Izba

Dyskryminująca odmowa przyznania uprzywilejowanego statusu związkowi wyznaniowemu

Art. 9 EKPCz
„1. Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje wolność zmiany wyznania lub przekonań oraz wolność uzewnętrzniania indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swego wyznania lub przekonań przez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i czynności rytualne.
2. Wolność uzewnętrzniania wyznania lub przekonań może podlegać jedynie takim ograniczeniom, które są przewidziane przez ustawę i konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa publicznego, ochronę porządku publicznego, zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób.”

Art. 13 EKPCz
„Każdy, czyje prawa i wolności zawarte w niniejszej konwencji zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego także wówczas, gdy naruszenia dokonały osoby wykonujące swoje funkcje urzędowe.”

Art. 14 EKPCz
„Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn.”

Skarżący związek wyznaniowy został po raz pierwszy zarejestrowany na Litwie w 2002 r.; składał się z kilku pogańskich grup religijnych, z których jedna działała od 1992 r. W 2017 r. Skarżący związek wyznaniowy złożył wniosek do Sejmu o nadanie statusu nietradycyjnego zarejestrowanego związku wyznaniowego.

Minister Sprawiedliwości sporządził opinię, w której uznał, że działalność religijna związku rozpoczęła się w 1992 r. Biorąc pod uwagę dużą liczbę wyznawców (ok. 5 tys. osób, szóste miejsce pod względem najczęściej wyznawanych religii na Litwie) oraz brak sprzeczności nauczania z prawem i moralnością, Minister Sprawiedliwości uznał, że Skarżący związek wyznaniowy spełnia wymogi przewidziane przez prawo do przyznania statusu nietradycyjnego zarejestrowanego związku wyznaniowego.

W ramach debaty w Sejmie zdania były podzielone. Z jednej strony akcentowano zasadę wolności religijnej oraz spełnienie kryteriów prawnych, ale z drugiej strony pojawiły się głosy o tym, że „Romuva” w zasadzie nie jest związkiem wyznaniowym, a raczej związkiem promującym pewne tradycje. Podczas pierwszego czytania zaakceptowano wstępny projekt uchwały o nadaniu statusu nietradycyjnego zarejestrowanego związku wyznaniowego.

W międzyczasie przewodniczący Konferencji Episkopatu Litwy przesłał drogą mailową list do jednego z członków grupy parlamentarnej „Za rodziną”. Mail był przekazany wszystkim członkom tej grupy parlamentarnej (składającej się z 81 na 141 posłów). List miał być odpowiedzią na prośby członków „Za rodziną” o stanowisko kościoła katolickiego w zakresie przyznania „Romuvie” statusu nietradycyjnego zarejestrowanego związku wyznaniowego. W liście stwierdzono, że wiara „Romuwy” jest tylko odtworzeniem przesądów pogan; Skarżący związek wyznaniowy miał nie mieć poparcia w społeczeństwie, a nauczanie opiera się nie na rzeczywistej pogańskiej wierze, lecz na książce napisanej przez założycieli „Romuwy”.

W toku dalszej dyskusji w parlamencie powoływano się na list Konferencji Episkopatu Litwy; twierdzono, że „Romuva” jest stowarzyszeniem kulturalnym, a nie religijnym. Sugerowano także, że wspieranie pogaństwa jest projektem „sowieckim”, wspieranym i dzisiaj przez rosyjskie KGB, obliczonym na zniszczenie Litwy i chrześcijaństwa na Litwie. Stwierdzono nawet, że nadanie statusu nietradycyjnego zarejestrowanego związku wyznaniowego spowoduje „wyśmianie przez cały chrześcijański świat”. W drugim czytaniu projekt uchwały nie uzyskał wymaganej większości, a zatem wniosek został odrzucony.

