urzędu sędziego udziały Landsbanki o wartości 1,7 mln i 8,5 mln koron islandzkich (odpowiednio ok. 50.000 zł i 260.000 zł). Ze względu na istotne straty (akcje stały się bezwartościowe po przejęciu zarządu likwidacyjnego przez państwo) uznano, że sąd nie był bezstronny, co doprowadziło do wznowienia postępowania, które do dnia wyroku ETPCz toczy się przed islandzkimi sądami.

• Wymóg wniesienia skargi w terminie sześciu miesięcy musi być traktowany z odpowiednią elastycznością. Jeżeli podstawa do wyłączenia sędziego nie była (i nie mogła być bez podjęcia nieracjonalnego wysiłku) stronie znana w trakcie postępowania, a stała się znana dopiero później, termin sześciomiesięczny biegnie od momentu, w którym strona mogła się dowiedzieć o podstawie wyłączenia (w realiach sprawy od publikacji w mediach) (§ 34–36).

• Wznowienie postępowania w zasadzie nie jest skutecznym środkiem, wymaganym do wyczerpania krajowej drogi odwoławczej. Nawet jeżeli postępowanie skutecznie wznowiono, skarga na naruszenie art. 6 EKPCz w pierwotnym postępowaniu nie jest z tego powodu przedwczesna (§ 37).

• Pojęcie „bezstronności” z art. 6 EKPCz obejmuje brak stronniczości lub kierunkowego nastawienia do sprawy (§ 45).

• Bezstronność w wymiarze subiektywnym oznacza brak uprzedzenia do stron postępowania. Bezstronność taka jest domniemywana, a może być przełamana przez wykazanie wrogości lub złej woli w stosunku do strony z powodów osobistych (§ 46).

• Bezstronność w wymiarze obiektywnym oznacza ukształtowanie sądu i jego składu w taki sposób, aby wykluczać rozsądną i zobiektywizowaną wątpliwość co do bezstronności. Oznacza to przede wszystkim brak powiązań ze stronami procesu oraz zakaz kumulowania ról procesowych. Sędzia, co do którego istnieje rozsądna wątpliwość co do bezstronności, powinien mieć możliwość – na podstawie odpowiedniego ustawodawstwa – wyłączyć się ze sprawy. Jeżeli ustawa wyznacza pewne znormalizowane standardy bezstronności (takie jak wartość akcji, powyżej której trzeba dokonywać zawiadomienia), ETPCz będzie brał takie ustawodawstwo pod uwagę (§ 47–50).

• W realiach sprawy doszło do naruszenia standardu bezstronności obiektywnej, albowiem jeden z sędziów doznał strat (potencjalnie wskutek działania Skarżącej, które sąd miał ocenić pod kątem wyczerpania znamion ustawy karnej) wynoszących ok. 260.000 zł (8,5 mln koron islandzkich), co w wartościach absolutnych i w porównaniu z jego wcześniejszą pensją było kwotą znaczną. Nadto kwota ta co do zasady podlegała notyfikacji do odpowiednich instytucji, a zatem mogła powstać rozsądna wątpliwość co do bezstronności obiektywnej (§ 56).

• W realiach sprawy, nie dochodziłoby jednak do naruszenia standardu bezstronności obiektywnej tylko w przypadku strat wynoszących ok. 50.000 zł (1,7 mln koron islandzkich), albowiem nie jest to kwota znaczna i nie podlegała ona notyfikacji w myśl prawa krajowego (§ 54–55).

• Tym bardziej nie dochodzi do naruszenia standardu bezstronności obiektywnej w przypadku sędziego, który wprawdzie poniósł straty w ramach kryzysu finansowego, ale na akcjach innego upadłego banku (§ 53).

Kodeks Postępowania Karnego Republiki Islandii
– Art. 6 ust. 1 lit. g
Sędzia z urzędu rozważa własną zdolność do rozpoznania sprawy. Strony jednak mogą złożyć wniosek o wyłączenie sędziego. Przewodniczący rozważa zdolność do rozpoznania sprawy przez innych sędziów w składzie.
[A judge shall be responsible for ensuring his own eligibility to hear a case. Parties may, however, require a judge to recuse himself. In the same manner, the presiding chief judge shall ensure the eligibility of expert associate judges]

Ustawa 15/1998 o sądownictwie Republiki Islandii
– Art. 26
Komitet ds. Wykonywania Funkcji Sądowych wydaje regulamin, w którym określi w jakim zakresie posiadanie akcji pozostaje w zgodzie z pełnieniem urzędu sędziego. Sędzia informuje Komitet o objęciu jakichkolwiek udziałów w spółkach.
[The Committee on Judicial Functions shall issue general rules concerning the extent to which ownership of a share in a company or enterprise is compatible with the office of a judge. A judge shall report any share acquired by him in a company or enterprise to the Committee]

Regulamin 463/2000 o pełnieniu dodatkowych funkcji przez sędziów sądów okręgowych i Sądu Najwyższego oraz posiadaniu udziałów w spółkach
– Art. 7
Sędzia jest obowiązany poinformować Komitet ds. Wykonywania Funkcji Sądowych o udziałach, które przekraczają 5% ogólnej liczby udziałów lub których wartość jest wyższa niż 3 mln koron islandzkich.
[A judge is obligated to notify the Committee on Judicial Functions about his shareholdings in a company that has a listed exchange rate up to the value of ISK 3,000,000. The same applies to other companies in which a judge may hold up to 5% shares]

Bezstronność; postępowanie karne; akcje; udziały

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-201329