Izba

Założenie partii o charakterze religijnym jako przestępstwo

Art. 11 EKPCz
„1. Każdy ma prawo do swobodnego, pokojowego zgromadzania się oraz do swobodnego stowarzyszania się, włącznie z prawem tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich dla ochrony swoich interesów.
2. Wykonywanie tych praw nie może podlegać innym ograniczeniom niż te, które określa ustawa i które są konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa państwowego lub publicznego, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwu, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób. Niniejszy przepis nie stanowi przeszkody w nakładaniu zgodnych z prawem ograniczeń w korzystaniu z tych praw przez członków sił zbrojnych, policji lub administracji państwowej”

Art. 14 w zw. z art. 11 EKPCz
„Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej konwencji powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn”

Skarżący są braćmi i są biznesmenami należącymi do mniejszości turecko-muzułmańskiej w Bułgarii. W 2008 r. założyli oni i zarejestrowali stowarzyszenie, którego celem była integracja ludności tureckojęzycznej w Bułgarii.

W czerwcu 2009 r. Skarżący zdecydowali się postawić w swojej rodzinnej wsi Slavyanovo pomnik muzułmańskich i chrześcijańskich żołnierzy, którzy zginęli podczas wojny rosyjsko-tureckiej w latach 1877-1878 (wojna, która doprowadziła do uniezależnienia się Bułgarii od imperium osmańskiego). Pomnik, przedstawiający piramidę ozdobioną półksiężycem i krzyżem, znajdował się na prywatnej działce należącej do firmy Skarżących. Wzniesienie tego pomnika nie zostało dobrze przyjęte przez część miejscowej społeczności, która krytykowała go za to, że został poświęcony „nieznanemu żołnierzowi tureckiemu” oraz zawierał zarówno chrześcijańskie, jak i muzułmańskie symbole religijne. Pomnik został zniszczony przez nieznane osoby w nocy z 30 na 31 lipca 2009 roku.

We wrześniu 2009 r. Skarżący zdecydowali o utworzeniu partii politycznej pod nazwą „Muzułmańska Unia Demokratyczna”. Zgromadzenie założycielskie odbyło się 26 września 2009 r., na koniec Ramadanu, w centrum wsi Slavyanovo. Skarżący rozdawali ulotki zapraszające mieszkańców sąsiednich wiosek do uczestnictwa w wydarzeniu, zorganizowali transport autobusowy dla mieszkańców oraz zorganizowali występy artystyczne.

W dniu zebrania kilkaset osób zebrało się w centrum wsi. Wydarzenie rozpoczęło się od koncertu, następnie dwie osoby weszły na scenę i ogłosiły, w języku bułgarskim i tureckim, że celem zlotu jest stworzenie partii politycznej. Podali oni nazwiska członków organów partii, w tym dwóch Skarżących.

Pracownik gminy w m. Popovo powiadomił pierwszego wnioskodawcę o obowiązku rozwiązania zgromadzenia z tego powodu, że nie było ono przedmiotem wcześniejszego zgłoszenia. Utworzenie partii, uchwalenie statutu i wybór organów zgromadzeni potwierdzili w głosowaniu.

Statut partii zawierał postanowienie, że „każdy obywatel Bułgarii, bez względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, religię, zawód lub wykształcenie, może zostać członkiem partii, pod warunkiem że uczyni z islamskich zasad postępowania i moralności dominującymi w jego życiu”. Zdaniem rządu bułgarskiego, na konferencji prasowej następującej po zebraniu założycielskim Skarżący ogłosili, że celem partii była „obrona praw muzułmanów w Bułgarii”, oraz stwierdzili, iż: „państwo nie zrobiło nic dla muzułmanów w Bułgarii”, „Bułgaria nie uznała oficjalnie mniejszości tureckiej” oraz „błędem było stworzenie państwa bułgarskiego w Europie jako państwa jednonarodowego”. Skarżący mieli nazwać potencjalnych członków partii jako „muzułmanów, Romów” oraz tzw. „usta millet”.

W dniach następujących po tym spotkaniu prokuratura rejonowa w m. Popovo wszczęła postępowanie karne przeciwko Skarżącym o przestępstwo założenia organizacji politycznej o charakterze religijnym oraz o zakłócenie porządku publicznego w związku z wcześniejszą budową pomnika. Pierwszy Skarżący został również oskarżony o organizację niezgłoszonego zgromadzenia.