• Wymóg wyczerpania krajowych środków zaskarżenia obejmuje tylko takie środki, które nie tylko są w stanie doprowadzić do odszkodowania, ale także do wiążącego rozstrzygnięcia sporu. W realiach sprawy skarga do sądu administracyjnego (środek przedstawiony przez stronę rządową) musiałby doprowadzić do wyroku, którym Sejm byłby związany. W przepisach i orzecznictwie sądów administracyjnych przyjmowano, że co do zasady uchwały Sejmu nie podlegają kontroli sądowej. Nawet jeżeli strona rządowa przedstawiła przypadki, w których wyjątkowo sądy administracyjne kontrolowały Sejm, trudno przewidywać, czy tak samo byłoby w sprawie Skarżącego związku wyznaniowego. W konsekwencji Trybunał uznaje, że skarga do sądu administracyjnego nie była środkiem wystarczająco dostępnym (w teorii i praktyce), toteż Skarżący związek wyznaniowy nie miał obowiązku jej wyczerpywania. (§ 84–92) Skoro do złożenia skargi konstytucyjnej wymagane jest wcześniejsze wyczerpanie drogi sądowej, także tego środka Skarżący związek wyznaniowy nie miał obowiązku wyczerpywać. (§ 93–97) Konkluzja o braku środków zaskarżenia, które przysługiwałyby od decyzji Sejmu przekłada się także na naruszenie art. 13 EKPCz. (§ 153)

• Skoro Konwencja ma gwarantować prawa skuteczne i praktyczne, art. 9 EKPCz musi być interpretowany w ten sposób, że nietradycyjne oraz mniejszościowe wyznania nie są wykluczone spod ochrony tego przepisu. (§ 115) Nie jest rolą Trybunału ocenianie in abstracto, czy określone praktyki lub wierzenia stanowią „wyznanie”; Trybunał opiera się w tym zakresie na ocenie władz krajowych. (§ 116) Skoro związek wyznaniowy został zarejestrowany, a wiara pogańska mogła być deklarowana w spisie powszechnym, należy przyjąć, że Skarżący związek wyznaniowy jest związkiem religijnym, nawet mimo wątpliwości wśród naukowców co do charakteru zrzeszenia. (§ 117–119) Wprawdzie art. 9 EKPCz nie obejmuje prawa do nauczania religii w szkołach, czy udzielania małżeństw konkordatowych, ale oddziaływanie na możliwość nauczania czy udzielania małżeństw wchodzi w zakres art. 9 EKPCz, podobnie jak przyznawanie różnych przywilejów (w szczególności ekonomicznych). (§ 120–122) W konsekwencji zarówno art. 9 EKPCz ma w realiach sprawy zastosowanie. (§ 123)

• Art. 9 EKPCz chroni jedynie przekonania odpowiednio poważne, spójne, ważne i przekonujące. Jeżeli tego typu wymogi są spełnione, państwo-strona – zgodnie z zasadą neutralności i bezstronności – nie powinno oceniać słuszności lub sposobu komunikacji takich przekonań. (§ 125) Chociaż Konwencja nie wymaga ani nie zabrania tworzenia uprzywilejowanych kategorii wyznań, to jeżeli państwo-strona tworzy specjalny reżim przywilejów dla określonych związków wyznaniowych, to sposób przyznawania takiego statusu powinien być oparty na niedyskryminujących kryteriach, zgodnych z zasadami bezstronności i neutralności. (§ 126)

• Skoro minister sprawiedliwości uznał, że wszystkie wymogi wstępne przyznania „Romuvie” statusu zarejestrowanego nietradycyjnego związku wyznaniowego zostały spełnione (w tym także wymóg 25-letniej działalności), to Trybunał nie ma powodu, aby odchodzić od tej oceny. (§ 128) Skoro w przeszłości obejmowano uprzywilejowanym statusem inne związki wyznaniowe, to niewątpliwie „Romuva” została potraktowana odmiennie w podobnej sytuacji. (§ 129–130) W świetle komentarzy czynionych przez parlamentarzystów w toku debaty należy stwierdzić, że Skarżący związek wyznaniowy został potraktowany odmiennie ze względu na religię. (§ 131) Odmienne traktowanie jest dyskryminacją jedynie wówczas, gdy nie ma racjonalnego i obiektywnego uzasadnienia, nie realizuje uprawnionego celu lub nie ma proporcjonalności między celem a środkami. (§ 132)

