Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (art. 267 TFUE) dotyczący wykładni art. 12 dyrektywy Rady 2004/80/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. odnoszącej się do kompensaty dla ofiar przestępstw (dalej: „dyrektywa 2004/80”), złożony przez  Corte suprema di cassazione (Sąd Kasacyjny, Włochy)

Czy prawo Unii należy interpretować w ten sposób, że system odpowiedzialności pozaumownej państwa członkowskiego za szkodę spowodowaną naruszeniem tego prawa znajduje zastosowanie ze względu na to, iż to państwo członkowskie nie dokonało we właściwym czasie transpozycji art. 12 ust. 2 dyrektywy 2004/80 w odniesieniu do ofiar mających miejsce zamieszkania w owym państwie członkowskim, na którego terytorium popełniono umyślne przestępstwo z użyciem przemocy?

Prawo Unii należy interpretować w ten sposób, że system odpowiedzialności pozaumownej państwa członkowskiego za szkodę spowodowaną naruszeniem tego prawa znajduje zastosowanie ze względu na to, iż to państwo członkowskie nie dokonało we właściwym czasie transpozycji art. 12 ust. 2 dyrektywy Rady 2004/80/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. odnoszącej się do kompensaty dla ofiar przestępstw w odniesieniu do ofiar mających miejsce zamieszkania w owym państwie członkowskim, na którego terytorium popełniono umyślne przestępstwo z użyciem przemocy.

Czy art. 12 ust. 2 dyrektywy 2004/80 należy interpretować w ten sposób, że ryczałtowe odszkodowanie w wysokości 4800 EUR przyznane ofiarom przestępstwa związanego z użyciem przemocy na tle seksualnym w ramach krajowego systemu kompensaty dla ofiar umyślnych przestępstw z użyciem przemocy należy uznać za „sprawiedliwe i odpowiednie” w rozumieniu tego przepisu?

Artykuł 12 ust. 2 dyrektywy 2004/80 należy interpretować w ten sposób, że ryczałtowego odszkodowania przyznanego ofiarom przestępstwa związanego z użyciem przemocy na tle seksualnym w ramach krajowego systemu kompensaty dla ofiar umyślnych przestępstw z użyciem przemocy nie można uznać za „sprawiedliwe i odpowiednie” w rozumieniu tego przepisu, jeżeli zostało ustalone bez uwzględnienia powagi konsekwencji, jakie ma dla ofiar popełnione przestępstwo, a zatem nie stanowi ono odpowiedniego wkładu w naprawienie poniesionej szkody majątkowej i niemajątkowej.

Obywatelka włoska BV, zamieszkała na terenie Włoch, padła w nocy z dnia 15 na 16 października 2005 r. ofiarą przestępstwa na tle seksualnym związanego z użyciem przemocy na terenie państwa swojego zamieszkania. Sprawcy tego przestępstwa zostali skazani na kary pozbawienia wolności oraz zobowiązani do zapłaty na rzecz BV zadośćuczynienia w kwocie 50000,00 EUR. Z uwagi jednak na fakt, że sprawcy ci zbiegli, zasądzonej kwoty nie udało się wyegzekwować.

W konsekwencji w lutym 2009 r. pokrzywdzona pozwała Presidenza del Consiglio dei Ministri (włoską Prezydencję Rady Ministrów) o stwierdzenie odpowiedzialności pozaumownej Republiki Włoskiej z tytułu braku prawidłowego i pełnego wykonania zobowiązań wynikających z dyrektywy 2004/80, a w szczególności art. 12 ust. 2 tej dyrektywy. Wyrokiem z dnia 26 maja 2010 r. sąd I instancji uwzględnił żądanie BV i nakazał pozwanej zapłatę na rzecz powódki kwoty 90000,00 EUR. W II instancji wyrok został zmieniony poprzez obniżenie zasądzonej kwoty do 50000,00 EUR.

Następnie Prezydencja Rady Ministrów wniosła skargę kasacyjną do sądu pytającego, w której podniosła, że dyrektywa 2004/80 nie jest źródłem praw, na które może powoływać się obywatel Unii w państwie członkowskim miejsca swojego zamieszkania, gdyż dotyczy ona jedynie sytuacji transgranicznych, co wprost wynika z wcześniejszego orzecznictwa TSUE.