W wyroku z 1 września 2010 r. sąd rejonowy uznał dwóch skarżących za winnych założenia partii politycznej o charakterze religijnym. Sąd skazał pierwszego Skarżącego na karę jednego roku pozbawienia wolności w zawieszeniu, zaś drugiego Skarżącego zwolnił drugiego z odpowiedzialności karnej i nałożył na niego grzywnę administracyjną w wysokości 4 000 lewów bułgarskich (BGN) (2 045 EUR). Ponadto sąd uznał pierwszego Skarżącego za winnego nierozwiązania zgromadzenia publicznego zakazanego przez gminę i skazał go na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności w zawieszeniu. Sąd wobec pierwszego Skarżącego orzekł karę łączną jednego roku pozbawienia wolności z zawieszeniem jej wykonania na okres próby. Ponadto sąd uniewinnił Skarżących od zarzutu zakłócania porządku publicznego w związku z budową pomnika.

Sąd rejonowy uznał, że nie istnieje definicja legalna sformułowania „o charakterze religijnym” zawartym w art. 166 bułgarskiego kodeksu karnego z 1968 r. Sąd orzekł, że zbiór elementów – nazwa partii; treść jej statutu, który określał partię jako stowarzyszenie osób, które przyjęły zasady etyczne islamu w swoim zachowaniu i sposobie życia, oraz który miał na celu „utrzymanie wolności osobistej obywateli poprzez potwierdzenie wartości muzułmańskich w społeczeństwie”; organizacja zebrania założycielskiego na zakończenie święta muzułmańskiego; odtworzenie osmańskiej pieśni wojskowej na zakończenie zebrania – skłoniły do wniosku, że partia działała wyłącznie w interesie muzułmanów w Bułgarii. Okoliczności te były, zdaniem sądu, wystarczające aby scharakteryzować partię o „charakterze religijnym”. Wyrok sądu rejonowego został utrzymany w mocy przez sąd okręgowy.

• Termin „ograniczenia” w art. 11 ust. 2 EKPCz nie może być interpretowany jako nieobejmujący środków np. o charakterze represyjnym. Środki te mogą dotyczyć nie tylko samej partii lub stowarzyszenia, ale również jej założycieli, przywódców i poszczególnych członków lub sympatyków, zwłaszcza gdy karana jest działalność tych osób wewnątrz partii. (§ 62)

• Jak wynika z wykładni bułgarskiego Trybunału Konstytucyjnego, zakaz zakładania partii politycznych na podstawie kryteriów etnicznych lub religijnych został wprowadzony w celu zapobieżenia zagrożeniu, jakie partie takie stanowią dla pokojowego współistnienia różnych grup etnicznych i religijnych w Bułgarii. Można więc przyjąć, że postępowanie karne przeciwko Skarżącym służyło realizacji prawowitych celów „obrony porządku” i „ochrony praw i wolności innych osób”. (§ 69)

• Wyrok nakładający sankcję karną jest jedną z najpoważniejszych form ingerencji w prawo do wolności wypowiedzi. To samo tyczy się wolności zrzeszania, której jednym z celów jest ochrona opinii i wolności ich wyrażania, zwłaszcza w stosunku do partii politycznych. (§ 75)

• Skarżący nie dopełnili procedury rejestracji partii politycznej, o której utworzeniu zadecydowali we wrześniu 2009 r. Zgodnie z prawem bułgarskim skutkiem tego jest to, że partia nie może istnieć ani prowadzić działalności. W związku z tym cel, do którego dążą władze bułgarskie, mógłby zostać osiągnięty przez odmowę uwzględnienia wniosku rejestracyjnego. Trybunał nie widzi powodu, dla którego w okolicznościach tej sprawy konieczne byłoby wszczęcie postępowania karnego w związku z usiłowaniem założenia partii politycznej. (§ 76)

• Zgodnie z informacjami posiadanymi przez Trybunał, art. 166 kodeksu karnego z 1968 r. nie został przyjęty w celu uniemożliwienia wspólnotom religijnym wykorzystywania instytucji demokratycznych do obejmowania władzy. Przepis ten istniał również przed 1991 r., w czasie reżimu komunistycznego w Bułgarii. Jak wskazuje interpretacja doktrynalna niemal identycznego przepisu, który poprzedzał art. 166, mianowicie art. 305 kodeksu karnego z 1951 r., oraz pierwotne jego brzmienie, celem przepisu była eliminacja ponownego pojawienia się „kapitalistycznych” partii politycznych, a nie obrona tolerancji religijnej i etnicznej w Bułgarii. Ponadto art. 166 kodeksu karnego zakazuje jedynie tworzenia partii politycznych o charakterze religijnym, podczas gdy art. 11 ust. 4 Konstytucji z 1991 r. zakaz ten odnosi również do partii o charakterze etnicznym lub rasowym. (§ 77)

