Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (art. 267 TFUE) dotyczący wykładni art. 6 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/343 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym (dalej: „dyrektywa 2016/343”), a także art. 6 i 47 KPP, złożony przez Spetsializiran nakazatelen sad (Wyspecjalizowany Sąd Karny, Bułgaria)

Czy art. 6 dyrektywy 2016/343 rozpatrywany w świetle jej motywu 22, a także art. 6 i 47 KPP stoją na przeszkodzie ustawodawstwu krajowemu uzależniającemu zwolnienie tymczasowo aresztowanej osoby od wykazania przez tę osobę istnienia nowych okoliczności uzasadniających to uwolnienie?

Artykuł 6 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/343 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym, a także art. 6 i 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej nie mają zastosowania do ustawodawstwa krajowego uzależniającego zwolnienie tymczasowo aresztowanej osoby od wykazania przez tę osobę istnienia nowych okoliczności uzasadniających uwolnienie.

DK oskarżony jest o popełnienie przestępstwa zabójstwa oraz udziału w zorganizowanej grupie przestępczej. W ramach toczącego się postępowania karnego w dniu 11 czerwca 2016 r. wobec oskarżonego zastosowany został środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania.

W listopadzie 2017 r. sprawa DK została przekazana do sądu pytającego, który przeprowadził kontrolę zasadności tymczasowego aresztowania i nie dopatrzył się w jej ramach jakichkolwiek uchybień. Wobec tego, zgodnie z prawem bułgarskim tymczasowe aresztowania zostało utrzymane bez ograniczenia w czasie i nie było już ponownie badane z urzędu. Uwolnienie w takiej sytuacji może mieć miejsce jedynie, gdy zainteresowany złoży o nie wniosek i wykaże istnienie nowych okoliczności przemawiających za uwolnieniem.

Od 5 lutego 2018 r. oskarżony złożył 7 wniosków o uwolnienie, które niekiedy w pierwszej a niekiedy w drugiej instancji były rozpatrywane negatywnie, albowiem przedstawiane przez DK argumenty nie były w świetle prawa bułgarskiego wystarczająco przekonywujące. Kolejny taki wniosek został przez zainteresowanego złożony na rozprawie przed sądem pytającym w dniu 4 września 2019 r.

Zdaniem sądu jednak mało prawdopodobne jest, aby oskarżony mógł przedstawić takie tezy i dowody świadczące za ich poparciem, aby wykazać zmianę okoliczności, która uzasadni jego zwolnienie. Sąd pytający zastanawia się jednak, czy z dyrektywy 2016/343, a w szczególności z jej art. 6 i motywu 22 nie wynika, że ciężar dowodu w przedmiocie utrzymania tymczasowego aresztowania powinien spoczywać na oskarżycielu, nie zaś na oskarżonym, który przez lata pozostaje pozbawiony wolności bez procesowego stwierdzenia winy po jego stronie. Domniemania zaś takie jak występujące w prawie bułgarskim mogą być dozwolone, ale jedynie gdy są rozsądnie proporcjonalne do zamierzonego celu i uwzględniają prawo do obrony.

Ponadto sąd rozpatrujący sprawę w postępowaniu głównym wyraził wątpliwość, czy uregulowanie krajowe, o którym mowa powyżej nie jest sprzeczne z prawami gwarantowanymi przez art. 6 i 47 KPP oraz art. 5 EKPCz, stanowiącym odpowiednik art. 5 KPP.

• W odniesieniu do trybu pilnego stwierdzić należy, że jeżeli pytanie prejudycjalne dotyczy wykładni dyrektywy 2016/343, związanej z dziedzinami, o których mowa w tytule V części trzeciej TFUE, dotyczącym przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, to może one podlegać rozpoznaniu w pilnym trybie prejudycjalnym. Dodatkowo należy uwzględnić okoliczność, że osoba, której dotyczy sprawa w postępowaniu głównym, jest obecnie pozbawiona wolności, a przedłużenie jej aresztowania zależy od rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym. (21-22)
• Dyrektywa 2016/343 ma zastosowanie w sytuacji, w której sąd krajowy powinien orzec w przedmiocie zgodności z prawem utrzymania tymczasowego aresztowania osoby oskarżonej ze względu na popełnienie czynu zabronionego. (27)
• Stopień przekonania, jaki powinien posiadać sąd przyjmujący postanowienie o tymczasowym aresztowaniu, szczegółowe zasady oceny różnych środków dowodowych i zakres uzasadnienia, jakie sąd ten powinien przedstawić w odpowiedzi na przedstawione mu argumenty, nie są regulowane dyrektywą 2016/343, lecz podlegają wyłącznie prawu krajowemu. (30)
• Orzeczenie sądu mające za przedmiot jedynie ewentualne utrzymanie tymczasowego aresztowania osoby oskarżonej dotyczy wyłącznie rozstrzygnięcia kwestii, czy osoba ta powinna zostać uwolniona w świetle wszystkich istotnych okoliczności – bez określania, czy wspomniana osoba ponosi winę za zarzucane jej przestępstwo. Co więcej, art. 3 i 4 dyrektywy 2016/343 stoją na przeszkodzie przedstawianiu w takim orzeczeniu osoby oskarżonej jako winnej. Jednakże takiego orzeczenia nie można zakwalifikować jako orzeczenia sądu rozstrzygającego o winie osoby oskarżonej w rozumieniu tej dyrektywy. (35-37)
• Ze względu na to, że rozkład ciężaru dowodu w ramach postępowania o zwolnienie osoby tymczasowo aresztowanej nie jest regulowany przez prawo Unii, postanowienia KPP, w tym jej art. 6 i 47, nie mają zastosowania do reguł krajowych związanych z takim rozkładem. (41)

Giovanniego Pitruzzelli

http://curia.europa.eu/orzg_C-653/19 PPU…

Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/343 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym (Dz.U. 2016, L 65, s. 1)

https://eur-lex.europa.eu/dyrektywa 2016/343…

Motyw 16

Motyw 22

Art. 2

Art. 3

Art. 4 ust. 1

Art. 6

Bułgarski kodeks postępowania karnego

Art. 270

(1) Kwestia zmiany środka zapobiegawczego może zostać podniesiona w każdym momencie w postępowaniu sądowym. W wypadku zmiany okoliczności do właściwego sądu można złożyć nowy wniosek dotyczący środka zapobiegawczego.

(2) Sąd orzeka postanowieniem na rozprawie.

http://curia.europa.eu/C-652/19 PPU…

Problematyka związana z zagadnieniem ciężaru dowodu (onus probandi) w postępowaniu karnym aktualna jest nie tylko w momencie procesowego przesądzenia przez sąd o winie oskarżonego, ale również na wcześniejszych etapach tego postępowania. Trybunał w niniejszej sprawie miał szansę, poprzez dokonanie funkcjonalnej wykładni dyrektywy 2016/343 na rozszerzenie reguł związanych z ciężarem dowodu również na postępowanie w przedmiocie uwolnienia osoby tymczasowo aresztowanej, na co jednak się nie zdecydował.

W takim przypadku należy postulować zajęcie się tą problematyką przez prawodawcę unijnego. Nie może bowiem budzić wątpliwości, że taka sytuacja, jak przedstawiona w postępowaniu głównym budzi poważne wątpliwości, co do jej zgodności z podstawowymi wartościami wyznawanymi przez Unię Europejską.