• Chociaż nie jest rolą Trybunału oceniać prawo krajowe in abstracto, to należy zauważyć, że brak jest konkretnych przesłanek, jakie związek wyznaniowy musi spełnić, aby otrzymać uprzywilejowany status, a procedura przed Sejmem jest polityczna. Skoro odmowa podjęcia uchwały nie zawierała żadnego uzasadnienia, Trybunał musi oceniać wypowiedzi parlamentarzystów. (§ 133–135) Ogólny zarzut o realizowaniu „rosyjskiej misji” przez „Romuvę” nie może być uznany za przekonujący, w świetle braku jakichkolwiek postępowań toczących się w tym zakresie przez 25 lat działalności związku wyznaniowego. (§ 137–138) Także argument o kulturowym, a nie religijnym charakterze związku nie może być uznany, skoro w momencie pierwotnej rejestracji związku (i później przez kilkanaście lat) był on traktowany jako wyznaniowy. (§ 139–140) Nie mogą zostać zaakceptowane także wyrażone implicite argumenty o napięciu między pogańską wiarą a litewskim kościołem katolickim. Napięcia religijne nie mogą być likwidowane poprzez likwidację pluralizmu religijnego. (§ 141–146) W konsekwencji nie można uznać, aby odmowa nadania uprzywilejowanego statusu „Romuvie” miała charakter obiektywnie i rozsądnie uzasadniony. Doszło zatem do dyskryminacji, a przez to do naruszenia art. 9 w zw. z art. 14 EKPCz. (§ 147–149)

Prawo litewskie wyróżnia trzy rodzaje wspólnot religijnych: tradycyjne związki wyznaniowe (dziewięć związków explicite wymienionych w ustawie), zarejestrowane nietradycyjne związki wyznaniowe oraz inne związki wyznaniowe. [§ 4, 6, 58] Wszystkie wspólnoty religijne, po spełnieniu warunków i zarejestrowaniu, mogą prowadzić działalność religijną, edukacyjną i dobroczynną. [§ 5, 53, 56–57, 61] Status tradycyjnego związku wyznaniowego lub zarejestrowanego nietradycyjnego związku wyznaniowego pozwala jednak na korzystnie z przywilejów, takich jak: prawo do wykładania religii w szkołach, udzielanie ślubów ze skutkiem w prawie świeckim, prawo do transmisji uroczystości religijnych w telewizji publicznej, zwolnienie z podatku gruntowego, państwowe emerytury dla duchownych. [§ 5, 62–66] Inny związek wyznaniowy może ubiegać się o status zarejestrowanego nietradycyjnego związku wyznaniowego, jeżeli nauczanie danego związku wyznaniowego nie narusza prawa lub moralności oraz sama religia ma wsparcie w społeczeństwie. Wspólnota religijna musi być zarejestrowana od 25 lat. Zgody na objęcie statusem zarejestrowanego nietradycyjnego związku wyznaniowego udziela Sejm po konsultacji z Ministrem Sprawiedliwości. [§ 7, 59–60] W przeszłości przyznano taki status m.in. baptystom, zielonoświątkowcom i adwentystom. [§ 8–12]

Art. 18 § 2 ustawy o postępowaniu administracyjnym stwierdza, że sądy administracyjne nie mają kompetencji do kontrolowania aktów Prezydenta czy Sejmu. [§ 40] W ślad za tym przyjmowano, że sąd administracyjny nie może zarówno rozpoznać skargi na akty Sejmu, ani zadać w takiej sprawie pytania prawnego do sądu konstytucyjnego. W orzecznictwie czasami przyjmowano jednak, że uchwały Sejmu, w ramach których wykonuje się funkcje administracji publicznej lub które mogą wyrządzić szkodę jednostkom, podlegają kontroli sądów administracyjnych. [§ 48–51] Skarga do sądu konstytucyjnego wymaga m.in. wyczerpania środków zaskarżenia przed sądem powszechnym lub administracyjnym. [§ 39]

Wolność wyznania; związek wyznaniowy; rejestracja; dyskryminacja; pogaństwo

http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-210282