Sąd pytający co do zasady podziela wątpliwości pozwanej, w szczególności mając na uwadze wcześniejsze orzecznictwo Trybunału. Zastanawia się on jednak ponadto, czy takie ewentualne rozumienie byłoby w jakikolwiek sposób do pogodzenia z zasadą równości. Co więcej, biorąc pod uwagę regulacje wewnętrzne wprowadzone już po wniesieniu przez BV powództwa, które przewidują ryczałtowe i jednak dość niskie, kilkukrotnie bowiem niższe kwoty rekompensat, niż wynikałoby to z orzecznictwa włoskiego, od państwa za tego rodzaju przestępstwa, przy których uzyskanie rekompensaty od sprawców z różnych względów nie jest możliwe, sąd zastanawia się, czy takie kwoty nie są jednak „niedopowiednie”, a wręcz „znikome”.

• Retroaktywne, prawidłowe i pełne zastosowanie środków wykonawczych do dyrektywy pozwala, co do zasady, wyeliminować szkodliwe skutki nieterminowej transpozycji dyrektywy i zapewnić odpowiednie naprawienie szkody poniesionej przez beneficjentów tej dyrektywy z uwagi na tę nieterminową transpozycję, chyba że owi beneficjenci wykażą poniesienie ewentualnych dodatkowych szkód ze względu na to, iż w stosownym dla siebie czasie nie mogli skorzystać ze środków pieniężnych, których otrzymanie gwarantuje im dyrektywa, które to szkody również podlegają zatem naprawieniu. (29)
• Poszkodowane jednostki mają prawo do naprawienia szkód spowodowanych przez naruszenia prawa Unii, które można przypisać państwu, jeśli spełnione są łącznie trzy przesłanki, mianowicie: naruszony przepis prawa Unii przyznaje prawa jednostkom, naruszenie jest wystarczająco istotne oraz istnieje bezpośredni związek przyczynowy między tym naruszeniem a szkodą poniesioną przez te jednostki. Zastosowaniem tych przesłanek pozwalających ustalić odpowiedzialność państw członkowskich za szkody wyrządzone jednostkom w wyniku naruszenia prawa Unii powinny co do zasady zajmować się sądy krajowe, zgodnie z udzielonymi przez Trybunał wytycznymi dotyczącymi tego stosowania. (34-35)
• Przy dokonywaniu wykładni przepisu prawa Unii należy uwzględniać nie tylko brzmienie tego przepisu, lecz także jego kontekst oraz cele regulacji, której część on stanowi. (38)
• 12 ust. 2 dyrektywy 2004/80 wprowadza w sposób ogólny obowiązek ustanowienia przez państwa członkowskie systemu kompensaty dla „ofiar umyślnych przestępstw z użyciem przemocy popełnionych na ich odpowiednich terytoriach”, a nie tylko dla ofiar znajdujących się w sytuacji transgranicznej. (39, 52)
• Prawodawca Unii zdecydował się nie na ustanowienie przez każde państwo członkowskie szczególnego systemu kompensaty, ograniczonego wyłącznie do ofiar umyślnych przestępstw z użyciem przemocy znajdujących się w sytuacji transgranicznej, lecz na stosowanie na rzecz tych ofiar krajowych systemów kompensaty dla ofiar umyślnych przestępstw z użyciem przemocy popełnionych na odpowiednich terytoriach państw członkowskich. W konsekwencji art. 12 ust. 2 dyrektywy 2004/80 nakłada na każde państwo członkowskie obowiązek ustanowienia systemu kompensaty dla ofiar wszelkich umyślnych przestępstw z użyciem przemocy popełnionych na jego terytorium. (42-43)
• Stwierdzenia, zgodnie z którym art. 12 ust. 2 dyrektywy 2004/80 nakłada na każde państwo członkowskie obowiązek ustanowienia systemu kompensaty obejmującego wszystkie ofiary umyślnych przestępstw z użyciem przemocy popełnionych na ich terytoriach, a nie tylko ofiary znajdujące się w sytuacji transgranicznej, nie podważa orzecznictwo Trybunału, zgodnie z którym dyrektywa 2004/80 przewiduje system kompensaty jedynie w przypadku umyślnego przestępstwa z użyciem przemocy popełnionego w państwie członkowskim, na którego terytorium ofiara znajduje się w ramach wykonywania przysługującego jej prawa do swobodnego przemieszczania się, tak iż sytuacja o charakterze wyłącznie wewnętrznym nie jest objęta zakresem stosowania tej dyrektywy. W orzecznictwie tym Trybunał poprzestał bowiem na wyjaśnieniu, że system współpracy ustanowiony w rozdziale I dyrektywy 2004/80 dotyczy wyłącznie dostępu do kompensaty w sytuacjach transgranicznych, nie określając jednak przy tym zakresu stosowania art. 12 ust. 2 tej dyrektywy znajdującego się w jej rozdziale II. (53-54)