Konstytucja Bułgarii z 1991 r.
– Art. 11
„1. Życie polityczne w Bułgarii oparte jest na zasadzie pluralizmu politycznego.
2. Żadna partia polityczna lub ideologia nie może być narzucona przez państwo.
3. Partie polityczne przyczyniają się do kształtowania i wyrażania woli politycznej obywateli. Procedurę tworzenia i rozwiązywania partii politycznych określa ustawa.
4. Zabrania się tworzenia partii politycznych zrzeszających członków na podstawie kryteriów etnicznych, rasowych lub religijnych, a także partii, które dążą do przejęcia władzy za pomocą przemocy”
[„1. La vie politique en Bulgarie est fondée sur le principe du pluralisme politique.
2. Aucun parti ou idéologie ne peuvent être proclamés ou imposés comme étant ceux de l’État.
3. Les partis contribuent à former et à exprimer la volonté politique des citoyens. Les modalités de création et de dissolution des partis politiques sont déterminées par la loi.
4. Ne peuvent être créés des partis politiques sur une base ethnique, raciale ou religieuse, ou des partis qui cherchent à prendre le pouvoir par la violence”]
– Art. 13
„1. Zapewnia się wolność wyznania.
2. Związki wyznaniowe są oddzielone od państwa.
3. (…)
4. Wspólnoty wyznaniowe i związki wyznaniowe oraz przekonania wyznaniowe nie mogą być wykorzystywane w celach politycznych”
[„1. Les cultes sont libres.
2. Les institutions religieuses sont séparées de l’État.
3. (…)
4. Les communautés et institutions religieuses ainsi que les croyances religieuses ne peuvent être utilisées à des fins politiques”]
– Art. 37
„1. Wolność sumienia, wolność myśli i wyboru wyznania lub przekonań religijnych lub ateistycznych są nienaruszalne. Państwo wspiera tolerancję i wzajemny szacunek między osobami wierzącymi różnych wyznań oraz między osobami wierzącymi i niewierzącymi.
2. Korzystanie z wolności sumienia i religii nie może stanowić zagrożenia dla bezpieczeństwa narodowego, porządku publicznego, zdrowia publicznego, moralności publicznej oraz praw i wolności innych osób”
[„1. La liberté de conscience, la liberté de pensée et le choix de culte ou de convictions religieuses ou athées sont inviolables. L’État contribue au maintien de la tolérance et du respect mutuel entre croyants de différentes confessions, et entre croyants et non-croyants.
2. L’exercice de la liberté de conscience et de religion ne peut porter atteinte à la sécurité nationale, à l’ordre public, à la santé publique et à la morale ou aux droits et libertés d’autrui”]
– Art. 44
„1. Obywatelom zapewnia się wolność zrzeszania.
2. Zakazane są zrzeszenia, których działalność jest skierowana przeciwko suwerenności lub integralności terytorialnej kraju lub jedności narodu, które mają na celu wzniecanie nienawiści rasowej, narodowej, etnicznej lub religijnej lub naruszanie praw i wolności innych osób, a także zrzeszenia, które tworzą tajne lub paramilitarne struktury lub które zakładają użycie przemocy do osiągnięcia swoich celów”
[„1. Les citoyens peuvent s’associer librement.
2. Sont interdites les organisations dont les activités sont dirigées contre la souveraineté ou l’intégrité territoriale du pays ou contre l’unité de la nation, qui visent à attiser la haine raciale, nationale, ethnique ou religieuse, ou à porter atteinte aux droits et libertés des citoyens, ainsi que les organisations qui créent des structures secrètes ou paramilitaires ou qui cherchent à parvenir à leur but par la violence”]

Bułgarski kodeks karny z 1968 r. ze zm. w latach: 1982, 2002, 2004 i 2009.
– Art. 166
„Kto ustanawia organizację polityczną o charakterze religijnym lub kto słowem, drukiem, czynem lub w jakikolwiek inny sposób wykorzystuje kościół lub religię jako środek propagandy przeciwko władzy lub działaniu państwa, podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech, chyba że sąd orzeknie karę surowszą”
[„Quiconque crée une organisation politique sur une base religieuse ou quiconque par la parole, l’imprimerie, une action ou de toute autre manière, utilise l’Église ou la religion comme moyen de propagande contre le pouvoir ou l’action de l’État, est puni d’une peine d’emprisonnement allant jusqu’à trois ans, sauf si une peine plus sévère est encourue”]

Religia; islam; demokracja; partia polityczna; wolność zrzeszeń

http://hudoc.echr.coe.int/fre?i=001-204272

Zdanie odrębne złożyła sędzia ad hoc M. Raycheva.

***

Osmańskie określenie „millet” oznaczało wspólnotę religijną zamieszkującą Imperium Osmańskie. Przez wieki wyznawcy islamu sunnickiego w Imperium tworzyli jeden „millet” („millet-i hakime”), wyznawcy prawosławia „millet-i Rum” itd. W ostatnich latach mieszkańcy północno-wschodniej Bułgarii zaczęli używać terminu „usta millet” („millet” rzemieślników) w stosunku do siebie i w celu odróżnienia się od ludności romskiej i tureckiej.