Michala Bobeka

http://curia.europa.eu/orzg_C-129/19…

Dyrektywa Rady 2004/80/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. odnoszącej się do kompensaty dla ofiar przestępstw (Dz.U. 2004, L 261, s. 15)

https://eur-lex.europa.eu/dyrektywa 2004/80…

Motywy 1-3, 6-8 i 10

Art. 1

Art. 2

Art. 12

Art. 18

Prawo włoskie

Legge n. 122, Disposizioni per l’adempimento degli obblighi derivanti dall’apparenza dell’Italia all Unione europea – Legge europea 2015–2016 (ustawa nr 122 w sprawie przepisów dotyczących wykonania zobowiązań wynikających z przynależności Włoch do Unii Europejskiej – Ustawa europejska 2015–2016) z dnia 7 lipca 2016 r. (GURI nr 158 z dnia 8 lipca 2016 r.), która weszła w życie w dniu 23 lipca 2016 r., została przyjęta przez Republikę Włoską w szczególności w celu wypełnienia obowiązku wynikającego z art. 12 ust. 2 dyrektywy 2004/80

Art. 11 ustawy w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym  uznaje prawo do kompensaty, za którą odpowiedzialnością obciąża Republikę Włoską, na rzecz ofiary umyślnego przestępstwa popełnionego z użyciem przemocy na jej osobie, w tym przestępstwa związanego z użyciem przemocy na tle seksualnym, a w przypadku gdy ofiara poniosła śmierć w wyniku przestępstwa, na rzecz jej następców prawnych. Wysokość tej kompensaty ustalana jest w sposób określony w dekrecie ministerialnym przyjętym na podstawie art. 11 ust. 3 ustawy nr 122, w granicach budżetu przeznaczonego na fundusz celowy, o którym mowa w art. 14 tej ustawy, i jeżeli spełnione są określone w art. 12 tej ustawy przesłanki.

To prawo do kompensaty przysługuje również każdej ofierze umyślnego przestępstwa z użyciem przemocy popełnionego po dniu 30 czerwca 2005 r. i przed wejściem w życie ustawy nr 122. Wniosek o kompensatę dla takiej ofiary powinien zostać złożony, pod rygorem przedawnienia, najpóźniej do dnia 30 września 2019 r.

Wydany na podstawie art. 11 ust. 3 ustawy nr 122 decreto ministeriale – Determinazione degli importi dell’indennizzo alle vittime dei reati intenzionali violenti (dekret ministerialny określający kwoty kompensaty dla ofiar umyślnych przestępstw z użyciem przemocy) z dnia 31 sierpnia 2017 r. (GURI nr 237 z dnia 10 października 2017 r.), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym, ustala kwoty kompensaty dla ofiar umyślnych przestępstw z użyciem przemocy w następujący sposób:

„a) w przypadku przestępstwa zabójstwa na stałą kwotę 7200 EUR, a w przypadku zabójstwa popełnionego przez małżonka, również będącego w separacji lub rozwiedzionego, lub przez osobę, która jest lub była związana z pokrzywdzonym uczuciowo, na stałą kwotę 8200 EUR wyłącznie na rzecz dzieci ofiary; b) w przypadku przestępstwa przemocy seksualnej, o którym mowa w art. 609 bis kodeksu karnego, z wyjątkiem przypadków, w których występuje okoliczność łagodząca polegająca na mniejszej wadze, na stałą kwotę 4800 EUR; c) w przypadku przestępstw innych niż wymienione w lit. a) i b) maksymalnie do kwoty 3000 EUR jako zwrot kosztów leczenia i opieki”.

http://curia.europa.eu/C-129/19…